Qabul qildi: rustamov sh. X. Qarshi-2023

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI

TT va KT FAKULTETI
KI -11-20(s) GURUH TALABASINING
KOMPYUTER TARMOQLARI
FANIDAN
MUSTAQIL ISHI

Bajardi: Ne’matullayev D.

Qabul qildi:  RUSTAMOV SH. X. 

QARSHI-2023
ATM, ISDN, xDSL texnologiyalari.
Reja:
1.Global tarmoqlar (WAN) va ularning qurilish usullari.
2.WAN tarmoqlarida qo‘llaniladigan standar texnologiyalar.
3.Mobil tarmoqlari.
4.3G texnologiyasi. 4G texnologiyasi. 5G texnologiyasi.

Kirish
Bugun kunda kompyuter tarmoqlari deganda faqatgina biz foydalanib kelayotgan an’anaviy kompyuter tarmoqlari tushunilmasdan balki, raqamli qurilmalarining barcha, masalan, mobil telefonlar, raqamli televizorlar, barcha turdagi PDA (personall digital assistant)lar, gadjetlar, soatlar, maishiy texnikalar va x.k.larni tushunish mumkin. Ushbu ma’ruzada asosan mobil aloqa tarmoqlari va avlodalari muhokama etiladiXX asrning boshlarida to oxirigi qadar har bir telekommunikatsiya xizmati uchun alohida tarmoq infratuzilmasi loyihalandi va qurildi. Foydalanuvchilarga xizmatlar top’lami alohida qurilgan tarmoq infratuzilmalari orqali taqdim etildi, masalan radio, telefon, sputnik, telegraf va boshqalari. 1980 yildan boshlab radio va telefon aloqa tarmoqlari orqali tarqim etilgan xizmatlaridan tashqari kompyuter tarmoqlari va telefon tarmoqlari infratuzilmalariga asoslangan xizmatlar (ISDN) alohida alohida bo’lib rivojlantirildi. Keyinchalik paketli (IP) texnologiyalarni keng joriy yetish yo’lga qo’yilganidan keyin, har bir xizmatni bitta tarmoq orqali foydalanuvchilarga uzatish imkoniyati ishlab chiqildi hamda foydalanuvchining oxirgi terminallarida ham o’z navbatida ushbu xizmatlarni qo’llab quvvatlash imkoniyati ishlab chiqildi. Bugungi kunda smartfonlar orqali ovozli, matnli, video, radio, mobil TV, online o’yin, videokonferensiya, faks, telegraf va ko’plab xizmatlarni qo’llab quvvatladi. 1980 yildan keyin telefon va kompyuter tarmoqlari alohida bo’lib rivojlangan bo’lsa, XXI asrning boshlarida ushbu ikki tarmoq yana birlashib xizmatlari bitta platforma orqali foydalanuvchilarga taqdim yetish masalalari ishlab chiqildi..

ATM texnologiyalari
Asenkron uzatish rejimi (ATM) texnologiyasi keng tarmoqli ISDN (B-ISDN) tarmoqlari deb nomlangan integratsiyalangan xizmatlar tarmoqlarining yangi avlodi uchun yagona universal transport sifatida ishlab chiqilgan. Ishlab chiquvchilarning rejalariga ko’ra, ATM tomonidan taqdim etiladigan bir xillik, bitta transport texnologiyasi bir nechta quyidagi imkoniyatlarni ta’minlay olishidan iborat bo’ladi, ya’ni ushbu texnologiyani iloji boricha ko’p qirrali qilish maqsad qilingan edi: Bir xil transport tizimida kompyuter va multimediya (ovoz, video) trafigi kechikishlarga sezgir va har bir trafik turi uchun xizmat ko’rsatish sifati uning ehtiyojlariga mos keladi.O’nlab megabitdan sekundiga bir necha gigabitgacha bo’lgan ma’lumotlar uzatish tezligining ierarxiyasi, muhim vazifalarni bajarish uchun kafolatlangan o’tkazish qobiliyati.
Mahalliy va global tarmoqlar uchun umumiy transport protokollari.
Mavjud fizik kanallarning infratuzilmasi yoki fizik protokollar: T1 / E1, TZ / EZ, SDH STM-n, FDDI.
Eskirgan LAN va WAN protokollari bilan o’zaro aloqa: IP, SNA, Ethernet, ISDN.
Asenkron uzatish rejimining texnologiyasining asosiy g’oyasi ancha oldin ilgari surilgan edi - bu atama Bell Labs tomonidan 1968 yilda paydo bo’lgan. O’sha paytda ishlab chiqilgan asosiy texnologiya TDM texnologiyasi bo’lib, u sinxron kommutatsiya texnikasiga ulangan kadrdagi baytlarning tartib raqamiga asoslangan edi. Sinxron uzatish rejimi (STM) texnologiyasi deb ham ataladigan TDM texnologiyasining asosiy kamchiliklari kanallarning umumiy tarmoqli kengligini subkannellar o’rtasida qayta taqsimlashning mumkin emasligidir. Subkanalda foydalanuvchi ma’lumotlari uzatilmaydigan vaqt oralig’ida, jamlangan kanal hali ham nollarga to’ldirilgan ushbu kanalning baytlarini uzatadi. Subkanalning tanaffus vaqtlarini yuklashga urinishlar har bir subkanalning ma’lumotlari uchun sarlavha kiritish zarurati tug’diradi. Statistik TDM (STDM), bo’sh vaqtlarni boshqa subkannellardan keladigan trafik to’lqinlari bilan to’ldiradigan oraliq texnologiya subkanal raqamini o’z ichiga olgan sarlavhalarni kiritadi. Shu bilan birga, ma’lumotlar komp’yuter tarmoqlarining paketlariga o’xshash paketlarda hosil bo’ladi. Har bir paket uchun manzilning mavjudligi uni asenkron ravishda uzatishga imkon beradi, chunki boshqa pastki kanallarning ma’lumotlariga nisbatan joylashuvi endi uning manzili emas. Bitta subkanalning asinxron paketlari boshqa subkannelning bo’sh vaqt jadvallariga kiritiladi, ammo ular o’zlarining manzillari bo’lganligi sababli ushbu subkanal ma’lumotlari bilan aralashtirilmaydi.
ATM texnologiyasi ikkita texnologiyaning yondashuvlarini - paketli kommutatsiya va elektron kommutatsiyani birlashtiradi. Birinchidan, ma’lumotni manzilga yo’naltirilgan paketlar shaklida uzatish, ikkinchidan, kichik o’lchamdagi paketlardan foydalanish qabul qilindi, buning natijasida tarmoqdagi kechikishlar oldindan aytib bo’lingan bo’lib, shuning uchun tahlil va monitoring osonroq. Virtual elektronika yordamida kanalga xizmat ko’rsatish sifati parametrlarini oldindan buyurtma qilish va turli xil xizmat ko’rsatish sifatiga ega virtual mikrosxemalarga ustuvor xizmat ko’rsatish yordamida turli xil trafiklarni bitta tarmoq ichida kamsitishsiz amalga oshirish mumkin. ATM texnologiyasi avvaldan barcha turdagi trafikni ularning talablariga muvofiq xizmat ko’rsatadigan texnologiya sifatida ishlab chiqilgan. B-ISDN tarmog’ining yuqori qatlamlarining xizmatlari ISDN tarmog’ining xizmatlariga o’xshash bo’lishi kerak - bu fakslarni yuborish, televizion tasvirlarni tarqatish, ovozli pochta, elektron pochta, video konferentsiya kabi turli xil interfaol xizmatlar. ATM texnologiyasining yuqori tezligi ISDN tarmoqlari tomonidan amalga oshirib bo’lmaydigan yuqori darajadagi xizmatlar uchun ko’proq imkoniyatlar yaratadi - masalan, rangli televizion tasvirlarni uzatish uchun 30 Mbit / sekundgacha tarmoqli kengligi kerak. ISDN texnologiyasi bunday tezlikni qo’llabquvvatlay olmaydi va ATM uchun bu katta muammo emas. ATM standartlari IEEE maxsus qo’mitasi, shuningdek, ITU-T va ANSI qo’mitalari homiyligida ATM Forum deb nomlangan tashkilotlar guruhi tomonidan ishlab chiqilgan. ATM juda ko’p turli xil usullarda standartlashtirishni talab qiladigan juda murakkab texnologiya, shuning uchun standartlarning asosiy yadrosi 1993 yilda qabul qilingan bo’lsa ham, standartlashtirish bo’yicha ishlar faol davom etmoqda. ATM forumida deyarli barcha manfaatdor tomonlar - telekommunikatsiya uskunalarini ishlab chiqaruvchilar, LAN uskunalarini ishlab chiqaruvchilar, telekommunikatsiya tarmoq operatorlari va tarmoq integratorlari ishtirok etayotganligi nekbinlik bilan ilhomlantiradi.