Qadimgi yunoncha

Tezis (qadimgi yunoncha: θέσις, thesis — „qoida“, „isbot“) — I) keng maʼnoda — baxeda yoki biror nazariyani bayon qilishda aytilgan har qanday fikr; tor maʼnoda — asosiy fikr, prinsip; 2) mantiqda isbot kilishni talab etuvchi fikr, mulohaza. Tezis - ilmiy maqola yoki konferensiyalar uchun taqdim qilinadigan ilmiy maruzaning qisqa asosiy mazmuni aks ettirilgan ilmiy ish turi bolib, uning hajmi annotatsiyadan kattaroq, biroq ilmiy maqoladan kichik boladi (taxminan 1 betdan 3-4 betgacha). Tezislar, odatda, nashr va konferensiya talablariga asosida bir necha tillarda beriladi. Uni ilmiy asarga beriladigan tanqidiy baho, tanqidiy talqin aks etgan taqriz bilan chalkashtirmaslik kerak.
Tezis (yoki dissertatsiya) a shaklida joylashtirilishi mumkin nashr tomonidan tezis yoki a monografiya, tegishli ravishda qo'shilgan hujjatlar bilan yoki qo'shilmagan holda, ammo ko'plab magistrlik dasturlari nomzodlarga nashr etilgan maqolalar to'plamini topshirishga imkon beradi. Oddiy monografiyada a sarlavha sahifasi, an mavhum, a Mundarija, kirish, adabiyotlarni ko'rib chiqish, metodologiya, natijalar, munozara va boshqalar kabi turli boblardan iborat bibliografiya yoki undan ko'p ma'lumotnomalar bo'limi. Ularning tuzilishi jihatidan turli xil o'rganish yo'nalishlari (san'at, gumanitar fanlar, ijtimoiy fanlar, texnika, fanlar va boshqalar) va ular o'rtasidagi farqlarga muvofiq ravishda farqlanadi. Nashr qilingan tezisda, boblar qo'shilgan nashr etilgan va nashr etilmagan maqola hujjatlarini kirish va har tomonlama ko'rib chiqishni tashkil etadi.
Dissertatsiyalar odatda tadqiqot loyihasi yoki o'qish yoki mavzuni kengaytirilgan tahlili to'g'risida xabar beradi. Tezis yoki dissertatsiyaning tuzilishi maqsadni, tadqiqot mavzusiga taalluqli bo'lgan oldingi tadqiqot adabiyotlarini, foydalanilgan usullarni va loyiha natijalarini tushuntiradi. Ko'pgina jahon universitetlari bir nechta bo'lim formatidan foydalanadilar:
a) kirish: tadqiqot mavzusi, metodikasi, shuningdek uning ko'lami va ahamiyati bilan tanishtiruvchi
b) adabiyotni ko'rib chiqish: tegishli adabiyotlarni ko'rib chiqish va bu tadqiqot mavzusiga qanday ma'lumot berganligini ko'rsatish
c) tadqiqot qanday ishlab chiqilganligi va foydalanilayotgan tadqiqot usullari / populyatsiya / ma'lumotlar yig'ish va tahlil qilish nima uchun tanlanganligini tushuntiradigan metodologiya bobi.
d) topilmalar bobi: tadqiqotning o'zi natijalarini bayon qilish
e) tahlil va munozara bobi: xulosalarni tahlil qilish va ularni adabiyotni ko'rib chiqish sharoitida muhokama qilish (ushbu bob ko'pincha ikkiga bo'linadi - tahlil va munozara)
f) xulosa:^[6][7] bu tezis tomonidan chiqarilgan hukmni yoki qarorni ko'rsatadi
Uslub
Ilmiy daraja beruvchi institutlar ko'pincha o'zlarini belgilaydilar uy uslubi nomzodlar tezis hujjatini tayyorlashda rioya qilishlari kerak. Muassasa uchun xos uy uslublaridan tashqari, bir qator dalalarga xos, milliy va xalqaro standartlar va tezislarni taqdim etish bo'yicha tavsiyalar mavjud. ISO 7144.^[2] Amaldagi boshqa xalqaro standartlarga quyidagilar kiradi ISO 2145 bo'lim raqamlari bo'yicha, ISO 690 bibliografik ma'lumotnomalarda va ISO 31 miqdorlar yoki birliklar bo'yicha.
Ba'zi eski uy uslublari buni aniqlaydi oldingi masala (sarlavha sahifasi, referat, tarkib mazmuni va boshqalar) foydalanib, asosiy matndan alohida sahifa raqamlari ketma-ketligini ishlatishi kerak Rim raqamlari. Tegishli xalqaro standart^[2] va ko'plab yangi uslubiy qo'llanmalar buni tan olishadi kitob dizayni Amaliyot chalkashliklarni keltirib chiqarishi mumkin, chunki elektron hujjat tomoshabinlari hujjatning barcha sahifalarini birinchi sahifadan doimiy ravishda, har qanday bosilgan sahifa raqamlaridan mustaqil ravishda raqamlashadi. Shuning uchun ular oldingi materiya uchun an'anaviy alohida raqamlar ketma-ketligidan qochishadi va bitta ketma-ketlikni talab qilishadi Arab raqamlari birinchi bosilgan sahifa uchun 1 dan boshlab ( rekto sarlavha sahifasining).
Taqdimotga qo'yiladigan talablar, shu jumladan sahifalash, joylashish tartibi, qog'oz turi va rangi, ulardan foydalanish kislotasiz qog'oz (bu erda dissertatsiya nusxasi kutubxona fondining doimiy qismiga aylanadi), qog'oz hajmi, tarkibiy qismlarning tartibi va ko'rsatmalar uslubi, tezis qabul qilinmasdan va tilxat berilishidan oldin qabul qiluvchi xodim tomonidan sahifalar bo'yicha tekshiriladi.
Biroq, qat'iy me'yorlar har doim ham talab qilinmaydi. Masalan, Italiyaning aksariyat universitetlari belgilar hajmi va sahifalarni formatlash bo'yicha faqat umumiy talablarga ega va haqiqiy tipografik tafsilotlar uchun katta erkinlik beradi.^[8]
Tezis qo'mitasi
The tezis qo'mitasi (yoki dissertatsiya qo'mitasi) talaba dissertatsiyasini boshqaradigan qo'mitadir. AQShda ushbu qo'mitalar odatda asosiy nazoratchidan yoki maslahatchi va dissertatsiya ishini nazorat qiluvchi hamda dissertatsiyani og'zaki tekshirishda imtihon qo'mitasi yoki hakamlar hay'ati sifatida qatnashishi mumkin bo'lgan ikki yoki undan ortiq qo'mita a'zolari (qarang. Tezis himoyasi ).
Ko'pgina universitetlarda qo'mita talaba tomonidan asosiy maslahatchisi bilan birgalikda, odatda tugagandan so'ng tanlanadi kompleks imtihonlar yoki prospekt yig'ilishi bo'lib, tarkibiga qo'mita a'zolaridan iborat bo'lishi mumkin. Qo'mita a'zolari o'z sohalari bo'yicha doktorlardir (fan nomzodi yoki boshqa nomzod bo'lsin) va ularning vazifasi dissertatsiyani o'qish, o'zgartirish va takomillashtirish bo'yicha takliflar kiritish, himoyada o'tirishdir. Ba'zan, qo'mitaning kamida bitta a'zosi talabadan farq qiladigan kafedraning professori bo'lishi kerak.
Tezis ilmiy rahbarining roli
Dissertatsiya rahbarining vazifasi talabaga o'qishda yordam berish va uni qo'llab-quvvatlash hamda dissertatsiya ekspertizaga tayyorligini aniqlashdan iborat.^[9] Tezis ilmiy rahbar emas, balki talaba tomonidan yozilgan. Tezis ilmiy rahbarining vazifalariga shuningdek mualliflik huquqining muvofiqligini tekshirish va talaba tezisga / tezisning yagona muallifi ekanligi to'g'risida bayonot qo'shganligini ta'minlash kiradi.^[10]
Mintaqaviy va darajalarga xos amaliyot va terminologiyalar

Argentina
In Lotin Amerikasi doktasi, akademik dissertatsiyani talaba tan olingan darajaga erishmoqchi bo'lgan akademik dasturning turli bosqichlari deb atash mumkin Argentina universiteti, barcha hollarda talabalar tanlangan sohalarda bir nechta qog'oz ishi va inshootlarning tanasini tushunadigan insholar yordamida o'ziga xos hissa qo'shishlari kerak. tezis.^[11] Ilmiy darajaga mos ravishda akademik tezisning so'nggi bosqichi ispan tilida a deb nomlanadi defensa de grado, defensa magistral yoki defensa doktorlik universitet nomzodi ularni yakunlayotgan holatlarda litsenziyalash, magistrlar, yoki PhD dasturi. Qo'mita qaroriga binoan dissertatsiya tezis direktori, tezis koordinatori va talaba o'zining ilmiy dasturini amalga oshirayotgan boshqa tan olingan universitetning kamida bitta baholovchisidan iborat ilmiy qo'mita tomonidan tasdiqlanishi yoki rad etilishi mumkin. Barcha dissertatsiya hakamlari allaqachon kamida nomzod erishmoqchi bo'lgan ilmiy darajaga erishgan bo'lishi kerak.^[12]

МАҚОЛА — публицистик жанр. М. да ижтимоий ҳаёт ҳодисалари чуқур таҳлил қилиниб, назарий ва оммавий жиҳатдан умумлаштирилади, давлат сиёсати, иқтисодиёт, техника, фан ва маданиятда эришилган ютуқлар, ил-гор иш тажрибалари оммалаштирилади, халқ хўжалигидаги нуқсонлар танқид қилинади. Матбуотда бош М., назарий ва тарғибот Мақола, муаммоли Мақола кенг қўлланади. Бош Мақола (ёки таҳририят томонидан ёзиладиган Мақола) таҳририятнинг энг масъулиятли Мақоласи бўлиб, унда ички ва халқаро ҳаётга доир муҳим масалаларни ўқувчилар оммасига етказиш вазифаси қўйилади. Бундай Мақола муайян масала юзасидан йўл-йўриқ кўрсатиши, мавжуд камчиликларни очиб ташлаши, ҳар бир ишнинг асосий ҳақиқий йулини белгилаб бериши лозим. Президент фармонлари, Олий Мажлис қонунлари, Вазирлар Маҳкамаси томонидан қабул қилинадиган давлат ва ҳукумат хужжатлари, қарорлари, қонунлари даврнинг долзарб масалалари бош Мақолада очиб берилади. Назарий Мақола ва тарғибот Мақоланинг асосий вазифаси мустақиллик, миллий ғоя, истиқлол мафкурасининг асослари ва принципларини; илмий Мақоланинг вазифаси фан, маданият, техника ютуқларини тушунтириш, оммалаштириш, ўқувчининг ғоявий, илмий савиясини оширишдан иборат. Муаммоли Мақола мунозара ва баҳсла-шув мазмунида бўлиб, унда бирор масала юзасидан муаллиф ўз қарашларини ўртага ташлайди.
Инновацион ривожланиш вазирлиги халқаро илмий журналларда миллий мақолаларимиз ошириш борасида олимларни қўллаб-қувватлаб келиш бир қаторда тадқиқотчиларимизнинг илмий ахлоқ-одоб қоидаларига риоя қилишларини диққат билан кузатиб бормоқда. Негаки, бу миллий илм-фанимизнинг шаъни ва обрўйи масаласидир. Вазирлик тадқиқотчиларга аввало тадқиқотларни сифатли амалга ошириш ва тадқиқотлари натижаларини «тўғри» журналларда чоп қилишни қатъий назоратга олган. Олимдарнинг адашмасликлари, нуфузли илмий журналларда мақолаларини чоп эттиришга мамлакатимизда етарли шароитлар яратилганини ҳам шу ўринда айтиб ўтиш даркор.
Амалий нуқтаи назардан, жорий йил бошидан буён вазирлик олимларга SpringerLink (SpringerNature), Wiley (JohnWiley&Sons, Inc.) ва ClinicalKey (Elsevier) каби дунёдаги энг йирик илмий нашриётларнинг электрон платформаларидан бепул фойдаланиш имконини берди. Ушбу платформалар бутун дунёдаги энг яхши олимлар мақолаларининг тўлиқ матнини ўз ичига олади.
SpringerNature дунёдаги энг йирик илмий нашриётлардан бири бўлиб, 1842 йилдан бери фаолият юритиб келмоқда. Бугунги кунда SpringerNature турли фан йўналишлари бўйича тахминан 3 мингга яқин илмий журналларни чоп этади. 1832 йилдан 2020 йилгача даврда унинг архивида 6 миллиондан ортиқ мақолалар йиғилган. Хусусан табиий фанлар йўналишлари – тиббиёт, биотехнология, биотиббиёт, кимё, фармацевтика, микробиология бўйича Springer тўпламида 130 дан ортиқ журналлар мавжуд ва тадқиқотларнинг 50 мингда ошиқ илмий протоколлари жамланган.
Wiley Online Library интернет ресурслари ичидаги энг йирик фанлараро тўламга эга ахборот базаси ҳисобланади. Мазкур платформа биология фанлари, тиббиёт, физика, табиий фанлар, ижтимоий фанлар ва гуманитар фанлар бўйича энг нуфузли манбалардан бири. Ундан фойдаланувчилар 200 йилдан ортиқ тадқиқот натижаларини ўқиб, ўрганиш имкониятига эгадирлар. Ушбу ресурсда 2 300 дан ортиқ журнал, 16 000 дан ортиқ электрон китоблар ва юзлаб кўп жилдли маълумотнома нашрлари, маълумотлар базалари ва бошқа материаллар мавжуд.
Инновацион ривожланиш вазирлиги мазкур компаниялар вакиллари билан ҳамкорликда мунтазам равишда ўқув семинарлари ва вебинарлар ўтказиб келмоқда. Бундан ташқари, илмий мақолаларни рейтинг журналларида нашрга тайёрлаш бўйича маҳорат дарслари алоҳида ташкил этилмоқда. Шунингдек, вазирлик яқинда "EnglishforScience" пилот лойиҳасини ишга туширди, унинг асосий мақсади ҳам ёш, ҳам катта ёш тоифасидаги маҳаллий олимларнинг инглиз тили бўйича билим ва кўникмаларини оширишдан иборат.
Шу ўринда барча юқорида айтиб ўтилган лойиҳалар бўйича Инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник ахборот марказига мурожаат қилишлари мумкин. Бу чора-тадбирларнинг барчаси биргаликда Ўзбекистон илм-фани мақомини янги босқичга олиб чиқиш, мамлакатимизда инновацион фаолиятни ривожлантиришга қаратилган.

Хорижий нуфузли илмий журналларда мақолалар чоп этиш муаллифга, у ишлайдиган университетга ва умуман, инсониятга нима фойда келтиради? Муҳимроғи, инглиз тилида мақола қандай ёзилади? Нашр қилиш жараёни қандай кечади?

Гарчи, соҳалар орасида фарқлар бўлса-да, у ҳуманитар фанлар, хусусан, янги тарих/шарқшунослик борасида илмий мақола қандай ёзилиши ва чоп этилиши ҳақида ўз тавсияларини берди. Бу илмий ишлар билан шуғулланаётган ёки келажакда шуғулланишни ният қилган ўқувчиларимизга қизиқ бўлади.

«Албатта, менинг билганларим ва тажрибам чегарали. Кейин, бу ёзганларим барчага бирдек тегишли ё қизиқ бўлмайди. Тредим сўнгида чоп қилинган мақолаларимга ҳавола бераман, ўқиб кўриш имконингиз бўлади», дейди Ш.Мўминов.
Содда қилиб айтганда, мақола соҳангизда яратаётган янгилигингизни ҳамкасбларингиз, маълум доирадаги мутахассислар билан илк бўлишишнинг энг мақбул йўлидир.
Бунинг бошқа йўллари ҳам бор, масалан, конференцияда маъруза қилиш. Яъни, мақола — тадқиқот натижалари билан расман бўлишиш воситаси. Асл моҳияти ҳам айнан шунда. Илм соҳаси натижаларга асосланган, нашр қилинган ишлар «маҳсулот» саналадиган, режалар белгиланадиган бўлгани сари, мақолалар тадқиқотчининг обрўси ё мавқейини белгилайдиган бўлган.
Кўпинча қоралама шаклида бўладиган конференция маърузасидан фарқли ўлароқ, мақола озми-кўпми тугалланган, сайқал берилган шаклда бўлади. Бунинг учун у бир неча «чиғириқ»дан ўтиши керак. Бу босқичлардан энг муҳими — «peer review» бўлиб, уни ўзбекчага «мутахассис баҳоси» деб ўгирса бўлар.