Qaraqalpaq t

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
HA'ZIRGI QARAQALPAQ TILI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Tashkent - 2008 

---

- 2 -
 
O'zbekstan Respublikası Joqarı h'a'm orta arnawlı 
bilimlendiriw ministrligi 
 Berdaq atındag'ı Qaraqalpaq ma'mleketlik universiteti 
 
 
 
 
 
 
HA'Z
I
RG
I
QARAQALPAQ T
I
L
I
 
Morfemika. Morfonologiya. So'z jasalıw. Morfologiya 
Joqarı oqıw orınlarının' qaraqalpaq tili ha'm a'debiyatı boyınsha 
bakalavr talabalar ushın sabaqlıq 
 
 
 
 

---

- 3 -
 
 
Tashkent - 2008 
So'z bası 
Qaraqalpaqstanda joqarı oqıw ornı ha'm onda qaraqalpaq tili ham 
a'debiyatı qa'nigeligi ashılıwdan baslap-aq ayırıqsha qa'nigelik pa'n retinde
«Ha'zirgi qaraqalpaq tili» oqıtılıp keldi. Bul pa'n fonetika, leksikologiya, 
morfologiya, sintaksis tarawlarına bolinip, u'sh jıl dawamında, 1-6-semestrlerde 
oqıtılatug'ın edi. Morfemika, morfonologiya, so'z jasalıw tarawları jan'adan 
engizildi. Solay etip, 1-kursta h'a'zirgi qaraqalpaq a'debiy tilinin' fonetika, 
leksikologiya tarawları, ekinshi kursta morfemika, morfonologiya, so'z jasalıw, 
morfologiya tarawları, u'shinshi kursta sintaksis ha'm punrtuatsiya tarawları 
o'tiletug'ın boldı. Usılardı ko'zde tutıp bul sabaqlıqqa morfologiyadan tısqarı
morfemika, morfonologiya, so'z jasalıw tarawları jan'adan kirgizildi.
Ha'zirgi qaraqalpaq a'debiy tilinin' bunday tarawlarg'a bo'linip, usınday 
izbe-izlikte oqıtılıwına sol pa'n tarawlarının' mazmunlıq jaqtan u'ziliksiz 
baylanısı tiykar boladı. Sonday-aq pa'n tarawlarının' bunday izbe-izlikte 
o'tiliwinin' durıslıg'ın ko'p jıllıq oqıtıw ta'jiriybeleri de tastıyıqlaydı. 
"Ha'zirgi qaraqalpaq tili” (Morfologiya). Universitettin' filologiya 
fakultetleri ushın sabaqlıq ("Qaraqalpaqstan" baspası, No'kis, 1981) kitabı usı 
waqıtqa shekem talabalarg'a oqıw quralı xızmetin atqarıp kelgen edi. Onnan 
berli biraz waqıt o'tti. Til biliminde ko'plegen jan'alıqlar boldı. Atalg'an 
sabaqlıqta "So'z jasalıw" tarawı "Morfologiyanın'" ishinde qaraldı, al 
"Morfemika", "Morfonologiya" tarawları uluwma joq edi. Basqa ko'pshilik 
bo'limleri de til biliminin' son'g'ı jan'alıqları tiykarında talapqa say pu'tkilley 
qayta jazıwdı talap etti. Sonlıqtan da bul sabaqlıq jan'a avtorlar ja'ma'a'ti 
ta'repinen joqarı oqıw orınlarının' aldına qoyılg'an h'a'zirgi talaplarg'a muwapıq
qayta tayarlandı.

---

- 4 -
Son'g'ı da'wirde til bilimi qa'nigeleri ta'repinen bir qansha jumıslar islendi: 
arnawlı monografiyalar, kandidatlıq, doktorlıq dissertatsiyalıq miynetler 
tayarlandı. Ko'plegen ilimiy maqalalar baspada ja'riyalandı. A'sirese, 
morfologiya tarawı boyınsha biraz ilimiy izertlew jumısları islendi. So'z jasalıw, 
morfonologiya h'a'm morfemika tarawları boyınsha da monografiya h'a'm ilimiy 
maqalalar jarıq ko'rdi, dissertatsiyalar jaqlandı. Degen menen bul tarawlar 
boyınsha ja'riyalang'an miynetler birgelki emes. Biraz bo'limler boyınsha 
sabaqlıqta paydalanıwg'a jaraytug'ın mag'lıwmatlar jetkilikli bolsa, al 
sabaqlıqtın' ayırım bo'limlerin jazıw ushın onday mag'lıwmatlar jeterli emes. 
Sonlıqtan da ayırım temalardı bayanlawda kemshilikler ketiwi mu'mkin. Bul 
jag'day sabaqlıqtı ele de jetilistiriwde keleshekte so'zsiz esapqa alınıwı tiyis.
Sabaqlıq oqıw bag'darlamasına sa'ykes du'zilgenlikten onda h'a'rbir 
grammatikalıq kategoriya, h'a'rbir so'z shaqabı h'aqqında so'z etilgende olardın' 
izertleniw tariyxı jo'ninde derlik aytılmaydı.
Bul sabaqlıq Qaraqalpaq ma'mleketlik universitetinin' qaraqalpaq til 
bilimi kafedrası professor-oqıtıwshılarının' ko'p jıllıq oqıtıw ta'jiriybelerinin' 
tiykarında jazıldı. Sonday-aq ayırım avtorlardın' ilimiy miynetleri sabaqlıqqa 
beyimlestirilip, qayta islenilip usınılıp otır. Sabaqlıqtın' qurılısın du'ziwde h'a'm 
mazmunın bayanlawda o'zbek, qazaq, tatar, bashqurt h'a'm basqa da tu'rkiy 
tillerinde ja'riyalang'an sa'ykes sabaqlıqlar esapqa alındı.
Sabaqlıqtın' jeke bo'limleri h'a'm tarawları to'mendegi avtorlar ta'repinen 
jazıldı: Kirisiw, – A.Dawletov; Morfemika, Morfonologiya, So'z jasalıw