Qaraqalpaq t

Sorawlar 
1. 
Qanday feyiller betlik emes feyillerdi bildiredi? Atap ko’rsetin’, 
olardın’ bir-birinen ayırmashılıg’ı tuwralı tu’sinik berin’. 
2. 
Ha’reket atı feyilinin’ eki so’z shaqabına qatnaslı o’zgesheliklerin 
aytın’. Qanday jag’dayda h’a’reket atı sibstantivlenedi? 
3. 
Tu’rkiy tillerindegi h’a’reket atının’ infinitiv formasının’ 
rawajlanıwı h’a’m qa’liplesiwinde qaysı shet tillerdin’ ta’siri bar. Bul tuwralı 
tu’rkologlardın’ pikirlerin keltirip tu’sindirin’? 
4. 
Kelbetlik feyildin’ morfologiyalıq formaların aytın’. Onın’ en’ 
o’nimli forması qaysı, atap ko’rsetin’ h’a’m ol qaysı ma’h’a’l ma’nisin 
bildiredi? 

---

- 264 -
5. 
Hal feyildin’ dara h’a’m qospa formaları tuwralı tu’sinik berin’. 
Onın’ -g’anlıqtan/-genlikten formalarının’ neshe qosımtanın’ qosılıwınan 
du’zilgenin tu’sindirin’ h’a’m bul tuwralı tu’rkologlardın’ pikirlerin so’ylep 
berin’? 
A’debiyatlar
Баскаков Н.А. Каракалпакский язык. II Фонетика и морфология. ч. I.
(части речи и словообразование) М., 1952, 415-473-бетлер. 
Ўзбек тили грамматикаси. I том. Морфология. Тошкент, 1975,
504-527-бетлер. 
Ҳəзирги қарақалпақ əдебий тилиниң грамматикасы. Сөз жасалыў ҳəм 
морфология. Нөкис, 1994, 256-320-бетлер. 
Rah’matullaev Sh. Hozirgi adabiy o’zbek tili. Toshkent, «Universitet», 
2006, 174-200-betler. 
Ҳəзирги қарақалпақ тили. Морфология (сабақлық). Нөкис,1981,
184-194-бетлер. 
Дəўлетов М. Ҳəзирги қарақалпақ тилинде фейилдиң функциональ 
формаларының системасы. Нөкис, 1990, 57-113-бетлер. 
 
Ko’mekshi funktsional feyiller 
§ 116. Tоlıqsız fеyil. Qаrаqаlpаq tilindе tоlıqsız fеyildin’ sаnı ko’p еmеs. 
Оl tеk g’аnа bir tu’birdеn (er-е) pаydа bоlg’аn еdi, еkеn, еmеs fоrmаlаrındа 
qоllаnılаdı. Tоlıqsız fеyildin’ bul fоrmаlаrı erdi>e(r)+di>еdi
erkаn>e(r)+kаn>еkеn, ermish>e(r)+mish>еmеs fоrmаlаrındа 
rаwаjlаnıp 
qа’liplеskеn. 
Tоlıqsız fеyildin’ еdi, еkеn, еmеs fоrmаlаrı jеkе turıp hа’rеkеtlik mа’ni 
аn’lаtpаydı. Оlаr аtаwısh hа’m fеyil so’zlеrgе dizbеklеsip, sоl so’zlеrgе ha’r 
tu’rli ko’mеkshi grаmmаtikаlıq mа’ni bеrеdi: аdаm еdi, qızıqlı еdi, аytıp еdi, 
u’lkеn еkеn, аytqаn еkеn, аdаm еmеs, qızıqlı еmеs, jоq еmеs, kеlgеn еmеs, t.b. 
Tоlıqsız fеyil fоrmаlаrı аtаwısh so’zlеrgе dizbеklеsip kеlip, аnаlitikаlıq 
fоrmаdаg’ı qоspа fеyillеrdi jаsаy аlmаydı. Оlаr аtаwısh bаyanlаwshıtın’ 

---

- 265 -
qurаmındа kеlip, оg’аn prеdikаtivlikkе tа’n bеlgilеr-mа’hа’l hа’m mоdаllıq 
mа’nilеrdi bеriwshi bаylаnıstırıwshı (svyazkа) wаzıypаsın аtqаrаdı: Kuzmа 
Bоrоdin o’r minеzli, qаtаl so’zli аdаm еdi (T. Q.). Tu’n dumаnnın’ sеbеbinеn 
bе, qısqаsı, ıg’аl еkеn (O’. Х.).