Qarshi davlat universiteti ingliz tili va adabiyoti kafedrasi


“Epistolyar  roman”  (O.Goldsmit,  “Dunyo  falsafasi”,    Sh.Monteskoning  ”Fors xatlari”), “Tarbiya romani”


Download 0.55 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/25
Sana21.12.2021
Hajmi0.55 Mb.
#182035
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   25
Bog'liq
xviii asr ingliz marifatchilik adabiyotida asosiy adabiy janrlarning spetsifikasi (1)

Epistolyar  roman”  (O.Goldsmit,  “Dunyo  falsafasi”,    Sh.Monteskoning 

”Fors xatlari”), “Tarbiya romani (Russo. “Yuliya  yoki Eloiza”),  “Falsafiy  qissa” 

(Didro.) kabi  qator yangi  janrlar  ishlab  chiqildi,  inson  xarakterini  yaratishning  

yangi-yangi  imkoniyatlari  kashf  etildi,  yangi  usul,  vositalari  joriy  qilindi. 

  

Yevropa  feodalizmining  taqdiri  XVIII  asrda  Fransiyada  yuz  bergan  burjua   



inqilobi  natijasida  uzul-kesil  hal  etiladi.  Yevropaning  boshqa  mamlakatlarida, 

jumladan Germaniyada ham feodalizmga qarshi qaratilgan harakat burjua tarixida 

boshlanayotgan yangi davr ta’siridan darak berar edi. 

                                                           

2

 Sulton I. Adabiyot nazariyasi. T . 1980. 74- bet 




 

 



XVIII asrda Yevropada taraqqiyparvar  kuchlarning chirigan o’rta asrchilik 

tarbtiblariga  qarshi    kurashi  siyosiy  tus  ola  boshlagani  kabi,    adabiyotda  ham  bu 

kurash jangovor ma’rifatchilik ruhini namoyon eta  boshladi. 

 

O’zining    antifeodal    mohiyati  bilan  ajralib  turadigan  ma’rifatchilik 



adabiyoti  feodalizmga  qarshi  kurashyotgan,    hali  u  vaqtda  progressiv  ruhda 

bo’lgan  va  xalq  harakatidan  foydalanayotgan  burjuaziyaning    falsafiy  va  siyosiy 

ta’limoti bilan sug’orilgan edi. Bu xususda  adabiyotshunos olim E.Xudoyberdiyev 

quyidagi  fikrlarni  bildiradi: 

 

“Ma’rifatparvarlar  uchun  aql-idrok  bosh  masaladir.  Ular  insonning  aqliy 



faoliyatida,  odamiylik    fazilatlariga  yuqori  baho  berganlar,    insonga  begona 

bo’lgan  zulmni,  jaholatni  qoralaganlar,  shu  bilan  birga,    ular  ma’rifatchilik 

g’oyasiga,  uning  ta’sir  etuvchi  kuchiga  ortiqcha  baho  berib  katta  xatoga  yo’l 

qo’ydilarki,  natijada  bunday  qarash  ularning    davlat    boshida    o’qimishli,  odil, 

yangi  ma’rifatparvar   mustabid hokim turishi kerak degan, degan xom hayollarga  

berilishlariga  sabab bo’ldi”

3

    


 

 Ma’rifatchilik  adabiyotining  estetik  qarashlari  shu  bilan  qadrli  ediki,  ular 

san’atning  tarbiyaviy  ahamiyatini    jamiyatni  qayta  qurish  manfaatlariga  xizmat 

qildirdilar.  XVIII  asr  yozuvchilari  ma’rifatchilik  ruhidagi  siyosiy-falsafiy  roman, 

falsafiy povest, siyosiy-axloqiy xarakterdagi  dramatik  asarlar yaratdilar. 

 

Ma’rifatparvar    yozuvchilar  adabiyotni  tug’ilib  kelayotgan    yangi  sinfning 



g’oyaviy  kurash  quroli  deb  bildilar.  Ularning  ijobiy    qahramonlari  fuqarolik 

jasorati,  mehnat  va    tashabbuskorlik    ko’rsatish,    shuningdek  sahovat  g’oyasini  

bo’rttirib  tasvirlashdan  iborat  edi.Bu  adabiyotdagi  masalaga  muayyan    maylga 

berilib  qarash  o’sha  tarixiy  davr  talablariga,    dunyoni  qayta  qurish  uchun 

qilinayotgan qarashlarga   mos bo’lib tushar edi. 

 

Ma’rifatchilik  harakati  G’arbiy    Yevropa  mamlakatlarida  bir  tarzda,  



inqilobiy  va  izchil  shaklda  ko’rinmasada,  lekin  taraqqiyparvar  adadiyot  uchun 

mushtarak tomoni borki, bu uning antifeodal    xarakterida namoyon bo’ladi. 




 

10 


 

Ma’rifatchilik adabiyotining Angliyadagi  yirik namoyondalari   romannavis 

yozuvchilar      Daniel  Defo,  Jonatan  Svift,    Semuel  Richardson,  Genri  Filding,  

xalqchil shoir Robert Berns  va boshqalar hisoblanadi.    

 

Fransiyada    ma’rifatchilik  harakati  Fransua  Volter,  Deni  Didro,  Jan    Jak  



Russo,    Per  Ogyusten    Bomarshe  kabi    ijtimoiy-siyosiy,  falsafiy-adabiy    faoliyati 

bilan mashhur bo’lgan  san’atkorlarni yetishtirdi. 

 

Nemis ma’rifatchiligi esa Gotxold  Efraym Lessing,  Fridrix Shiller, Iogan 



Volfrang  Gyote    singari  buyuk    adabiyotshunos  olimlarni,    dramaturglarni    va  

jamoat arboblarini  maydonga chiqardi. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 


Download 0.55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling