Qarshi davlat universiteti republic of uzbekistan ministry of higher and secondary education karshi state university

(Mil. avvalgi 484-430-yillar)

Herodot Kichik Osiyoning Galikamas shahrida tug‘iladi. Galikamas Kichik Osiyo va Grek shahar- larini bir-biriga bogMaydigan qulay port shahri boMib, u yerda savdo-sotiq keng rivojlangan edi. Miloddan avvalgi XI asrda qurilgan bu shaharga turli mamlakatlardan sayyohlar, donishmandlar, shoirlar, muarrixlar tez-tez tashrif buyurib turi- shardi. Herodotning otasi Galikamasning obroMi va savodxon kishilaridan biri edi. U o‘g‘lining yoshli- gidan bilim olishiga alohida e’tibor bilan qaray boshlaydi. Herodot bolalik chog‘laridayoq atoqli grek so‘z san’atkorlari va ulug‘ muarrixlarning asarlarini qunt bilan mutolaa qiladi. Ayniqsa, Homer, Hesiod, Aristey, Arxilox, Sapfo, Alkey, Anekreont, Pindor va Esxil asarlarini qiziqish bilan o‘qiydi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Herodot grek adabiyotini juda sevardi. Ayniqsa, tarixiy proza namunalari Herodot e’tiborini o‘ziga tortadi.

U dengiz shunqorlari va sayyohlari tilidan g4aroyib sarguzashtlarni tinglashni juda-juda yoqtirardi.

≪Eron tarixi≫ kitobi Herodot e’tiborini ofcziga tortadi. Bu kitob lampsaklik Xaron qalamiga mansub boMib, unda Kir va Kambis hukm- ronligiga qaram boMgan Hind, Baqtriya, So‘g‘d va Kavkaz mamlakatla- ri haqida hikoya qilinardi. Herodot ijodi ≪To‘qqiz kitob tarixi≫ deb nomlanuvchi katta ilmiy-badiiy xazinani tashkil etib, bu kitoblarning har qaysisi yuzlab hikoyalarni o‘z ichiga oladi.

Herodot skiflarning kelib chiqishi haqida turli rivoyatlar bitgan. Jumladan, to‘rtinchi kitob toMaligicha skiflar hayotiga bag‘ishlangandir. Bu kitobning beshinchi hikoyatida aytilishicha, skiflar bilan yunon ma’bud va ma’budalari o4rtasida yaqin qarindoshlik aloqalari boMgan, greklar muqaddas bilgan ma’budlar ma’budi Zevs skiflar uchun ham ma’bud boMgan emish.

Herodotning ≪Skiflar≫ asari jahon adabiyoti xazinasidan munosib o‘rin egallagan. Bu asar juda ko‘p!ab tillarga tarjima qilingan. Skiflami birinchi boMib jahonga tanitgan ham Herodotdir.

Herodot talay mamlakatlami piyoda kezgan. 04zi ko‘rgan-bilgan voqealarni qalamga olgan. Qayerda boMmasin, insonlarning qalbiga yoM topgan. Begona odamlarni samimiyligi, dilkashligi bilan o‘ziga rom etgan. Ziyrakligi bilan bir qabilaning urf-odatlarini, o‘ziga xos yashash sharoitini ikkinchi qabilanikidan farqlay olgan. Jahongashta adib butun umrini ijodga baxshida etgan. Ko‘p qarama-qarshiliklarga, qiyinchiliklarga, azoblarga duch kelgan. Biroq qoMidan qalamni tashlamagan. U tahlikaga va umidsizlikka tushmagan, insoniyat uchun xayrli ish qilayotganini chuqur his etgan.

Herodot hikoyalarida skiflarning kelib chiqishi haqida shunday hikoya qilinadi. Hammayoq dastlab yap-yalang‘och choM boMgan, bu choMda Targitoy degan odam paydo boMgan. Targitoy Zevs bilan daryo qizi Borifenesadan tugMladi. Targitoydan uch o‘gMl paydo boMadi: Lo- piksay, Arpaksay va eng kichigi Koloksay. Kunlardan bir kun osmondan oltin narsalar yogMladi. Bular quyidagilar: omoch, arqon, bolta va tovoq. Bu oltin narsalarga katta o‘gMl yaqinlashganda ular o‘zlaridan shunday nur taratib yarqiraydiki, orqaga chekinishga majbur boMadi. 0‘rtancha o‘gMl yaqinlashganda ham shunday hodisa yuz beradi. Eng kichik o‘gMl yaqinlashganda bu oltin buyumlar o‘zidan nur taratishdan to‘xtaydi. Natijada u bu oltinlami olib, uyiga ravona boMadi. Shundan so‘ng katta o‘gMl Lopiksay kichik ukasi Koloksayga shohlikni in’om etadi.

www.ziyouz.com kutubxonasi

Lopiksaydan tarqalgan skiflarni ≪Avxatovglar≫ deb atashgan. 0‘rtancha o‘gMl Arpaksaydan tarqalgan skiflarni ≪Katiaram≫ va ≪Traspiyamlar≫ deyishgan. Kichik o‘gMI Koloksaydan tarqalgan skiflarni ≪Parralatamlar≫ deb nomlaganlar. ≪Bu voqea Doroning skiflar yeriga hujumidan ming yillar ilgari boMib o4tgan edi≫? deb yozgan muallif.

Herodotning keyingi hikoyalari ham o'quvchining e’tiborini o‘ziga tortadi.

PLUTARX

(Mil. avvalgi 46-127-yillar)

Plutarx Gretsiyaning uncha katta boMmagan Xeron shahrida tug**iladi. Uning otasi Avtobul zamonasining o‘qimishli kishilaridan biri edi. Shuning uchun ham u Plutarxning chuqur ilm olishi- ga alohida e’tibor bilan qaraydi.

Uning bobosi Lampriy ham ilm-ma’rifatga rag‘- batti kishi edi. Lampriy xonadoniga xeronlik adabiyot ahllari, donishmandlar tez-tez tashrif buyurib, quyuq suhbatlar qilib turishadi.

Bobokaloni Nikarx ham Xeronda yashab, Antoniy bilan Oktavian qo‘shinlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan Aktum jangining shohidi boMgan edi.

Plutarx Tomoksena ismli go‘zal ayolga uylanadi. Undan to‘rt o‘gMl, bir qiz ko‘radi. Ikki o‘gMl - kattasi va eng kichigi hamda qizi yoshligida oMib ketadi.

Rimdagi adabiy hayot uni ijod sari undaydi, u lotin tilini o‘rganishga kirishadi. Biroq davlat ishlari bilan band boMganligi tufayli u uzoq yillar bu tilni o‘rgana olmaydi. Faqat keksaygandagina lotin tilida yozilgan asarlami o‘qishga muyassar boMadi.

Rim tarixiga qiziqish bilan qaragan Plutarxni imperator Troyan, keyinchalik Adrian qabul qiladi. Plutarxning chuqur bilim egasi ekanligi, yuksak dunyoqarashi va ilg‘or fikrlari Rim imperatorini qiziqtirib qolgandi. Shuning uchun ham Plutarxga ≪Rim imperatorligining yaqin kishisi≫ degan sharafli nom beriladi.

Plutarx 5 ta ≪Hayotnoma≫ yozadi. Shulardan 46 tasi grek va rimlik- lar hayotidan yozilgan biografik asarlardir. Bu go‘zal asarlar Plutarx nomini jahon adabiyotiga olib kirgan. Bular quyidagilar: Tesey va Romul, Likurg va Numa, Solon va Poplikova, Femistokl va Kamill, Peril va Fabiy Maksim, Gay Marsiy Koriolan va Alkiviad, Emiliy Pavel va Timoleont, Pelopid va Marsell, Aristid va Katta Katon, Filopeme va Titvintiy Filaminin, Pirr va Mariy. Lisandr va Sulla, Kimon va Lukull, Nikiy va Krass, Evmen va Sertoriy, Agesilay va Pamayey, Aleksandr va Sezar, Fikion va Kichik Katon, Agid - Kleoman va Tiberiy Grakx. Gay Grakx. Demosfen va Sitseron, Dmitriy Poliorket va Anatoliy, Dion va Brut, shuningdek, yana to'rtta biograflya: Artakserks, Arat, Golba, Oton. Bu nomlarga diqqat bilan e’tibor bersak, ular Grek va Rim tarixida yashab o‘tgan mashhur tarixiy shaxslardir. Yozuvchi ularning deyarli barchasini bir-biriga qiyoslab tasvirlaydi. Bu shaxslar hayotini tasvir- lovchi asarlar majmuasi umumiy nom ostida ≪Qo'shaloq hayotnomalar≫ deb nomlanishi bejiz emas.