Qarshi davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti lingvistika kafedrasi

8-mavzu:

Imperiya davri Rim adabiyoti

Reja:

1. 
   Avgust davri Rim adabiyoti
   
2. 
   Imperiya davri Rim adabiyoti
   
3. 
   Sungi davr Rim adabiyoti
   

Davrning ijtimoiy va madaniy ahvoli. Rim tarixining yangi davri - ya’ni davlat tepasiga Oktavian Avgust kelgach, madaniyat va san’at ishlari ancha rivojlana boshladi. Bu ishlarda Oktavian Avgustga keyinchalik nomi san’at va adabiyot homiysi tismoliga aylanib ketgan Metsenat ko‘mak berdi. Adabiy to‘garak tashkil qilinib, unga Vergiliy, Goratsiylar jalb qilindi. Ijod markazi hisoblangan bu to‘garak yangi rim adabiyotining shakllanishida katta rol o‘ynadi. Bu davr adabiyotining asosiy xususiyati madhiyabozlik edi, ya’ni Avgust sharafiga bag‘ishlangan. Lekin Avgust davrida rim poeziyasi rivojlangan bo‘lib, tarixda rim adabiyotining «oltin davri» nomi bilan qolgan.

Vergiliy - Rim adabiyotida yetakchi shoir bo‘lib, o‘z asarlarida Avgust saltanatini kuylovchi, uning ishlarini maqtovchi saroy shoiri darajasiga ko‘tarilgan. Uning «Bukolikalar» (cho‘pon she’rlari), «Georgikalar» (dehqon she’rlari) va «Eneida» dostoni mavjud.

«Bukolikalar»ida tabiat qo‘ynida mehnat qilayotgan oddiy cho‘ponlarning mehr-muhabbatlari, kundalik tashvishlari tasvirlanadi. Shoir diqqat markazida dehqonchilikning boshqa kasblardan ustunligi, oddiy qishloq hayotining go‘zalliklarini tasvirlash turadi. Uning «Bukolikalar»ida ellinizm davri shoiri Feokrit ta’siri sezilarli darajada.

Dehqonchilik haqida yozilgan «Georgikalar»ida yunon shoiri Gesiodning «Mehnat va kunlar» asarining ta’siri bor. Lekin Gesiod asarida dehqonlarning kulfatli va mashaqqatli hayotlarini, zolimlar zulmidan aziyat chekkanlari realistik tarzda tasvirlasa, Vergiliy esa qishloq hayotini afsonaviy tasvirlab, dehqonlarni rohatda umrlarini o‘tkazuvchilar sifatida ko‘rsatadi.

«Eneida» dostoni shoh Eneyning Troya urushi tugagach, Italiyaga yetib borguncha boshidan kechirgan voqealar asosida yaratilgan. Rim davlatining ulug‘ligini madh etish - dostonning g‘oyasini tashkil qiladi. Shoir Rimning olamshumul burchlarini ado eta oladigan birdan-bir ulug‘ zot - Avgust ekanini e’tirof etadi.

Vergiliy yunon ilmu fani, san’atiga hurmatini saqlagani holda, rim madaniyati, adabiyoti oldida katta maqsadlar borligini uqtiradi. Bu - yurt tinchligi, xalqlarning osoyishtaligidir. Shu osoyishtalik Avgust tufayli ro‘yobga chiqayotgandek tuyuladi. «Eneida» dostonini yozishda Vergiliy bilan Xomer o‘rtasidagi o‘xshashlik. Vergiliy dostonini yozar ekan, uning oldidagi asosiy maqsad - uzoq o‘tmishdagi Rim kishisi jamiyati uchun go‘yo aziz bo‘lgan ijtimoiy va shaxsiy axloq tushunchalarini tiklashdan iborat edi. Bu maqsad Avgustning ham muddaosi bo‘lgan.

Vergiliy bilan Xomer dostonlarini taqqoslaydigan bo‘lsak, ular o‘rtasida ma’budlarni tasvirlashda, qahramonlarning obrazlarini chizishda, asar voqealarini ta’riflashda katta farq bor.

Vergiliy dostonining eng muhim xususiyatlaridan biri - dramatik holatlar tasvirini berishidir. Vergiliy asarlari uning hayotligidayoq shuhrat qozondi, asarlarining keyingi davrlar uchun ahamiyati juda katta.

Goratsiy Oktavian Avgust davri shoiri bo‘lib, Metsenat to‘garagining a’zosi sifatida ijodini boshlagan, imperator saltanatiga xayrixoh bo‘lgan. Ijodida bir qancha to‘plamlar yaratgani ma’lum. Jumladan, «Epodlar» she’riy to‘plami zamonasidagi siyosiy, ijtimoiy va hayotiy masalalarga bag‘ishlangan. Ayniqsa, Goratsiyni urush va tinchlik, Rim davlatining istiqboli masalalari qiziqtirgan. Uning she’rlarida urush qahr-g‘azab bilan tanqid qilinadi. Lekin tuzum adabiyotda keskin tanqidiy mavzularning rivojiga yo‘l berishi, shu sababli ham Goratsiy o‘zining hajviy mahoratidan keng foydalana olmas edi. Uning ijodi axloqiy va maishiy masalalarni yoritish bilan cheklanib qolgan.

«Satiralar» nomi bilan yaratilgan 2 ta to‘plamda ham har xil hayotiy va axloqiy masalalar suhbat tarzida berilganga o‘xshaydi. Ijtimoiy kurashlardan xorigan xalqni endilikda xususiy hayot, shaxsiy baxt muammolari qiziqtira boshlaydi. Xuddi shu masala endilikda adabiyotning bosh mavzusi bo‘lib qoladi. Bu muammolarni Goratsiy boshqa adiblarga nisbatan o‘z ijodida to‘laroq ifodalagan. Uning satiralari tanqid emas, kundalik hayot tashvishlari - ochko‘zlik, yaramas nuqsonlar xususidagi pand-nasihatlardir. Kishilarni to‘g‘ri yo‘lga solib, chinakam hayotga chaqirish - Goratsiy she’rlarining asosini tashkil qiladi. Shoir satiralarining mavzusi xilma-xil bo‘lib, axloq va falsafiy masalalarni ham uchratamiz.

«qasidalar» to‘plamida Goratsiy yunon shoirlariga ergashadi. Mazmun va janr jihatidan bu to‘plam xilma-xil bo‘lib, ichki urushlar masalalari, Avgustning axloq va odob sohasidagi siyosati masalalaridan iboratdir. To‘plamda asosan shod-xurramlikni, yor-do‘stlikni, may va ishq-muhabbatni targ‘ib qilgan.

«Nomalar» to‘plamida avvalgilari kabi axloqiy va maishiy masalalar bilan birga Goratsiyning shaxsiy hayoti, fikr va tuyg‘ulari, kayfiyati batafsil berilgan. Adabiyot tarixi, uning nazariy masalalari «Nomalar»ida asosiy o‘rinni egallaydi.

Goratsiy ijodining keyingi davrlar uchun ahamiyati benihoya kattadir.

Avgust davrining so‘nggi shoiri Ovidiy «Ishqiy elegiyalar» to‘plami bilan ijodini boshlagan. Bu to‘plamga kirgan she’rlari shoiring Korinna ismli ma’shuqasiga bag‘ishlangan.

Ovidiyning «qahramon ayollar» asarida muhabbat masalalari shoir tilidan bayon qilinsa, «Maktublar»da har xil sabablar bilan sevgan kishilaridan ayrilib qolgan mifologik ayollar nomidan hikoya qilinadi. Shoirning ishqiy mavzudagi «didaktik» poemasi - «Sevgi san’ati»da Avgustning axloq bobidagi tadbirlarini tanqid qilishi.

«Metamorfozalar» Ovidiy ijodining gultoji hisoblanadi. Metamorfoza - turlanish.

Doston afsonaviy turlanishlar - parilarning, ma’budalarning, odamlarning jonivorlarga, o‘simliklarga, tosh va tog‘larga aylanib qolishlari haqidagi rivoyatlardan iborat. Shuningdek, «Metamorfozalar» asarida sevgi mavzusi ham bo‘lib, muhabbat yo‘lida insonning boshidan kechirgan nohaqliklar, musibatlar, hatto fojealar ham tasvirlanadi.

«Metamorfozalar»ning ba’zi qismlari Rimning afsonaviy o‘tmishi haqida bo‘lib, unda Eney sarguzashtlari bilan aloqador bir qancha turlarishlardan so‘ng Rimning ulug‘ davlat ekanini, bunda Avgust bilan Yuliy Sezar xizmati kattaligini uqtiradi. Asarni yozishdagi shoirning asosiy maqsadi - rim hayotini keng ma’noda aks ettirish bo‘lgan. Bu asar antik davrning beqiyos yodgorligidir.

Rim respublikasi va imperiyasining ulkan o'lchamlari, Rimning ijtimoiy-siyosiy hayotining misli ko'rilmagan miqyosi va dramasi, son-sanoqsiz urushlar, harbiy ishlarning eng yaxshi tashkil etilishi, o'ylangan diplomatiya va yurisprudentsiya, ya'ni Rim respublikasi va imperiyasining miniatyuralari bilan taqqoslaganda juda katta o'lchamlari zarur edi. ajratilgan klassik Yunoniston - bularning barchasi Rim adabiyotida o'chmas iz qoldirdi va bularning barchasi uning milliy o'ziga xosligi edi.

Qadimgi Rimning litri Yunon madaniyatiga katta ta'sir ko'rsatdi, rimliklar yangi biron narsa yaratmagan degan fikr bor edi.

Rim adabiyotining yunon tilidan davomiyligi sodir bo'ladi, ammo u boshqa davlatga, mentalitetga va jamiyatga moslashadi.

Rim adabiyoti asarlarining tarqalishi yunon tiliga qaraganda kengroq edi.

Formalash xususiyatlari:

Yunon adabiyotining qadimgi Rimning paydo bo'lgan adabiyotiga ta'siri bu Rim madaniyatini yo'q qilishdir

Rim aristokratlarining orasida yunon tilini o'rganish mumkin

Ta'limni qadimgi Yunoniston markazlariga sayohat bilan yakunlash odatiy holdir

Yunon falsafasini o'rganish, yunon dramasi

Rim adabiyotiga yunon janrlarining katta qismi ko'chib kelgan

Qarz olish - bu ko'r-ko'rona taqlid qilish va nusxa ko'chirish emas, ular o'zlarining mentalitetiga, siyosiy va madaniy holatlariga mos bo'lgan narsani tanlab, keyin ularni o'zgartirdilar.

"Bepul tarjima" tushunchasi paydo bo'ladi - bu yunoncha namunalarni qayta ko'rib chiqish.

Rim adabiyotining shakllanishi Yunoniston Yunoniston davrida paydo bo'lgan.

Yunon mifologik mavzulari, ba'zan hali ham tarixiy

Ko'pgina rasmlar va afsonaviy syujetlar Rim adabiyotining asosidir.

Miloddan avvalgi 3-asr - madaniy yunon kengayishi. Yunoniston ozodlikni yo'qotadi, Rim yunon madaniyati bilan tanishadi, miloddan avvalgi III-I asrlarda yunon mavzulari Rim adabiyotida ustunlik qiladi.

Rimda, Yunonistonga qaraganda kamroq, milliy mavzu mavjud. Rim yanada subyektivdir (siyosat, tarixshunoslik siyosiy lahzalar bilan to'ldirilgan).

Qarz olishga kelsak: "tarix axlatxonasiga" yunon madaniyatining keraksiz lahzalari tashlandi. Masalan: Yunon dramasidagi xor muhim muqaddas ma'noga ega edi, rimliklar esa kultlar bilan bog'liq dramaga ega emaslar - shuning uchun xor ular tomonidan keraksiz deb chaqirilgan. Rimliklarda yunon madaniyatini bir necha bosqichda qayta ishlash imkoniyati mavjud edi.
Gullab-yashnashning cho'qqisi - I asrning boshlari. Miloddan avvalgi, keyin Rimda imperiya shakllana boshladi. Rim satira asl Rim janrlaridan biridir.
Elenofillarning (yunon adabiyotining muxlislari) mualliflar bilan shafqatsiz qarama-qarshiligi, asl Rim asarlarini yaratishga chaqirgan.

Klassik davr - Avgustning oltin davri, Rim imperiyasining shakllanish davri (mil. av. 1 - mil. avv. 1).

Saqlanish darajasi - yunon adabiyotidagi jarayonlarning ta'siri. Qiziqish g'oyib bo'lgan narsa mos kelmadi va shuning uchun g'oyib bo'ldi. Siyosiy mavzularning kompozitsiyalari eskirgan, katta hajmli qisqartirilgan versiyalar (parchalar) (ko'p qismlarda kompozitsiya) mashhur (ular tushgan), drama katta zarar ko'rdi. Entsiklopediyalar va lug'atlardan qisqartirish, qisqartirishlarni kamaytirish. Milodning 4-5 yillari janrlar yo'qoladi (lirika, drama, tarix). Huquqiy risolalar saqlanib qolgan. Ba'zida yoqtirmagan muallif asarni o'zi yo'q qiladi.

Materiallar - papirus, bu ko'plab asarlarning yo'qolishiga olib keldi.

Davriylashtirish

Siyosiy tarix printsipi bo'yicha, bosqichlar ba'zi muhim ichki yoki tashqi siyosiy voqealar bo'lganida.

1) Ilk respublika adabiyoti (Miloddan avvalgi 3 - 2 asrlar). Rimning dastlabki respublika shaklida ijtimoiy-siyosiy tizimining o'rnatilishi. Patrislar va plebeylarning kurashi Rim Italiyani zabt etdi. Ilk Rim shoirlarining paydo bo'lishi - Terens, Plautus, Lines Dronnik. Rim biznes nasrini shakllantirish. Xronikalar ko'rinishidagi birinchi tarixiy asarlar (Quintus Fabius Pictor). Notiqlik, siyosiy notiqlik ustunlik qiladi (Apius Klavdiy, Mark Portius Kato). Mark Plavt komediyalaridan tashqari, erta Rim adabiyotining past darajada saqlanib qolganligi bizga faqat parchalar bilan kelgan.

Ideal yunon mumtoz adabiyoti va Gomer davridan olingan. Gomer va klassik teatrni (arxaik va klassik) qayta ko'rib chiqish boshlanadi. Ellinofillar va asl Rim adabiyotini targ'ib qilganlar o'rtasidagi qarama-qarshilik.

2) Kech respublikaning adabiyoti (Miloddan avvalgi 130 - 30 yillar) Rimdagi eng qonli davrlardan biri bo'lgan fuqarolik urushlari davri. Rim ellinistik davrning yunon adabiyotini yaxshi biladi. Inqiroz, respublikaning to'liq qulashi. Helenofil tendentsiyalarining kuchayishi kuzatilmoqda.

Birinchi Rim shoiri Gay Valirius Katul, falsafiy dostoni Lucretiy. Siyosiy notiqlikning g'aroyib kuni (Mark Tulius Tsitseron, uning ismi familiya bo'lib qoldi) U og'zaki ijodi nazariyasiga oid bir qancha risolalar qoldirdi, epistolyar janrning asosini yaratdi. Gay Yuliy Tsezar - tarixiy xotiralar. Tarixiy monografiya - Solustiylarning Gayi. Tarixchi Karenliy Nepod. Rim satirasi - Gay Lucius. Varon birinchi ensiklopedist.

Saqlash yaxshiroq, ko'plab asarlar butunlay saqlanib qolgan, ammo she'riyat va siyosiy notiqlik yaxshi saqlanib qolgan (Tsitseroning nutqlaridan tashqari - faqat parchalar).

3) Rim adabiyotining oltin davri (Avgust asr adabiyoti) (Miloddan avvalgi 30 g - miloddan avvalgi 14 g). Bu birinchi Rim imperatori Avgustning hukmronlik qilish kunlari. Yunon klassikasiga qaytish, litr siyosat bilan chambarchas bog'liq. Avgust - davlatning qutqaruvchisi, bir litrda umidsizlikka moyillik tugadi. U fuqarolar urushini to'xtata oldi. U o'zining qiyofasini qutqaruvchining qiyofasi sifatida yaratgan va uni ulug'lagan mualliflarga homiylik qildi. Ilk Rim imperiyasi - bu knyazlik davri. Respublikadan mutlaqo hech narsa qolmadi, uning tiklanishiga umid yo'qoldi.

Bu davrning mavzulari adabiy jarayonlar bilan chambarchas bog'liq.

Birinchi Rim milliy dostoni Avgustning shon-sharafidir. She'rning hayajonli kuni - Virjiliya, Gorace, Ovid. Deyarli barcha ishlar har biridan saqlanib qolgan. Ularning hayoti davomida ular eng yaxshi klassik mualliflar deb tan olindilar. Yunon mumtoz asarlari taqlid uchun olinadi.

Timul va Propertius - Rim qoidalariga ko'ra elegiyani yaxshi ko'radi, u asl janr hisoblanadi. Yaxshi saqlash, ko'plab sharhlar va tarjimai hollar.

Tarixiy asarlarga qiziqish - Titus Livius

Vitruvius - arxitektura bo'yicha risola

Siyosiy notiqlik g'oyib bo'ldi, tantanali (sfazoriya va qarama-qarshiliklar) uning o'rnini egalladi. Birinchi ommaviy kutubxonalar, adabiy to'garaklar tashkil qilinmoqda va ularda polemika olib borilmoqda.

Respublikaning tugashi drama rolining yo'qolishi bilan boshlandi. Uni jonlantirish uchun kuchlar tashlandi, ammo butunlay qulab tushdi. Rimliklar jiddiy dramaga qiziqishni yo'qotdilar.

4) kumush davri (Mil. 14 - 96). Rim imperatorlarining dastlabki ikki sulolasi hukmronligi (Yuliy-Klavdiy (Tiberiusdan boshlangan) va Flaviya (Domitian bilan tugaydigan)).

Rim imperiyasining institutlarini mustahkamlash jarayoni. Rim, o'z ichiga viloyatlarni qo'shib, o'z hududini kengaytirdi. Eng yaxshi mualliflar viloyatlardan.

Bu davrda sodir bo'ladigan eng muhim narsa shundaki, mos yozuvlar nuqtasi o'zgargan: Kumush davridan boshlab Rim adabiyotining eng yaxshi namunalariga (Oltin asr) taqlid qilish boshlanadi. Innovatsion va epigonlar (neoklassiklar) kurashining avj nuqtasi. Asrning birinchi yarmi novatorlarning ustunligi edi (chunki ular Avgust asrida Rim adabiyotda hamma narsani yaxshiroq yaratgan, ularning asarlariga beparvo munosabatda bo'lganliklari sababli paydo bo'lgan). Asrning ikkinchi yarmi - epigonlar Rim klassikalariga taqlid qildi, adabiyotga yangi so'z kiritdi.

Fedr - bu Rim ertaklari to'plamining yagona to'plami (ijodiy ravishda Ezopiya rivoyatlari asosida qayta ishlangan). Epik she'riyat davri Mark Luqan. Statistik shoir. Marcial - bu satira. Lucian Esenika - butunlay bizga boshimizga tushgan fojialar. Tarixiy nasr - Kornelius Taket. Birinchi Rim romani Petronyus (Satirikon romani) Entsiklopedik tabiatning shaxsiy asarlari.

Yangilikchilar - Perseus, Stacius, Seneca, Petronius. E - Kvintillian, Martial, Valeriy Flakkus. Yaxshi saqlanishi, yoritilganining batafsil tavsifi. atrof-muhit, sharhlar.