Qarshi davlat universitetining pedagogika instituti pedagogika fakulteti

Yuklamalar dinamikasining moslashtirilgan muvozanati tamoyili.
Bu tamoyildan uchta asosiy qoida kelib chiqadiki, ularga muvofiq jismoniy tarbiya bosqichlari doirasida umumiy yuklama dinamikasining tipik shakllari aniqlangan.

1. 
   Jismoniy tarbiya jarayonida foydalaniladigan umumiy yuklama miqdori shunday bo‘lishi kerakki, uning qo‘llanilishi sog‘liqda salbiy o‘zgarishlarni keltirib chiqarmasligi lozim. Ushbu qoida yuklamalarning kumulyativ samarasini muntazam nazorat qilishni ko‘zda tutadi.
   
2. 
   Qo‘llaniladigan yuklamaga moslashib borgan sari, ya’ni moslashishli o‘zgarishlar barqaror holat bosqichiga o‘tgan sayin umumiy yuklama o‘lchamlarining navbatdagi oshirilishi bajarilishi kerak.
   

Erishilgan tayyorgarlik darajasi qancha yuqori bo‘lsa, yuklama parametrlari shuncha katta oshiriladi.

3. 
   Jismoniy tarbiyada umumiy yuklamalar miqdoridan foydalanish mashg‘ulotlar tizimining ayrim bosqichlarida uning vaqtinchalik kamayishi, yoki barqarorlashishi, yohud vaqtinchalik oshishini nazarda tutadi.
   

Mashg‘ulotlarni siklli tuzish tamoyili
Jismoniy tarbiya jarayonida bu – sikllarni hosil qiluvchi mashg‘ulotlar va bosqichlarning berk aylanishidir. Shunga muvofiq uchta turi ajaratiladi: mikrosikllar (haftalik), ular mashqlarning takroriy qo‘llanilishi va bir vaqtning o‘zida ularning har xil yo‘nalganligi, yuklama va dam olishning uyg‘unlashuvi bilan tavsiflanadi; mezosikllar (oylik), ular ikkitadan oltitagacha mikrosikllarni o‘z ichiga oladi, ularda vositalarning miqdori, uyg‘unlashish tartibi va nisbatlari o‘zgarib turadi; makrosikllar (yillik), ularda jismoniy tarbiya jarayoni uzoq vaqt davom etadigan bosqichlarda amalga oshiriladi.
Jismoniy tarbiya yo‘nalishlarining yoshga mosligi tamoyili
Bu tamoyil jismoniy tarbiya yo‘nalishini inson organizmining yoshga xos (maktabgacha, kichik, o‘rta, katta) jismoniy rivojlanishiga, ya’ni ontogenezning o‘zgarib turuvchi davrlariga mos ravishda izchil o‘zgartirish majburiyatini qo‘yadi.
Jismoniy tarbiya jarayoni yoshga xos еtilish davrigacha shug‘ullanuvchilar organizmiga umumiy jismoniy ta’sir qilishni nazarda tutishi kerak. Bu harakat ko‘nikmalari va malakalarining keng doirasini shakllantirishda va har tomonlama jismoniy rivojlanishda o‘z ifodasini topadi. Maktab davrida bu tamoyil jismoniy sifatlarni tarbiyalashda insonning u yoki bu jismoniy sifatlari rivojlanishi uchun eng qulay imkoniyatlar paydo bo‘ladigan sezgi zonalarini e’tiborga olishni taqozo etadi.