Qarshiboyeva Ra’noxon Markaziy nerv tizimining o’zgarishi Harakat apparatidagi o’ziga mos o’zgarishlar

O`quv – mashq qilish mashg’ulotlari va musobaqalarni noto`g’ri tashkillashtirish.
O`quv – mashq qilish mashg’ulotlari va musobaqalar o`tkazilishini noto`g’ri uslubiyati.
Mashg’ulot joyi, uskunalar, sport jihozlari, sportchi kiyimi va poyafzalini qoniqarsiz holatda bo`lishi.
O`quv-mashq qilish mashg’ulotlari va musobaqalarni o`tkazishdagi noqulay saniyatariya-gigienik va iqlim sharoitlari.
Tibbiy kuzatuv qoidalarini buzilishi va uni etarlicha bo`lmasligi.
Tayyorgarlik mashg’ulotlari va musobaqalar vaqtida sportchi tomonidan intizom va belgilangan qoidalarni buzilishi.
2. Harakat apparatidagi o’ziga mos o’zgarishlar
Boshqa mualliflar (A.M.Londa, N.M.Mixaylova, 1953 va b.) sportda jarohatlarni yuzaga kelishi sabablarini ikkita katta toifa – ob`ektiv va sub`ektivga bo`ladilar.
Albatta, bunday bo`linish shartlidir. Chunki, o`quv-mashq qilish jarayonining noto`g’ri tashkillashtirilishi mashq qilish uslubiyatiga salbiy ta`sir qilmasligini tasavvur qilish qiyin va aksincha, har qanday uslubiy o`zgarish mashq qilish jarayonini tashkillashtirishda muayyan o`zgarishlarga olib keladi. O`z navbatida, o`quv-mashq qilish ishining tashkiliy-uslubiy saviyasini pasayishi, so`zsiz sportchi malakasida o`z aksini topadi. Bu esa, mashq qilish uslubiyati va uni tashkillashtirishning o`zgarishlarini talab qiladi.
Jarohatlanishning tashkiliy sabablari
O`quv-mashq qilish jarayonini noto`g’ri tashkillashtirish bilan bog’liq jarohatlar tahlili, ularni kelib chiqishining quyidagi shart-sharoitlarini aniqlashga imkon berdi: murabbiyni nazariy va amaliy tayyorgarlik darajasi (murabbiy malakasi) ni etarlicha darajada bo`lmasligi; noto`g’ri tuzilgan musobaqalar jadvali (sportchilarni ko`chib yurish vaqti, iqlim o`zgarishlari hisobga olinmagan musobaqalar zichligi) tayyorgarlikning yakuniy bosqichida majmuaviy maqsadli dasturlarning yo`qligi; musobaqalar qoidalariga rioya qilmaslik va hakamlikni past saviyada bo`lishi; o`quv-mashq qilish mashg’ulotlari va musobaqalarni o`tkazishning qoniqarsiz gigienik sharoitlari, qoniqarsiz iqlim sharoitlari; tegishli moddiy-texnika ta`minotining yo`qligi. Sportchilarda tayanch harakat apparati jarohatlarining yuzaga kelish sabablari.
MURABBIY MALAKASI. YUksak sport natijasiga erishish uchun sportchi bilan murabbiy o`rtasida o`zaro hurmat va ishonch hislariga asoslangan yaxshi munosabatlarni o`rnatish juda muhimdir. Murabbiy o`ziga nisbatan hurmat qozonishga, jamoa unga ishonishiga intilishi kerak. Bu esa, o`z navbatida, uning kasbiy tayyorlanganlik va pedagogik mahorat darajasiga bog’liq bo`ladi. Murabbiy sportchi bilan ravon munosabat o`rnata olishi, bardoshli bo`lishi va g’alabaga erishish yo`lida jamoani jipslashtirib, sportchilarda o`z kuchiga ishonch hissini uyg’ota olishi kerak. Kerak bo`lsa, sportchilarni, ayniqsa eng ko`p asabiylashadiganlarni tinchlantirishi lozim. Murabbiy sportchilarning o`zaro munosabatlaridagi va jamoaning ruhiy muhitdagi o`zgarishlarni vaqtida aniqlab, zaruriy chora-tadbirlarni qo`llashi darkor. Jamoa yig’inlarda, chet eldagi musobaqalarda ishtirok etganda, murabbiyning ahamiyati va nufuzi o`sib boradi. Uydan uzoq vaqt davomida yiroqda bo`lish, majburiy bekorchilik, zerikish va apatiya hissini yuzaga keltirish mumkin. Bunday hollarda murabbiy sportchilarni qo`zg’atish, ularni hordiq chiqarishini to`g’ri tashkillashtirish kerak. Bundan tashqari, murabbiy muvaffaqiyatga erishgan sportchilarni o`z vaqtida rag’batlantirishi va o`z imkoniyatlarini to`la namoyon etolmaganlarni qo`llabquvvatlashishi lozim. Sportchining u yoki bu kamchiliklarini qayd qilgan holda, unga nisbatan hurmat doirasida munosabatda bo`lishi kerak. Kichik xatolarga nisbatan salbiy munosabat aksincha, o`zi ham tayyor bo`lmagan yuksak natijalarga erishish istagini yuzaga keltirish hamda pirovard natijada yanada jiddiy xato va jarohatlarga olib kelishi mumkin.
Psixologiyada ijtimoiy moslashuv avvalambor, jamoaga nisbatan bo’lishi, bir qator olimlarning ilmiy tadqiqotlarida o’rganilgan. Jumladan, B.G.Ananyev, S.G. Gellershteyn, A.V. Zaporojes, A.N. Leontyev, A.R. Luriya, D.N. Uznadze, B.M. Teplov, S.L. Rubinshteyn kabi ko’p psixologlar shaxsning jamiyatga moslashuvini, o’zining ilmiy ishlarida yoritgan. Sport psixologiyasida o’smirlarning sport faoliyatiga moslashuv muammosi Ye.N. Gogunov, B.I. Martinov, I.A. Grigoryans, V.L. Mariщuk, Yu.M. Bludov, V.A. Platinenko, L.K. Serova, P.A. Rudiklar tomonidan o’rganilgan.

•