Qatnashdilar ffd., professor s d norqulov (rais)

Qatnashdilar
FFD., professor S D Norqulov (rais)
O'zbek adabiyotini o'qitish" kafedrasi professori p.f.d. R.Niyometova;
"Lingvodidaktika" kafedrasidan: f.f.d., prof. L. Raupova, f.f.d. (DSc)
N.Normamatov, f.f.d. (DSc) I.Islamov, p.f.n., dotsent T.Yusupova, f.f.n., dotsent
M.Turdibekov, p.f.f.d., (PhD) K.Mavlonova, p.f.d.(PhD) Sh.Abdiraimov,
f.f.d.(PhD) G.Safarova, f.f.d.(PhD) R.Zaripov, I.Ishonxanova, f.f.d.(PhD)
D.To'raeva,
"O'zbek va xorijiy tillar" kafedrasidan: p.f.d. dotsent: R.M Abdullaeva, f.f.n.
dotsent A.S.Aslanov, f.f.d. (PhD) dotsent A.X.Jo'raev, f.f.n. dotsent O'.Dj.Esonov,
katta o'qituvchilar: K.X.Avilova, Z.Sh.Akramova, P.B.Tashxodjayeva,
M.A.Saydullaeva, Sh.Shirinqulova, G. Sh.Tashmetova, G.Sh.Mirrahimova,
o'o'qituvchilar: D.S.Abdullayeva, D.B.Xolboyeva, L.U.Kadirova, D.Xidayeva
S.Z.Turaboyeva, Sh.E.Abrayeva, G. A.Dadaboyeva, Q. X.Xo'jaaxmatova,
M.M.Achilov, N.M.Djampulatova, D.X.Tashpulatova, S.I.Fayzullayev,
N.U.Eshbayeva, F.E.Nurmatova, A.X.Utambetova, O.Muhammedova,
G.Rasulova;
"Ijtimoiy fanlar" kafedrasidan: f.f.d., professor Norqulov D.T., f.f.d,
professor Abilov U.M., f.f.d. dotsent, (PhD) Iskandarov Sh.A., f.f.n. dotsent
Atamuratova F. S., f.f.n. dotsent Niyozova N.Sh., f.f.n. dotsent Alimova S.G., f.f.d.,
(PhD) katta o'qituvchi Umarova F.S., katta o'qituvchilar Abdurahmonova N.X.,
Ro'ziev B.U., Maxmudov L.Y., Sultonova X.T., O'tayev G'.G', Azizov A.A.;

Kun tartibi
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti
universiteti tadqiqotchisi Axmedova Maloxat Ergashevnaning "Modul-kredit
tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-
nazariy asoslari" mavzusidagi 13.00.02 - Ta'lim tarbiya nazariyasi va metodikasi
(o'zbek tili) ixtisosligi bo'yicha pedagogika fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini
olish uchun yozgan dissertatsiyasi muhokamasi.
RAIS: Assalomu alaykum, hurmatli kafedralararo qo'shma kafedra yig'ilish
a'zolari, hurmatli mehmonlar!
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti
"Lingvodidaktika", "O'zbek adabiyotini o'qitish metodikasi" kafedralari hamda
TTA "Ijtimoiy fanlar" va "O'zbek va xorijiy tillar" kafdralarining kafedralararo
qo'shma yig'ilish muhokamasi. Bugungi muhokama yig'ilish majlisida 50
nafardan ortiq professor-o'qituvchilar ishtirok etmoqda.
Muhokama qilinayotgan dissertasiya ixtisosligi bo'yicha 7 ta ta fan doktori
ishtirok etmoqda. Kafedralararo qo'shma yig'ilish muhokama ishini boshlash
uchun kvorum yetarli. Kafedralararo qo'shma yig'ilish majlisining ochilishi haqida
qanday takliflar bor?
OVOZLAR: Majlis ochilsin.
RAIS: Yig'ilish majlisi ochilsin, degan takliflar tushyapti. Majlis ochiq, deb
e'lon qilinsin degan kafedralararo yig'ilish a'zolarining qo'l ko'tarib, tasdiqlab
berishlarini so'raymiz. Qarshilar? - Yo'q. Betaraflar? - Yo'q. Kafedralararo
qo'shma yig'ilish majlisi ochiq, deb e'lon qilinadi.
RAIS: Kun tartibidagi masalani o'qib eshittiraman.
Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbek tili va adabiyoti
universitetining tadqiqotchisi Axmedova Maloxat Ergashevnaning "Modul-kredit
tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-
nazariy asoslari" mavzusidagi 13.00.02 - Ta'lim-tarbiya nazariyasi va metodikasi
(o'zbek tili) ixtisosligi bo'yicha pedagogika fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini
olish uchun yozgan dissertatsiyasi muhokamasi. Ilmiy rahbar: f.f.d., prof. Raupova
Laylo Raximovna.
Rasmiy taqrizchilar:
1. P.f.d., professor R.Niyozmetova
2. P. f. d., professor A.R.HamrayevF.f.d., professor R.Sayfullayeva
4. F.f.n., dotsent A. S. Aslanov
5.p.f.n., dotsent A. X.Jo'rayev.
RAIS: Talabgor yig'ilish muhokamaga topshirgan hujjatlarning asosiy
mazmuni haqida ma'lumot berish uchun so'z muhokama ilmiy kotibi, filologiya
fanlari nomzodi, dotsent O'.Dj.Esonovga.
ILMIY KOTIB: Rahmat! Dissertant haqidagi ma'lumotni o'qib beraman.
Axmedova Maloxat Ergashevna 1971-yil 24-aprel kuni O'zbekiston Respublikasi
Samarqand viloyati, Narpay tumani O'zbekkenti qishlog'ida tug'ilgan. 1978-yil
O'zbekkenti qishlog'idagi 4-o'rta maktabda o'qishni boshlagan. 1988-yil o'rta
maktabni muvaffaqiyatli tugatgan. O'sha yili Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika institutining "O'zbek va qozoq filologiyasi" fakultetiga o'qishga
kiradi. 1993-yil TDPIni tugatib, Samarqand viloyati Narpay tumani 5-o'rta
maktabda o'qituvchi lavozimida ishga qabul qilindi. 1994-yil tanlov asosida
Toshkent viloyati davlat pedagogika institutining "Sharq tillari" kafedrasiga
o'qituvchi lavozimiga ishga qabul qilindi. 1998-2001 yillar Toshkent viloyati
Angren shahridagi pedagogika bilim yurtida til va adabiyot o'qituvchiligiga ishga
qabul qilindi. 2001-yil Toshkent viloyati davlat pedagogika institutining
"Pedagogika va psixologiya" kafedrasiga o'qituvchi lavozimiga ishga qabul
qilindi. 2004-2012 yillarda Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika
universitetining "Umumiy pedagogika" kafedrasida o'qituvchi, katta o'qituvchi,
dotsent lavozimlarida faoliyat yuritdi. 2008-yilda Nizomiy nomidagi TDPUda
nomzodlik dissertatsiyasini muvaffaqiyatli himoya qildi. 2013-2019 yillarda
TDTU "Pedagogika va psixologiya" kafedrasi mudiri lavozimida ishladi. 2019-
2020-yillarda Nizomiy nomidagi TDPUda dotsent lavozimida faoliyat yuritdi.
2020-yilda RTM "Filologiya" bo'limi boshlig'i lavozimlarida faoliyat yuritdi.
2020-yilda TDPU "Pedagogika" kafedrasi mudiri lavozimida faoliyat yuritdi.
2020-yil 2-sentyabrdan TTA "Pedagogika va psixologiya" kafedrasi dotsenti
lavozimida ishladi. 2021-yil 21-sentyabrdan hozirgi kungacha TTA "O'zbek va
xorijiy tillar" kafedrasi mudiri vazifasida ishlab kelmoqda. Maloxat Axmedova
oilali, ikki nafar farzandi bor.
RAIS: Ilmiy kotibga savollar bormi? Savollar yo'q bo'lsa, ilmiy kotib
axboroti ma'lumoti uchun qabul qilinsin, degan kafedralararo qo'shma yig'ilish
a'zolari ovoz berishlarini so'rayman. Qarshilar - yo'q. Betaraflar - yo'q. Endi
dissertatsiyaning mohiyati va asosiy holatlarini bayon etish uchun so'z
dissertantga.
DISSERTANT: Assalomu alaykum, hurmatli yig'ilish ishtirokchilari,
majlis raisi va ustozlar! Muhokamangizga taqdim qilinayotgan ishimiz "Modul-
kredit tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning
ilmiy-nazariy asoslari" deb nomlanadi. Dissertatsiya kirish, 4 ta asosiy bob,
xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan tarkib topgan. Tadqiqotimizning
maqsadi oliy filologik ta'limda modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan
mustaqil ta'lim topshiriqlari tuzishning ilmiy-nazariy asoslarini ishlab chiqish,
mavjud mustaqil o'quv topshiriqlarining lingvodidaktik asoslarini
takomillashtirishdan iborat. Oliy filologik ta'limda modul-kredit tizimi uchun
ishlab chiqilgan tilshunoslik fanlaridan mustaqil ta'lim topshiriqlarini qo'llash
jarayoni tadqiqotning obyekti sifatida tanlandi. Tadqiqotning predmetini oliy
filologik ta'limda modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan mustaqil ta'lim
topshiriqlari tuzishning pedagogik, psixologik, lingvometodik asoslarini
takomillashtirish usullari, tizimi va texnologiyasini tadqiq qilishni tashkil qiladi.
Birinchi bob. Oliy ta'limda mustaqil topshiriqlarini takomillashtirish
zaruriyatlari.
Tilshunoslik fanlari uchun mustaqil ta'lim topshiriqlarini tuzish pedagogik,
lingvodidaktik muammo sifatida qaralgan. Oliy ta'lim tizimida an'anaviy dars
talabalar, xususan, bo'lajak tilshunos mutaxassislarga bilim berish, mustaqil
topshiriqlari orqali ma'lumotlarni yodlash, turli manbalardan olingan jumlalarni
lingvistik tahlil qilishga mo'ljallangan degan tilshunos olim A.G'ulomovning
g'oyalari bugungi zamon talablariga mos kelmay qolmoqda. Hayot insoniyat
oldiga turli muammolarni qo'yadi, har bir kishi uni mustaqil hal qila olish
qobiliyatiga ega bo'lishi kerak. Shu ma'noda metodikada, pedagogika sohasida
muammoli ta'lim texnologiyasi joriy qilindi. Muammoga asoslangan ta'limda
mustaqil topshiriqlaridan asosan, savol va topshiriqlarning muhim o'rni bor.
Muammoli o'qitishning mohiyati shundan iboratki, o'qituvchi bilimlarni tayyor
shaklda yetkazmaydi, balki o'qituvchi tomonidan savol yoki topshiriq shaklida
muammoli vazifalar qo'yiladi, mashg'ulotni tashkil etuvchi ularni hal qilish
yo'llari va vositalarini izlashga undaydi. Bu ham, albatta, savol va topshiriqlar
orqali amalga oshiriladi. Mashqlar esa uni o'zlashtirish yoki sifatini yaxshilash
maqsadida aqliy yoki amaliy harakatni takror-takror bajarish demakdir. Bu
jarayonda o'z o'rni bilan mashqlar ham ishtirok etadi. Oliy ta'lim darslik va
qo'llanmalarida mustaqil topshiriqlarning qo'llanilishini muntazam deb bo'lmaydi,
keyingi yillarda yaratilgan darslik va qo'llanmalar o'quv topshiriqlari asosida
yaratila boshladi. Masalan, H.Jamolxonov tomonnidan nashr qilingan "Hozirgi
o'zbek adabiy tili" darsligida mavzular so'ngida savol va topshiriqlar keltirilgan.
2000-yilga qadar yaratilgan oliy ta'lim uchun yaratilgan o'quv adabiyotlarda
mustaqil topshiriqlari deyarli uchramaydi. Masalan, U.Tursunov, A.Muxtorov,
Sh.Rahmatullaevlarning 1992-yil chop etilgan "Hozirgi o'zbek adabiy tili"
darsligida umuman mustaqil o'quv topshiriqlari berilmagan. Bunda mustaqil
topshiriqlarini bajarishda talabalarning mustaqillik darajasiga e'tibor beriladi:
bilimni, ma'lumotni ko'paytirish uchun maxsus topshiriqlar ham beriladi;
bilimlarni turli nutq vaziyatlarida qo'llashga o'rgatuvchi mashq va topshiriqlar
ham baravar qo'llaniladi. Ona tili ta'limida mustaqil o'quv topshiriqlarini
takomillashtirish zarurati mavjud bo'lib, unda quyidagi lingvodidaktik talablar
bajarilsa, o'quv topshirig'i zamon talabiga mos va samarali bo'ladi:
- bir mustaqil o'quv topshirig'ini bajarish asnosida bir nechta nutqiy
ko'nikmani rivojlantira olish imkoniyatiga ega bo'lishi;
- talabalarning mustaqil topshiriqlarni amalga oshirishga ongli yondashishi,
bajarishda didaktik ketma-ketlikka rioya qilishi;
Kuzatishlardan ma'lum bo'ldiki, malaka hosil qiluvchi, takrorga asoslangan
mashqlar, sinash uchun qo'llanuvchi topshiriqlar, fikrlashga o'rgatuvchi savollar
o'zbek tili fan sifatida shakllangan dastlabki yillarda (1930-1940) chop etilgan
darsliklarda ham bugun amalda bo'lgan darsliklarda ham uchramaydi. Umumiy
mashq atamasi ostida oddiy topshiriq xarakteridagi tavsiyalar o'rin olgan. Oliy
ta'lim tizimida ham mashq va topshiriq o'zaro farqlanmaydi. Talabalar o'z nutqiy
muammolari ustida mashq qilmaydi. Topshiriqlar an'anaviy shaklda yodlab aytib
berishga ixtisoslashgan. Savollar fikrlashga undamaydi. O.Roziqov,
M.Maxmudov, B.Adizov, A.Hamraev muallifligidagi "Ona tili didaktikasi"
darsligi orfografik mashqlar tilning fonetik, leksik, morfologik, sintaktik
hodisalariga bog'liq holda tashkil etishini qayd etadi. Bunday mashqlar vositasida
ham fonetika yoki morfologiyadan o'zlashtirilgan bilimlar mustahkamlanib,
orfografik malaka hosil qilinadi.
6-topshiriq. So'zlarni bo'g'inlarga ajratib, chiziqcha bilan yozing.
Murabbo, murabbiya, minnatdor, tashabbuskor, ziddiyat, farzand, zabardast,
bahramand, tonggi, tingla, alanga, ingichka, ingramoq, mingoyoq, daryo. Bu
topshiriq asosida mashq qilinganda fonetikadan o'rganilgan bilimlar
mustahkamlanib, orfografik malakalar yanada rivojlantiriladi. Shu tufayli, uni
fonetik-orfografik mashq shaklida qaraymiz. Shu o'rinda G'.Hamrayevning
"mashq", "topshiriq" va "savol" atamalarini mohiyatan farqlash, ularning
lingvodidaktikadagi o'rni hamda ahamiyati haqidagi mulohazalariga e'tibor berish
lozim.
Metodist-olim dastlab, M.Saidovning o'quv materiallari sirasida mustaqil
o'quv topshiriqlarini uch turga bo'lib, ularni o'zaro farqlaydi va ko'pincha,
o'qituvchilar o'z ish faoliyatlari davomida "mashq", "topshiriq" va "masala"
tushunchalarini qorishtirib yuborishlarini, pedagogika fanlari doktori Asqar
G'ulomovning "mashq ham o'quv topshirig'ining bir shakli, ham o'qitishning
muayyan bir usuli", degan fikriga qo'shilishi va topshiriq mashqning bir bo'lagi, u,
asosan, mashqning shartida o'z ifodasini topishini, topshiriq mashqqa qaraganda
torroq tushunchani ifodalashini e'tirof etgan holda bu borada o'z yondashuvini
bayon qiladi.
Fonetik mashqlar. Nutq tovushlari, unli va undosh, jarangli va jarangsiz
undoshlar, bo'g'in, bo'g'in turlari (ochiq va yopiq bo'g'inlar), urg'u mavzulariga
oid mashqlar sirasiga kiradi. Misol keltiramiz: l-topshiriq. Nuqtalar o'rniga mos
tovushlarni qo'yib, sozlarni o'qing. Darax…, sus…, g'ish…, qan…, kish…, pish…,
balan…, do's…, pas…, monan…, pisand…, mush…, Leksik mashqlar. So'z manolari,
so'zning o'z va ko'chma manolari, ko'p manoli so'zlar, so'z va termin hamda
ularning o'xshash va farqli tomonlari, antonim va sinonimlar, omonimlar, lug'at
boyligi, o'zbek tili leksikasining boyish manbalari kabi nazariy bilimlarni
o'rgatish, mustahkamlash maqsadida leksik mashqlardan foydalaniladi.
Bizningcha ham, mustaqil topshiriq mashqni o'z ichiga oladi, mustaqil
topshiriqlar talabani yo'naltiradi, sinaydi; takrorga asoslangan mashqlar esa
ko'nikma va malaka hosil qilish uchun xizmat qiladi.
Oliy ta'lim tizimida "Hozirgi o'zbek adabiy tili" "O'zbek tili" fanlarini
o'qitishda "Orfografiya" va "Orfoepiya" bo'limlari nutqiy malaka bilan bevosita
aloqador bo'lganligi bois ularni o'qitish vositalari ham bir-biriga chambarchas
bog'liq. G'.Hamroev to'g'ri ta'kidlaganidek, mashq va topshiriq atamalariga
o'zgacha yondashish zarur. Darslik va qo'llanmalarda ko'p uchraydigan "mashq",
"topshiriq" atamalari o'zaro uyadoshlik hosil qilsa-da, ular orasida sinonimik
munosabat yoq. Biroq kuzatishlarimiz asosida ayta olamizki, uzoq yillardan beri
amalda bo'lgan qator darslik va qo'llanmalarda mazkur ikki tushunchaning
berilishida chalkashlik, birining o'rnida boshqasining qo'llanilishi kabi holatlarni
kirish mumkin: "333-mashq. Berilgan she'riy misradagi szlarni unli va undoshga
ajrating.
Yaxshi kishi krmagayyomonliq hargiz,
Har kimki yomon blsa, jazo topqusidir".
"2-topshiriq. Gapni aniqlovchili, to'ldiruvchili, holli birikmalarga ajrating".
Keltirilgan misollardan ham ko'rinib turibdiki, darsliklarda mashq va
topshiriqlarning berilishi, mazmuni bir-biridan farqlanmaydi. Ikkalasida ham
"ajrating" topshirig'i berilmoqda. Masalan, professorlar Sayfullayeva R.R.,
Mengliyev B.R., Raupova L.R. "Hozirgi o'zbek tili" darsligida mavzu yuzasidan
mustaqil savol va topshiriqlar berilgan. - T.: Innovatsion -Ziyo. 2020. 168-169 -b.
Yangi mazmunda yaratilgan bu darslikda mustaqil topshiriqlarga yangicha
yondashilgan. Unda talabalarga ko'proq mustaqil o'quv topshiriqlar berilgan.
Buning yana bir muhim tomoni shuki, talabaga mustaqil bajarish uchun aniq
topshiriq beriladi. Amaldagi aksariyat darsliklarda mustaqil mashg'ulot sifatida
savollar beriladi. Uni talaba qisqa fursatda bajarib qo'ishi, amaliy ahamiyatga ega bo'lmasligi mumkin. Unda mustaqil topshiriqlardan qanday foydalanilishi,
mazmuni, shakli, tarkibini ko'rib chiqamiz.
l- topshiriq:
a) matnni o'qing, matn mazmunini to'liq tinglab tushuning;
b) matndagi tayanch so'z va iboralarni ajratib yozing;
d) matndagi asosiy fikr diktantni, bayonni, inshoni yozma ravishda ifodalang.
Darslikning yutuq tomoni shundaki, mustaqil o'quv topshiriqlari, o'quv materiali
talabalarning ixtisoslik ynalishlariga moslangan. Darslikning mazkur qismida
mashq namunalari berilgan. Umuman, har bir mashg'ulotda mavzuga aloqador
mashq, albatta, bo'lishi lozimligi qayd etilgan.
1.Leksikologiyaning tadqiq obyekti nima?
2.So'z til birligi sifatida qaysi yo'nalishlarda o'rganiladi?
3.Leksikologiyaning qaysi bo'limida so'zning semantik xususiyati - bir
manolilik va ko'p manolilik, umumiy va xususiy, mavhum va muayyan, bosh va
hosila, to'g'ri va ko'chma manolari tekshiriladi?
4.Leksikologiya til lug'at tarkibining boyishini izohlang.
5.Nazariy va amaliy leksikologiyaning o'zaro farqi nimada?
Pragmatika (yun. pragma, pragmatos) tilshunoslikning nutqda til
belgilarining amal qilishini o'rganuvchi sohasi; boshqacha aytganda, muayyan
belgilar tizimini o'zlashtirib, undan foydalanuvchi subyektlarning ayni shu belgilar
tizimiga munosabatini o'rganuvchi fan tarmog'i. Pragmatika haqidagi asosiy g'oya
amerikalik olim Ch. Pirs tomonidan o'rtaga tashlangan; yana bir amerikalik olim
Ch. Morris ushbu g'oyani rivojlantirgan va "Pragmatika" terminini semiotika
blimlaridan birining nomi sifatida amaliyotga kiritgan. Pragmatika insonning
ijtimoiy faoliyatini zida qamrab oluvchi nutq jarayoni, muayyan aloqa vaziyati
orqali namoyon bladi. Lingvistik pragmatika aniq shakl, tashqi ko'rinishga ega
emas; uning doirasiga so'zlovchi subyekt, adresat, ularning aloqa-aralashuvdagi
o'zaro munosabatlari, aloqa-aralashuv vaziyati bilan bog'liq ko'plab masalalar
kiradi. Ona tili ta'limiga, xususan, mustaqil o'quv topshiriqlarini
takomillashtirishga yordam beradigan jihati quyidagilarda namoyon bo'ladi:
Masalan, bayonning oshkora va yashirin maqsadlari (fikrni yetkazish, sroq,
buyruq, iltimos, maslahat, va'da berish, uzr so'rash, tabriklash, shikoyat va b.);
nutq taktikasi hamda nutq odobi turlari; suhbat, so'zlashish qoidalari;
so'zlovchining maqsadi; Mashq va topshiriqlar yordamida talabalarning faolligi
tashkil etiladi va uning ijobiy motivlari (ishtiyoq) (mustaqil topshiriqlar, talablar,
musobaqalar shaklida alohida va guruh faoliyati uchun turli xil vazifalar,
namunalar va misollar ko'rsatish, muvaffaqiyatli vaziyatlarni yaratish)
rag'batlantiriladi. Tadqiqot davomidagi tahlillarga murojat qilganimizda umumiy o'rta ta'lim darsliklari bilan oliy ta'lim darsliklari o'rtasidagi qiyosiy bog'liqlikka
e'tibor qaratamiz.
Jadidlarning sa'y-harakatlari bilan yaratilayotgan, o'z davrida sekin-asta
shakllanayotgan milliy ruhdagi "Ona tili" darsliklari o'z o'rnini 1939-yilga kelib
A.G'ulomov ta'kidlaganidek, 1938-yilda (S.Barxudarov va Dosichevalarning rus
maktablari uchun "Rus tili" darsligi stabil qo'llanma sifatida qabul qilingach),
o'zbek maktablari uchun ham keyingi yillarda til me'yorlarini belgilashda nazariy
asos vazifasini tagan Olim Usmon va Barot Avizovlarning to'liqsiz o'rta va o'rta
maktablar uchun tavsiya etilgan darsligi egalladi.
Keyinchalik professor A.K.Borovkov rahbarligida tuzilgan darsliklar
oldingilariga nisbatan ancha mukamallikka egaligi bilan ajralib turadi. Yigirmanchi
yillarning boshlarida yaratilgan o'zbek tili darsliklari tarkibida mustaqil
topshiriqlari mavjud emas edi. Keyinchalik A.Borovkov boshchiligida 1950-
yillarda yaratilgan darsliklarda mustaqil topshiriqlar qisman kiritila boshlandi.
Ammo, ta'limiy jihati shundaki, mazkur darsliklar mazmuni keyinchalik oliy
ta'lim darsliklariga shu holatda ko'chdi, o'zbek tili grammatikasining asosiy
qismiga aylandi. Oliy ta'lim darsliklarida mashqlarga o'rin ajratilmagan. o'zbek tili
o'qitish metodikasi darsliklarida ayrim o'quv topshiriqlari bor, o'quv
qo'llanmalarda keyingi yillarda qat'iy tartibda kiritildi. Uzoq yillar oliy ta'lim
darslik va qo'llanmalarida o'quv topshiriqlaridan umumli foydalanilmadi. Bu holat
o'zbek adabiy talaffuz me'yorlarining talabalar tomonidan yetarlicha
o'zlashtirilmay qolishiga olib keldi. Ona tili ta'limi tarixiga nazar tashlasak,
bunday mashqlar o'zbek tili fan sifatida shakllangan dastlabki yillarda (1930-
1940) chop etilgan darsliklarda ham mavjud bo'lmaganligini yuqorida ta'kidlandi.
Demak, mashq - ko'nikma yoki malaka hosil qilish vosita. Topshiriq esa
ma'lumotlarni xotiraga kirituvchi qurilmaga o'xshaydi. U yo'naltiruvchi
xususiyatga ega. Topshiriq orqali talabani fikrlashga, mustaqil ishlashga o'rgatish
mumkin. Zero, mashqlar ham, topshiriqlar ham "Ona tili" darsliklarining muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi.
Ikkinchi bob. "Oliy ta'limida modul-kredit tizimi uchun mustaqil
topshiriqlar tuzish va tasniflash" deb nomlanadi. Mustaqil ta'lim topshiriqlari
tuzishda modul-kreditning xususiyatlari, savoldan foydalanish metodlari va
kompetentlik. Xalqaro rivojlangan davlatlarda til o'qitish metodikasi keyingi
yillarda bir qator yutuqlarni qo'lga kiritmoqda. Buning natijasida jamiyatning
ijtimoiy-iqtisodiy sohlarida muayyan rivojlanishlar, islohotlar sodir bo'lmoqda.
Xalqaro tajribadan ma'lumki modul-kredit tizimi o'zining bir qator afzalliklariga
egaligi bilan ajralib turmoqda. Bunda talabaga ta'lim berish, uni mustaqil ishlashga
ynaltirish ekanligi zamonaviy talablarga nihoyatda mos keladi. Xalqaro tajribada
o'quv topshiriqlari o'zaro muloqotning samarali bo'lishiga qaratiladi. Amalda foydalanilgan mustaqil, o'quv topshiriqlari avvaldan belgilangan ma'lum mezonlar
asosida rivojlantiriladi.
Tilshunoslik moduli (fanlari) ona tili o'qitish metodikasi, lingvodidaktik
kompetentsiyaviy yondashuvga asoslanmoqda, dars mashg'uloti jarayonida
linngvistik kompetentsiyalarni rivojlantirish nutqiy kompetentsiyalarni
rivojlanishiga olib kelish ko'zda tutilmoqda. Xalqaro tajribalar asosida til
o'rganishga qo'yilgan aniq talablar orqali "tinglab tushunish", "gapirish", "o'qish"
va "yozish" malakalari rivojlantiriladi. Ona tili o'qitishda mazkur yondashuvdan
biroz ijodiyroq foydalanish maqsadga muvofiq, bizningcha. Chunki talabalar
tilning tashuvchilari sifatida muayyan nutqiy ko'nikma va malakalarga ega bo'lgan
holda OTM ga keladilar.
O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish
Kontseptsiyasini tasdiqlash to'g'risida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
5847-sonli Farmoni ijrosini ta'minlashda kamida 10 ta oliy ta'lim muassasasini
xalqaro e'tirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symonds World University
Rankings, Times Higher Education yoki Academic Ranking of World Universities)
reytingining birinchi 1000 ta rindagi oliy ta'lim muassasalari ruyxatiga, kiritish,
oliy ta'lim muassasalarida o'quv jarayonini bosqichma-bosqich, modul-kredit
tizimiga o'tkazish, xalqaro tajribalardan kelib chiqib, oliy ta'limning ilg'or
standartlarini joriy etish, jumladan, o'quv dasturlarida nazariy bilim olishga
yo'naltirilgan ta'limdan amaliy ko'nikmalarni rivojlantirishga ynaltirilgan ta'lim
tizimiga bosqichma-bosqich o'tish oliy ta'lim muassasalarining akademik
mustaqilligini ta'minlash va boshqalar belgilab berildi. Globallashuv jarayonida
didaktik tizimni ishlab chiqish ta'lim sohalari bilan integratsiyalashuvini
ta'minlash, o'qituvchi va talabalar o'rtasidagi didaktik talab muhim pedagogik
vazifalardan biridir. Bir qator pedagogik adabiyotlar tahlili va pedagogik
lug'atlarda "didaktika" tushunchasi keng qo'llaniladi. "Didaktika" tushunchasining
ilmiy, falsafiy, adabiy yoki oddiy tilda ifodalanadigan ko'plab ta'riflarini keltirish
mumkin.
Uchinchi bob. "Modul-kredit tizimi uchun mustaqil topshiriqlar tuzish va
foydalanish metodikasi" deb nomlanib talabalarning kasbiy kompetentsiyasini
rivojlantiruvchi fanlar uchun mustaqil ta'lim topshiriqlari tuzish usullari
keltirilgan. Kredit-modulli tizim talabalarning o'quv faoliyati va harakatchanlik
vositasi sifatida Yevropa ta'lim uslubi talabalarning yuqori faolligini
anglatadi. Ta'lim jarayoni nafaqat ta'lim obyekti, balki odamlar sifatida ham ta'lim
tizimiga bevosita ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bu bir tomondan talab qiladi,
talabaning o'z-o'zini anglashning yuqori darajasi va boshqa tomondan, ehtiyojni
taqozo etadi talaba va o'qituvchi o'rtasidagi munosabatlarni o'zgartiradi.
An'anaviy ta'limdan farqli o'laroq talaba oldindan bo'lgan konveyer sifatida namoyish etilishi mumkin bo'lgan ta'lim tizimi muayyan trayektoriya (umumiy
o'quv dasturi, hamma uchun bir xil) da harakatlanadi kredit-modulli tizim turli xil
modullarni jalb qilishga imkon beradi, majburiy fanlardan tashqari, ya'ni
individual o'quv dasturini shakllantirish mumkin. Shunday qilib, talaba shaxsiy
ehtiyojlar asosida yo'naltirilgan o'z ta'lim yo'nalishini shakllantiradi. O'qish
jarayonida har bir talaba daromad oladi talaba faoliyatining mehnat
intensivligining o'lchovi bo'lgan narsa -bu kreditlar. Ushbu tizim shuningdek,
o'qitishning loyihaviy shakli - shaxsni rivojlantirish va himoya qilishni nazarda
tutadi yoki tegishli mavzular bo'yicha guruh loyihalari ishlab chiqadi. Ushbu
tizimning boshqa afzalliklari bor: bir vaqtning o'zida o'rganilgan kamroq fanlar,
alohida pedagogik jarayonning, amaliy yo'naltirilganligi, shuningdek oshkor
etilishi talabalarning ijodiy qobiliyatlari sanaladi. Zamonaviy sharoitda ushbu
tizim sizga ko'proq mobil, vakolatli va talab darajasidagi mutaxassislar haqida
ma'lumot berishga imkon beradi. "Modul" tushunchasini haqiqiy tarkib bilan
to'ldirish bugun barcha universitetlar uchun dolzarb muammoga aylandi. Amaliyot
shuni ko'rsatadiki, modullarni shakllantirish uchun asosni aniqlash qiyin. Bu yerda
bir nechta variant bo'lishi mumkin: modullarni tarkibiy-tematik yoki tashkiliy-
tarkibiy prinsipga muvofiq yig'ish.
To'rtinchi bob. "Modul-kredit tizimi uchun mustaqil ta'lim
topshiriqlarining amaliyotda qo'llanilishi" deb nomlanadi. O'tkazilgan tajriba-
sinov ishlarining mazmuni. XIX va XX asrlarda boshlangan ta'lim-tarbiyani
erkinlashtirish jarayoni doirasida birinchi marta akademik kreditlar AQSh
universitetlarida joriy etildi. Miqdoriy ekvivalentlarning tashkil etilishi ta'lim
mazmuni va kredit blinmalari orqali o'quv dasturlarini o'zlashtirish darajasi
talabalarga o'quv jarayonini mustaqil rejalashtirishga ruxsat berildi, ta'lim sifatni
nazorat qilish va baholash tizimlariga tub zgartirishlar kiritish orqali ta'lim
jarayonini metodik takomillashtirish uchun shart-sharoitlar, texnologiyalar
yaratildi. Modul-kreditli tizim talabalarning o'quv faoliyati va harakatchanlik
vositasi sifatida Yevropa ta'lim uslubi talabalarning yuqori faolligini anglatadi.
Natijalariga asoslangan holda talabalarda mustaqil ta'lim olish bo'yicha nutqiy
ko'nikma hamda malakalarning shakllanganlik darajasini aniqlash yuzasidan
tajriba boshi va yakunidagi natijalarni aniqlash bo'yicha tajriba hamda nazorat
guruhlaridagi o'zlashtirishlari matematik-statistika metodi yordamida tahlil
qilindi. Tajriba-sinovda 800 nafardan ortiq talaba qatnashdi. Hisoblash qulay
bo'lishi uchun reprezentativ ravishda tajriba-sinov o'tkazgan har bir OTMdan
bittadan guruh olib 400 nafarga yaqin talaba bilan o'tkazilgan sinov natijalarini
ko'rib chiqamiz. Masalaning qisqacha mohiyati quyidagilardan iborat: ikkita bosh
to'plam berilgan. Biri talabalarning tajribagacha bilimining o'rtacha ballari,
ikkinchisi esa talabalarning tajriba oxiridagi bilimining o'rtacha ballari. Baholarnormal taqsimotga ega deb hisoblanadi. Bunday faraz o'rinlidir, chunki normal
taqsimotga yaqinlashish shartlari sodda bo'lib, ular bajariladi. Olingan natijalardan
o'qitish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi va bilish darajasini
baholash mezoni noldan kattaligini ko'rish mumkin. Bundan ma'lumki, tajriba
guruhidagi o'zlashtirish nazorat guruhidagi o'zlashtirishdan yuqori ekan. Demak,
talabalarida mustaqil ta'lim olish bo'yicha nutqiy ko'nikma hamda malakalarning
shakllanganlik darajasini aniqlash yuzasidan o'tkazilgan tajriba-sinov ishlari
samarador ekan.
Xulosa
1. Mustaqil topshiriqlarni tashkil etishda juda jiddiy muammo talabalarning
mustaqil o'qish qobiliyatini rivojlantirish ijodiy mustaqillikni
takomillashtirishgacha ta'limda bilimlarni o'zlashtirishning eng oqilona usullarini
ishlab chiqishdir. Talabalarni mustaqil topshiriqlarni tashkil etish samaradorligi,
aqliy faoliyatning turli jihatlari, ilmiy ijod, to'g'risida bilimlar bilan jihozlash,
ularni mustaqil qish uchun ajratilgan vaqtdan oqilona foydalanishga o'rgatish
kerak.
2. Shunday qilib, talabaning mustaqil topshiriq ishini tashkil etish
ta'limning kredit texnologiyasida ustuvor ahamiyatga ega ekanligiga shubha yo'q.
Tavsiya etilgan mustaqil ish usullaridan keng foydalanish, aqliy va amaliy
faoliyatni rag'batlantirish, talabaning intellektual fazilatlarini rivojlantiradi,
kelajakda uning doimiy bilimlarni egallashga bo'lgan intilishini ta'minlaydi.
3. Oliy ta'lim tizimida mustaqil topshiriqlardan foydalanishning mavjud
holati, topshiriq turlari, savol va topshiriqlarning vazifaviy farqlanishlari,
mashqlarning ona tili, davlat tili o'qitish metodikalaridagi o'rni, tuzilgan mustaqil
o'quv topshiriqlarining tanlangan mavzu, shuningdek ta'lim maqsadiga mosligi,
bo'lajak mutaxassislarning topshiriq tuzish ko'nikma va malakalarini rivojlantirish
tizimini ishlab chiqish masalalari haqida fikr yuritildi.
4. Modul-kreditga asoslangan ta'lim tizimining ona tili o'qitish metodikasida
mustaqil o'quv topshiriqlaridan foydalanishning mavjud holati, xususan, oliy
o'quv yurtlarida o'zbek tili o'qitish metodikasi dars mashg'ulotlarida bo'lajak ona
tili va adabiyot o'qituvchilarini tayyorlashga mo'ljallangan o'quv adabiyotlarida
mustaqil topshiriqlar savol, mashqlarning va berilishi tahliliy o'rganildi,
shuningdek, mustaqil o'quv topshiriqlarini pedagogik va pragmatik jihatdan
takomillashtirish bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar tahlil qilindi, mustaqil o'quv
topshiriqlarining metodik mexanizmlari ishlab chiqildi va model xaritalari
yaratildi. 5. Oliy ta'limda ta'lim tizimining ona tili ta'lim mazmunida o'qitish
metodikasiga oid mustaqil o'quv topshiriqlaridan foydalanishning mavjud holati,
o'zbek tili o'qitish metodikasi dars mashg'ulotlarida savol, mashq va mustaqil
topshiriqlarning berilishi tahliliy o'rganildi, shuningdek, mustaqil o'quv
topshiriqlarini didaktik va nazariy jihatdan takomillashtirish bo'yicha olib borilgan
tadqiqotlar tahlil qilindi.
6. Olingan natijalardan o'qitish samaradorligini baholash mezoni birdan
kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligini ko'rish mumkin.
Bundan ma'lumki, tajriba guruhidagi o'zlashtirish nazorat guruhidagi
o'zlashtirishdan yuqori ekan.
Demak, talabalarida mustaqil topshiriqlar ta'lim olish bo'yicha nutqiy
ko'nikma hamda malakalarning rivojlanganlik darajasini aniqlash yuzasidan
o'tkazilgan tajriba-sinov ishlari samarador ekanligi aniqlandi.
Taklif va tavsiyalar
1. Oliy ta'limning filologiya, o'zbek tili va adabiyoti ixtisosliklari talabalari
uchun mustaqil ta'lim topshiriqlari va ularni baholash mezonlari xorijiy va
mahalliy tajribalarga tayangan holda ishlab chiqilishi maqsadga muvofiqdir.
2. Yurtimizda ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy va boshqa qator
sohalarda olib borilayotgan islohotlarda tajriba-sinov jarayonida kuzatganimiz
nazorat guruhi ona tili o'qitish metodikasida mustaqil topshiriqlaridan
foydalanishning mavjud holatini targ'ib etish, xorijiy davlatlardagi ta'limda
yangiliklarni ta'limda OTMga tezkor yetkazish maqsadida, "Lingvopedagogika"
elektron ilmiy jurnalini tashkil etish zarur.
3. OTMda o'zbek tili o'qitish metodikasi mashg'ulotlarida bo'lajak ona tili
va adabiyot o'qituvchilarini tayyorlashga mo'ljallangan o'quv adabiyotlarida
mustaqil topshiriqlarning savol, mashq va matlarning tahliliy berilishi
o'rganilganligi, ularning bu sohadagi tajribasini ilmiy tadqiq qilgan holda
lingvopedagogika sohasini rivojlantirishni metodik yo'lga qo'yishni taklifetamiz.
4. Oliy ta'lim tizimida talabalarni mustaqil topshiriqlarning bajarilishi,
mustaqil topshiriqlar asosida ta'lim olishga o'rgatish hamda ularning faoliyatini
baholash bo'yicha modul-kredit tizimiga o'tilganligi, bunday sharoitda talabalar,
asosan, o'qituvchilar tomonidan platformaga yuklangan, talabalar uchun taqdim
qilingan topshiriqlarni mustaqil bajarish va masofaviy kouch-treninglar tashkil
etgan holda lingvopedagogika sohasini rivojlanitirishni metodik yo'lga qo'yishni
taklifetamiz.
5. Filologik ta'limda mustaqil ta'lim topshiriqlari bugungi modul-kredit
ta'lim tizimi uchun ayniqsa juda ham zarurdir. Pedagogik-didaktik usullardan
samarali foydalanishga e'tibor qaratilgan holda metodik-didaktik loyihalarni yo'lga
qo'yish.6. Ta'limda OTMda ona tili ta'lim mazmunini takomillashtirishda "mustaqil
o'quv topshiriqlari tuzish va o'qitish metodikasi", "Lingvopedagogika" ilmiy-
metodik jurnallarini tashkil etishni taklif etamiz. (Unda, o'zbek tili o'qitish
metodikasi mashg'ulotlarida bo'lajak ona tili va adabiyot o'qituvchilarini
tayyorlashga mo'ljallangan o'quv adabiyotlaridan mustaqil topshiriqlar, savol,
mashq berilishi, tahliliy o'rganish metodlari va vositalarini metodik ishlanmalari
yoritib boriladi).
RAIS: Dissertant tadqiqotning asosiy mazmunini bayon etib berdi. Kimda
qanday savol bor?
F.f.f.d. (PhD) M.Xolmurodova: Mustaqil o'quv topshiriqlari tuzish uchun
hozirgi an'anaviy ta'lim shakllari qaysi metodlaridan foydalanasiz?
DISSERTANT: Mustaqil o'quv topshiriqlari tuzish uchun an'anaviy ta'lim
shaklida 3 usulimiz bor: og'zaki bayon etish, ko'rgazmali, amaliy metodlar. Aynan
an'anaviy ta'lim shaklini belgilab beruvchi 3ta metod orasida og'zaki bayon etish
metodi asosiy o'rin egallaydi. Chunki an'anaviy ta'lim shaklidagi metodda asosan
og'zaki bayon etamiz va ko'rgazmali holda namoyish etamiz. Amaliy metod 3
turga bo'linadi: laboratoriya, ekskursiya va seminar mashg'ulotlari.
P.f.d., prof. R.X.Niyazmetova: Menda savol bor. Ona tili ta'limi mazmuni
bo'yicha o'rta umumta'lim tizimida ham, oliy ta'limda ham ko'plab tadqiqotlar
amalga oshirilgan. Siz mavzuingizga aloqador bo'lgan qaysi tadqiqotlardan
xabardorsiz?
DISSERTANT: Assalomu alaykum, ustoz! Savolingiz uchun rahmat! Ona
tili ta'limi mazmuni bo'yicha oliy ta'limda olib borilgan tadqiqotlar bilan
tanishdik. Bular, Sh. Yusupovaning "Ona tili ta'limi samaradorligini oshirishda
ilg'or pedagogik texnologiyalarni joriy etish", N.Dadajonovaning "O'zbek tili
ta'limi jarayonida oliy o'quv yurtlarining nofilologik ixtisosliklari uchun nutq
ustida ishlash texnologiyasi", B. Mengliyevning "Lisoniy tizim yaxlitligi va unda
sathlararo munosabatlar" haqidagi ishlari, N.Alovuddinovaning "Ona tili ta'limi
darslarida fikrlash ko'nikmasini shakllantirish metodikasi", A.Bobomurodovaning
"Ona tili ta'lim mazmunida o'yin-mustaqil ta'lim topshiriqlardan foydalanish",
K.Mavlonovaning "Ona tili fanini o'qitishda adabiyot bilan matn asosida
integratsiyalab o'qitish metodikasini takomillashtirish", Sh. Abdiraimovning "Ona
tili ta'limi tizimida o'qib tushunish tizimida baholashning ilmiy-metodik
masalalari" ishlari, L.Raupovaning "Nutq madaniyati" darsliklari bunga misol
bo'la oladi.
P.f.d., prof. R.Niyazmetova: Siz o'z ishingizda qaysi xorijiy ilmiy tadqiqot
ishidan foydalandingiz?
DISSERTANT: Rahmat savolingiz uchun! Biz xorij olimlaridan Layner
asarlaridan foydalandik. Uning asarlarida didaktik topshiriqlar berilgan. V.A.Slastyoninda zamonaviy didaktika, S.L.Rubenshteynda pedagogik
psixologiya, A.N.Leontevda aynan bizning ta'lim shakllari V.A.Slastyoninda
mustaqil topshiriqlari asosida yetkazish ishlari bilan shug'ullanganligining
mahsulidir.
P.f.d., prof. R.Niyazmetova: o'quv topshiriqlari bo'yicha shu vaqtgacha
olib borilgan ishlar bor. Masalan, G'.Hamroevda va boshqalarda. Sizning ishingiz
nimasi bilan ularnikidan farq qiladi?
DISSERTANT: Agar G'.Hamroevning ishi o'rta umumta'lim tizimida olib
borilgan bo'lsa, bizning ishimiz oliy ta'lim tizimida birinchi marta o'quv
topshiriqlari asosida ishlab chiqildi va amaliyotga joriy qilindi. Shu vaqtgacha oliy
ta'lim tizimida mustaqil o'quv topshiriqlari tizimi ishlab chiqilmagan. Agar
G'.Hamrayev 5-1l-sinflar ustida ishlagan bo'lsa, bizning ishimiz aynan oliy
ta'limga aloqador, bakalavr tizimida tilshunoslik fani bo'yicha modul-kredit tizimi
uchun topshiriqlarni ishlab chiqdik.
Rasulova G.K. Savol: o'quv topshiriqlarini ishlab chiqishda qaysi
noan'anaviy dars usullaridan foydalandingiz?
DISSERTANT: Agar an'anaviy ta'lim shakli bo'lsa, og'zaki bayon etish
metodi va ko'rgazmali metod, agar noan'anaviy ta'lim shakli bo'lsa, biz bilamizki,
interaktiv dars mashg'ulotini tushunamiz. Bunday usullar juda ko'p. Masalan,
insert metodini asosiy metodlardan deb oldik.
Xolboyeva D.B. Savol: Siz ta'lim tizimida o'qituvchini novator, innovator,
motivator, fastilator, moderator va tyutorga xos xususiyatlarga ega bo'lishi
kerakligini aytib o'tdingiz. Shu atamalarga izoh bersangiz.
DISSERTANT: Aynan kredit-moduls tizimida zamonaviy o'qituvchi
qanday bo'lishi kerak? Birinchidan, o'qituvchi novator bo'lishi kerak. Novator
o'qituvchining vazifasi o'zi o'tadigan fani bo'yicha yangilikni targ'ib qiladi.
Innovator - fanga yangilik olib kiruvchi. Motivator - g'oyalar asosida
shakllantiruvchi. Fastilator - o'zining orqasidan yetaklatuvchi. Moderator -
tarbiyaviy va ta'limiy tomondan undovchi, tyutorlik tomonlari asosan tarbiyaviy
ishlarni bajarayapti. Bugungi kunda "tyutor" termini kirib keldi. Ko'proq bu oliy
ta'limda tarbiya bilan shug'ullanuvchi mutaxassislar uchun berildi. Vaholanki,
Yevropa tizimida tyutorlar ham tarbiyaviy, ham ta'limiy tomon bilan
shug'ullanadigan shaxs hisoblanadi.
P.f.d. Abdullaeva R.M: Salom alaykum! Manda savol bor. Siz hozir
gapirdizki, mustaqil ish haqida. I etdizki, 6 ta VUZda eksperiment o'tqizdim deb.
No har o'sha 6 ta VUZzi o'zini xususiyati bor. Siz etvossizki, tibbiy oliygohi,
universitet. Qanaqqilib sizzi mustaqil ishiz, sizzi mashqlariz ana shu spesialnostga
bag'ishlangan? Birinchi savol. Ikkinchi savol: Mediatexnologiya kompetentligi dediz. Qaysi media istochniklari
borki, siz o'shalaga asoslanvosiz? Hozircha mana shularga javob bering, keyin
man yana gapiraman.
DISSERTANT: Assalomu alaykum!
1-savolga javob: biz oliy ta'lim muassasasida tajriba-sinov olib
borganimizda tadqiqotchi TTAda ishlagani uchun o'zbek tili dars mashg'ulotlarida
tajriba-sinov o'tkazilgan. Olib borgan tajribalarimiz aynan respublikamiz oliy
ta'lim muassasalarida - Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat O'zbek tili va
adabiyoti universiteti, Andijon davlat universiteti, Farg'ona davlat universiteti,
Jizzax davlat pedagogika instituti, Navoiy davlat pedagogika institutida o'tkazildi.
Biz 800dan ortiq talabalardan anketa so'rovnomalar oldik. Lekin 400 nafarga yaqin
talaba bilan tajriba-sinov ishlarini yakunladik. Aynan ishimizning amaliyotga joriy
etilganligi haqidagi xatlar tayyor.
2-savolga javob: Bugungi kundagi o'qituvchining mediatexnologik
kompetentsiyasiga quyidagilar kiradi: pedagogik texnologiyalar, axborot
texnologiyalari, innovatsion ta'lim texnologiyalari. Bu uch texnologiyaning amaliy
majmuasidan mediatexnologiya vujudga kelgan. Bugungi kunda mediatexnologik
yondashuvlar aynan distantsion ta'lim jarayonida asosiy vazifalardan biri
hisoblanadi.
P.f.d.Abdullaeva R.M.: Siz hozir etdizki, 6 ta VUZda qildim, o'shani
tibbiyot VUZla minan oddiy universitetlarni farqi bormi? Talabalari va maqsadi
bormi? o'shaning uchun mustaqil ishiyam har xil bo'lishi kerak. Siz mana shuni
otrajat ishizda qimadiz, gapirmadiz ushani, chto alohida tibbiyotga mana shu
bo'ladi, universitetlarga mana shu bo'ladi. Siz ulani har xil soati har xil, agar siz
tibbiyot yo'nalishlariga qarasayiz, o'zbek tili 36 soat qo'yilgan hozircha. Qolgani
hammasi tanlov fan. O'shaning uchun mustaqil ishlayam spesialnostiga qaratgan
bo'lishi kerak. A siz hozir etvossizki, universitetlagayam, tibbiyot VUZlagayam
bir xil bo'ladi deb. Birinchi zamechanie. Ikkinchi: siz hozir ettizki,
mediatexnologiya, kompetentsiya haqida gapirvosiz. Man sizga boshqacharoq
savol berdim: qaysi istochniklaga asoslanib mana bu kompetentsiyalarni
yaratmoqchisiz? Mediatexnologiyalarga bag'ishlangan istochnikla bomi? o'sha
haqida gapirib bering! Znachit, birinchisi, nima farq qiladi: mustaqil ish tibbiyotda
va boshqa VUZlada sizzi mashqlarizda? Va qaysi istochnikladan siz o'shani oldiz
mana shu mediatexnologiya kompetentsiyani yaratishga?
DISSERTANT: Mustaqil ishlarimiz farq qiladi. Masalan, Jizzax davlat
pedagogika institutida "Ona tilini o'qitish metodikasi" faniga 152 soat ajratilgan.
Shundan 74 soati mustaqil ishlarni tashkil etadi. Tibbiyot akademiyasida 36 soat
ajratilgan, shundan 18 soati mustaqil ish. Kredit-modul tizimida mustaqil ishlar
asosiy dars soatlarining 60% ini tashkil etishi kerakligi aytilgan.P.f.d. Abdullaeva R.M.: Mashqlar nima minan farq qiladi? Har xil VUZ-
ku? Bitta tibbiyot VUZ, butda boshqa VUZ. Naprimer, siz tibbiyotga qanaqa
mashqla
DISSERTANT: Bu ishlarning hammasi dissertatsiyamizda qayd qilingan.
Marhamat, dissertatsiyamizni o'qib chiqishingiz mumkin.
F.f. d., prof. R.Sayfullayeva:
l-savol: Rus pedagog olimlarining qaysi ishlariga siz ko'proq ahamiyat bergansiz?
2-savol: Zamonaviy darsliklarning xususiyatlari nimada?
3-savol: Umumiy o'rta ta'lim tizimi darsliklari va oliy ta'lim darsliklarining farqini
kuzatgansiz. Shularga e'tibor qaratdingizmi?
DISSERTANT: Assalomu alaykum, hurmatli ustoz!
l-savolga javob: Biz bilamizki, V.A.Slastyoning aynan pedagogik
texnologiyalar bo'yicha o'quv texnologiyalar o'yin texnologiyalari mavzusida ish
olib borganlar, darsligi ham bor. S.L.Rubenshteynning "Umumiy psixologiya"
darsligida aynan mustaqil o'quv topshiriqlarining psixologik xususiyatiga urg'u
bergan. A.N.Leontevning darsliklarida tafakkur shakllari haqida so'z boradi. J. A.
Ponomaryov darsligining pedagogik-psixologiya qismida ham mustaqil o'quv
topshiriqlariga keng o'rin berilgan.
2-savolga javob: Zamonaviy darslikning o'ziga xos xususiyatlari - o'quv
rejaning kengaytirib berilishi, yangi ma'lumot tasniflar bilan kengaytirilishi,
tanqidiy yondashilishi, ijodiy fikrlashga va kreativ yondashishga urg'u beriladi. 3-
savolga javob: Oliy ta'lim muassasalari uchun mustaqil ta'lim topshiriqlari bilan
mustaqil ish topshiriqlari tuzilganda, pedagogik-didaktik tomoniga e'tibor berdik.
G*. Hamroyevning ishlari esa fonetik-lingvistik kompetentsiyaga yo'naltirilgan.
Asosan shu bilan farq qiladi.
RAIS: Endi dissertatsiya muhokamasiga o'tamiz.
So'z dissertatsiya bo'yicha rasmiy taqrizchi, p.f.d., professor R.H.
Niyozmetovaga
RASMIY TAQRIZCHI: (Taqrizini o'qib beradi ZOOMda).
RAIS: Rasmiy taqrizchiga munosabat bildirish uchun so'z dissertantga.
DISSERTANT: Hurmatli rasmiy taqrizchimiz, filologiya fanlari doktori,
professor Roza Hasanovna Niyozmetovaga kamtarin ishimizni sinchikovlik bilan
o'qib, yuqori baholaganlari va qimmatli mulohazalarni bildirganlari uchun
samimiy minnatdorlik izhor etamiz.
Rasmiy taqrizchimizning taklif mulohazalari bo'yicha quyidagi
javoblarimizni bildirmoqchimiz:
1. Dissertatsiyaning 20-betida darsliklarni takomillashtirishda didaktik va metodik
yondashuvlar, intellektual salohiyat va insonning individual xususiyatlar va psixlologik faoliyati tajribasi doirasida aks etishi asoslab berilsa maqsadga
muvofiq bo'lar edi.
Axmedova M: Darslikda talabaning intelektual rivojlanishini ta'minlovchi
bilim, ko'nikma, salohiyati insonning psixologik (individual tipologik
xususiyatlar) va psixolingvodidaktik (o'yin, o'qish, mehnat) faoliyati tajribasi
doirasida aks etadi. o'quv dasturlari va darsliklar mazmuni talabalarning individual
tipologik-psixologik xususiyatlari, ilmiylik, uzviylik va uzluksizlik, janriy xilma-
xillik tamoyillarini e'tiborga olgan holda takomillashtirilgan;
2. Ko'p o'rinlarda darsliklar dissertant tomonidan tahlilga tortilganda olimlarining
ismi va familiyasi va darslik lotin yozuvida berilgan, 101-bet, matni kirill yozuvda
Axmedova M: To'g'ri, boshqa sohalarda ham kuzatilayotganidek,
tilshunoslikka oid tadqiqotlarda ham darsliklardan foydalanishda lotin yozuvida
nashr etilgan darsliklar ko'p kuzatiladi, ishimizda bu kabi darsliklarni qo'llash
holatini havolalar bilan aynan bir xil berish talabi bilan izohlash mumkin. Biz
dissertatsiya matnini kirill alifbosida yozganligimiz ba'zi adabiyotlar lotin imlosida
nashr etilganligi shu asnoda kirill va lotin imlosida berishimizga to'g'ri keldi. Biz
kuzatgan manbalarda, ayniqsa, bizning ishimiz o'zbek tilida yozilsa-da, modul-
kredit bo'yicha ingliz tillaridagi terminlar bo'lgani uchun ham kirill, lotin va ingliz
tilida mualliflarning ism-familiyalarida xatoliklar yuzaga kelganligini kuzatib, biz
aynan ularni sha lotin imlosida berdik ya'ni biz foydalangan manbadagi
familiyalar, ismlar qanday bo'lsa, xuddi shu shaklda berdik.
3. "Mustaqil ta'lim topshiriqlari tuzishda savoldan foydalanish metodlari va
kompetentlik" bo'yicha pedagog N.Muslimovning ishlari bilan tanishish kerak.
Chunki bu ish shu yo'nalishdagi tadqiqotlar sirasiga kiradi.
Axmedova M: Muhtaram taqrizchimizning fikrlarini inobatga olamiz. Biz
N.Muslimovning ishlari bilan tanishganmiz va bu ishlarni dissertatsiyamizning
umumiy, asosiy adabiyotlar ro'yxatiga ham kiritamiz. Bu kamchilikni albatta qabul
qilamiz.
4. Ishda imloviy, uslubiy, ishoraviy va texnik xatolar bor, ularni tuzatish kerak
(16,17,20,25,30,37…)
Axmedova M: Hurmatli taqrizchimizning bu aytgan kamchiliklari albatta
keyingi bosqichlargacha bartaraf etiladi va imloviy, uslubiy, ishoraviy, texnik
xatolarni tuzatib, kamchiliklarni bartarafetamiz.
5. Dissertatsiyada keltirilgan ayrim rasm, jadvallar aralashib nomlangan.
Havolalarni ham me'yor asosida shakllantirish kerak.
Axmedova M: Ma'lumki dissertatsiya matnida rasmlarni, jadvallarni har xil
illyustratsiyalarni foydalanganda texnik sabablarga ko'ra surilib ketgan holatlari
bor va shuning uchun ham izohi va nomi boshqa sahifada, jadval va rasmning
o'zlari boshqa sahifada kuzatilgan holatlar bo'lishi mumkin. Buni yana qayta ko'rib chiqamiz. Albatta texnik tomonlarini ham belgilangan talablarga
moslashtirishga harakat qilamiz.
6. Darsliklar tahlilga tortilganda, asarlardan olingan parchalardan so'ng qavsda
muallifi, asar nomi va sahifasi ko'rsatilsa, maqsadga muvofiq bo'lardi. Shu o'rinda
to'ldirib qyish kerak.
Axmedova M: Ishda asardagi tahlillar ko'payib ketganligi haqidagi taklifni
yana bir bor ko'rib, imkon qadar, asarlardan olingan parchalardan so'ng qavsda
muallifi, asar nomi va sahifasi ko'rsatish asarlar matnidagi tahlillar miqdorini
muvofiqlashitirishga harakat qilamiz.
7. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatida ayrim manbaalar takror va texnik
kamchiliklar mavjud, 136, 152-betdagi manbalar va boshqalar.
Axmedova M: Rasmiy taqrizchimizning foydalanilgan adabiyotlar tarkibi
va ishdagi takror va texnik kamchiliklar xususidagi boshqa mulohazalarini
bajonidil qabul qilamiz va keyingi jarayonlarda e'tiborga olamiz. Yana bir bor
muhtaram taqrizchimiz filologiya fanlari doktori, professor Roza Hasanovna
Niyozmetovaga o'zimizning samimiy minnatdorchiligimizni bildiramiz.
RAIS: So'z dissertatsiya bo'yicha rasmiy taqrizchi, p.f.d., professor
R.A. Hamrayevga (Taqrizini o'qib beradi).
RAIS: Rasmiy taqrizchi taqriziga munosabat bildirish uchun so'z
dissertantga.
DISSERTANT: Hurmatli rasmiy taqrizchimiz, pedagogika fanlari doktori,
professor Alijon Hamrayevga kamtarin ishimizni sinchikovlik bilan o'qib, yuqori
baholaganlari va qimmatli mulohazalarni bildirganlari uchun samimiy
minnatdorlik izhor etamiz.
Rasmiy taqrizchimizning taklif mulohazalari bo'yicha quyidagi
javoblarimizni bildirmoqchimiz:
1. L. S.Vigotskiyning "Pedagogik-psixologiya" darsligida aynan mustaqil o'quv
topshiriqlar mazmuniga ham alohida e'tibor berish lozimligini, talabalarning
lingvodidaktik va psixologik bilish darajalarini takomillashtirish, qaysi darajada
qanday tahlil etilishi asoslab berilsa maqsadga muvofiq bo'lar edi.
Axmedova M: L.S.Vigotskiyning "Pedagogik psixologiya" darsligida
Hissiy daraja - sezgi, murakkab daraja - xotira, xayol, iroda, diqqat, mexanik
xotira bilan bog'liq bo'lgan - esda saqlab qolinadigan nazariy ma'lumotlarni
tekshirishga qaratilgan topshiriqlardan foydalanishni cheklash, balki fikrlashga,
mushohada qilishga, dunyo qonuniyatlarini anglashga, oliy daraja - tafakkur va
nutq. Dunyoqarashni rivojlantirishga, kreativ va tanqidiy yondashishga xizmat
qiladigan mazmundagi mustaqil topshiriqlardan foydalanish shartligini ifodalaydi.
2. Taqrizchimiz tomonidan qayd etilgan navbatdagi taklif: Ishda ayrim holatlarda
(jumladan, dissertatsiya avtoreferatining 22-sahifasi (uchinchi bob, deb
boshlanuvchi bandda) takrorlarga yo'l qo'yilgan.
Axmedova M: Ishda ayrim holatlarda (jumladan, dissertatsiya
avtoreferatining 22-sahifasi (uchinchi bob deb boshlanuvchi bandda) takrorlarga
yo'l qo'yilgan, deyilgan kamchiliklarni, holatlarni inobatga olib, ularni bartaraf
etamiz.
3. Dissertatsiyaning yangiligi dissertatsiya xulosalaridagi fikrlar asosida boyitilishi
lozim. Buni yana qayta ko'rib chiqamiz. Albatta texnik tomonlarini ham
belgilangan talablarga moslashtirishga harakat qilamiz.
4. Tadqiqotda muloqotga doir ko'plab atamalardan foydanilgan, ularning
o'zbekcha muqobillari haqida o'ylab ko'rish lozim. Mavzuga aloqador ona tili
ta'lim mazmunida, metodikasida amalga oshirilgan ilmiy ishlardan yanada ko'proq
foydalanilsa, tadqiqotning mazmuni yanada boyigan, ahamiyati ortgan bo'lar edi.
Jumladan, I. Azimova, G. Iskandarovalar tadqiqotlari ishning mohiyatiga juda
aloqador ishlar edi.
Axmedova M: Hurmatli taqrizchimiz tomonidan aytib o'tilgan I. Azimova,
G. Iskandarovalar tadqiqotlari, albatta, ko'riladi va ishga adabiyotlar sirasiga zarur
o'rinda havola bilan dissertatsiya matniga kiritamiz. Taqrizchimiz tomonidan
aytilgan mazkur holatlar qayta ko'rilib, zarur o'rinlarida qo'shimcha tahlillar
beriladi.
6. Tadqiqotchining mustaqil fikri bor, natijalarni umumlashtira olgan, muloqotning
zamonaviy kontseptsiyalari haqida batafsil to'xtalgan, ammo aniq tajriba-sinovlar
asosida amaliy xulosalar taqdim etilganda, ishning qiymati yanada ortardi.
Javob: Rasmiy taqrizchimizning ishdagi muloqotning zamonaviy kontseptsiyalari
haqida aniq tajriba-sinovlar asosida amaliy xulosalar taqdim etish kamchiliklarini
bajonidil qabul qilamiz va keyingi jarayonlarda e'tiborga olamiz
7. Foydalanilgan adabiyotlarni rasmiylashtirishda ayrim juz'iy kamchiliklar,
dissertatsiya matnida bir necha o'rinda uslubiy, imloviy va ishoraviy xatoliklar
uchraydi.
Axmedova M: Foydalanilgan adabiyotlarni rasmiylashtirishda ayrim juz'iy
kamchiliklar, dissertatsiya matnida bir necha o'rinda uslubiy, imloviy va ishoraviy
xatoliklar uchrashi, bu kamchiliklarni bajonidil qabul qilamiz va keyingi
jarayonlarda e'tiborga olamiz.
Yana bir bor muhtaram taqrizchimiz pedagogika fanlari doktori, professor
Alijon Hamraevga o'zimizning samimiy minnatdorchiligimizni bildiramiz.
RAIS: So'z dissertatsiya bo'yicha rasmiy taqrizchi, f.f.d., professor R.
Sayfullayevaga beriladi (Taqrizini o'qib beradi)
. RAIS: Rasmiy taqrizchining taqriziga munosabat bildirish uchun so'z
dissertantga.
DISSERTANT: Hurmatli rasmiy taqrizchimiz, filologiya fanlari doktori,
professor Ra'no Sayfullaevaga kamtarin ishimizni sinchikovlik bilan o'qib, yuqori
baholaganlari va qimmatli mulohazalarni bildirganlari uchun samimiy
minnatdorlik izhor etamiz. Hurmatli taqrizchimizning bildirgan takliflariga
nisbatan quyidagilarni bayon qilamiz:
1. Dissertatsiya matnini OAK talablari asosida tahrir qilish lozim deyilgan
kamchiliklarni, holatlarni inobatga olib, ularni bartarafetamiz.
2. Ishning xulosalari dissertatsiyadagi ilmiy tahlillar asosida boyitilishi va
to'ldirilishi zarur deyilgan kamchiliklarni, holatlarni inobatga olib, ularni bartaraf
etamiz.
3. Iqtibosda keltirilgan adabiyotlarni rasmiylashtirishda bir xillik mavjud
emas, ularni, albatta, OAK belgilab bergan talablarga moslash lozim. Iqtibosda
keltirilgan adabiyotlarni rasmiylashtirishda bir xillik OAK belgilab bergan
talablarga moslashtirildi.
4. Taqrizchimiz tomonidan qayd etilgan navbatdagi taklif. Tajriba-sinov
jarayonida (ishning 4-bobida) ishlab chiqilgan mezonlar Umumta'lim sohasidagi
mutaxassislik fanlari o'rtasidagi muvofiqlik inobatga olinib, qiyoslanib berilsa,
ishning qimmati yanada ortar edi. Dissertatsiyamizda professor Mahmudov N.,
Nurmonov A., Sobirov A., Qodirov V., Jo'raboyeva Z. Ona tili. Umumta'lim
maktablarining 5-sinfi uchun darslik. - T.: Ma'naviyat, 2007. - 224 b, Professor
Mengliyev B. va boshq Ona tili 8-sinflar uchun darsligida o'qitishning qisman
izlanuvchanlik va asosan, tadqiqot (izlanuvchanlik) metodlariga tayanilgan, uning
mohiyati quyidagicha maslan, "Uyga vazifa" ruknida mashqning sharti o'quvchini
mustaqil shug'ullanishga undaganligini ko'rish mumkinligi qayd etilgan. Yana bir
bor muhtaram taqrizchimiz filologiya fanlari doktori, professor Ra'no
Sayfullayevaga o'zimizning samimiy minnatdorchiligimizni bildiramiz.
RAIS: So'z dissertatsiya bo'yicha rasmiy taqrizchi, p.f.f.d., (PhD)
dotsent A. S.Aslanovga (Taqrizni o'qib beradi).
RAIS: Rasmiy taqrizchining taqriziga munosabat bildirish uchun so'z
dissertantga.
DISSERTANT: Avvalambor, bizning kamtarona ishimizni o'qib bergan
kafedramizning aziz olimlariga o'z minnatdorchiligimni bildiraman.
Dissertatsiyadagi imloviy va ishoraviy xatolar haqidagi fikrlarini inobatga olamiz.
RAIS: So'z dissertatsiya bo'yicha rasmiy taqrizchi, p.f.f.d., (PhD)
dotsent A. X. Jo'rayevga (p.f.f.d., (PhD) dotsent A. X.Jo'rayev xizmat safari
bilan davlat imtihoniga rais bo'lib Surxondaryoga ketganligi va ZOOMdan kirib
ishtirok etayotganligi uchun taqrizni ilmiy kotib o'qib beradi).
RAIS: Rasmiy taqrizchining taqriziga munosabat bildirish uchun so'z
dissertantga
DISSERTANT: Avvalambor, bizning kamtarona ishimizni o'qib bergan
kafedramizning aziz olimlariga o'z minnatdorchiligimni bildiraman.
Dissertatsiyadagi imloviy va ishoraviy xatolar haqidagi fikrlarini inobatga olamiz.
RAIS: Rasmiy taqrizchining taqriziga munosabat bildirish uchun so'z
dissertantga.
RAIS: Hurmatli qo'shma kafedralararo yig'ilish a'zolari! Endi rasmiy
muhokamani yakunlaymiz, norasmiy muhokamaga o'tamiz. Marhamat, o'z
munosabatingizni bildirishingiz mumkin. So'z navbatini f.f.d., prof. Ra'no
Sayfullayevaga beramiz.
F.f.d., prof. R. Sayfullayeva: Bugungi ishni kafedra a'zolari bir necha yil
harakat qilib, oxiriga yetkazgansizlar. Tibbiyot akademiyasi rahbariyatiga
minnatdorchilik bildirmoqchiman, chunki ular ham bu ishga ma'lum hissa
qo'shganlar. Ona tilimiz rivojiga bunday ishlar ta'sir qiladi. Sababi - hozirgi kunda
biz xorijiy tillarga ko'proq e'tibor beramiz. Ona tilimizning esa faqat og'zaki nutq
qismiga e'tibor qaratmoqdamiz. Bugungi ishdan xursandman. Oliy ta'lim
muassasasi talabalari orasida mustaqil topshiriqlar, ta'limda har xil yo'nalishlarda
olib boriladi. Har bir ustoz o'z fikrini bildirib, o'z yo'nalishida boradi. Tabiiyki,
Tibbiyot akademiyasida shu qizimizning o'zbek tiliga bag'ishlangan metodik ishi
boshqacha tartibda boradi. Shularni hisobga olgan holda, dissertantning necha
yillik mehnatini hurmat qilishimiz kerak. Sizning samimiy yondashganingizdan
xursandman. Endi ish haqida gapirsam, uning 52-betida bir fikr keltirilgan:
"Talabalarda to'g'ri va mantiqli savol bera olish ko'nikmasini hosil qilish zarur.
Bu kelajakda to'g'ri qaror qabul qiladigan, erkin fikrlovchi filolog mutaxassislarni
tayyorlash uchun juda muhim. Dissertant Axmedova M.E. Bugun talabalarga oliy
ta'lim muassasalariga kirish uchun ona tili grammatikasidan taqdim etilayotgan
test savollariga tadqiqotchi tilshunoslar ham qoniqarli javob bera olmaydi. Chunki,
mustaqil o'quv topshiriqlari noto'g'ri shakllantirilgan." Men bu fikrlarga to'liq
qo'shilaman. sababi, bizda ikkita grammatika bor, biri mustaqillikdan oldingi
darsliklar grammatikasi va mustaqillikdan keyingi darsliklar. Dissertantimiz
mustaqillikdan keyingi darsliklarni, mustaqil topshiriqlarni to'liq tahlilga tortgan.
Ishda ayrim kamchiliklar bo'lishi mumkin. Bu tabiiy hol hisoblanadi.
Hurmatli rais! Men bu ishni keyingi bosqichga tavsiya etish mumkin deb
hisoblayman. E'tiboringiz uchun rahmat!
RAIS: Yana kimda qanday fikrlar bor? So'z navbati f.f.d., prof. Laylo
Raupovaga!
F.f.d., prof. L.Raupova: Assalomu alaykum, hurmatli yig'ilish
ishtirokchilari va raislik qiluvchi Suhrob Do'stmurodovich! Odatda, ilmiy maslahatchiga so'z berilganda, "men fikrimni yozib berganman, shu bilan
cheklanaman" deyishardi. Men kafedra muhokamasi bo'layotganligi sababli,
qolaversa, mutaxassislik kafedralarining qo'shma yig'ilishi bo'layotganligi uchun
ozgina aniqlik kiritmoqchiman. O'ylaymanki, bu yerda bildirilgan barcha fikrlar
bayonnomada o'z aksini topadi. Malohat Ergashevnaning bu mavzu bo'yicha
ishlayotganlariga 5 yil bo'ldi. Material to'pladilar, manba to'pladilar. Bizning
universitetga murojaat qilganlarida ham mavzuni tanlash bo'yicha ancha
tortishuvlar bo'lgan. Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat O'zbek tili va
adabiyoti universiteti ilmiy-texnik kengashi tarkibidagi 11 nafar tilshunos
professorlar tomonidan topshiriqlarning tilshunoslikka oid bo'lishi va hozirgi
zamonaviy va dolzarb masala kredit-modulga aloqador bo'lishi kerakligi belgilab
qo'yildi. Kredit-modul tizimi oliy ta'lim muassasasiga mustaqillik berish
deganidir. Bizning universitetda ham birinchi va ikkinchi bosqich talabalari shu
tizim .asosida o'qishadi. Ularning mustaqil o'quv topshiriqlari zaruratidan kelib
chiqib, bu ish amalga oshirilgan. Har bir ish bajarilganda, keyingi ishlarga tavsiya
beriladi. Dissertantimiz ham kelajakda shogirdlariga tavsiya berganlarida, ishning
shakllantirilishi kerak bo'lgan tomonlarini hisobga oladilar. O'zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2016-yil 13-maydagi "Alisher Navoiy nomidagi
Toshkent davlat O'zbek tili va adabiyoti universitetini tashkil etish to'g'risida"gi
PF 4797-sonli farmoni bilan universitetimiz tashkil etilganda, shunday ustuvor
topshiriq berilgan - zamonaviy metodik yondashilgan tadqiqotlar yaratish, shunday
darsliklar yaratish. O'ylaymanki, bunday tadqiqotlar bugungi kabi ishlar zamirida
yuzaga keladi. E'tiboringiz uchun rahmat!
RAIS: Menimcha, norasmiy muhokamani ham yakunlasak bo'ladi. Endi
rasmiy va norasmiy taqrizchilarning xulosalarini jamlagan holda ovozga qo'yamiz.
Bugungi muhokama qilingan dissertatsiya ochiq ovozga qo'yiladi.
OVOZ NATIJALARI:
Rozilar: 53 nafar
Qarshilar: 1 nafar
Betaraflar: yo'q
RAIS: Ovoz berish natijalari aniq, ko'pchilik ovoz bilan dissertantning
tadqiqoti qo'llab quvvatlandi.
RAIS: Muhokama yig'ilish xulosasini o'qib beradi. Kafedralararo qo'shma
ilmiy-metodik yig'ilishining
XULOSASI:
1. Dissertatsiya avtoreferati, tadqiqot doirasida e'lon qilingan ilmiy
maqolalar dissertatsiya mazmuniga muvofiq ekanligi asoslangan.
2. Tadqiqotchi Axmedova Maloxat Ergashevnaning 13.00.02 - Ta'lim-
tarbiya nazariyasi va metodikasi ixtisosligi (o'zbek tili) "Modul-kredit tizimi uchun
tilshunoslik fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-nazariy asoslari"
mavzusidagi dissertatsiyasi dolzarb mavzuga bag'ishlangan, mustaqil bajarilgan,
yakunlangan.
3. Modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan mustaqil topshiriqlar
tuzishda oily ta'lim tizimidagi darsliklar didaktik yondashuvlar asosida metodik
tahlillarga tortilgan.
4. Oliy ta'lim tizimida Modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik fanlaridan
mustaqil topshiriqlar tuzish, ulardan foydalanish nuqtai nazaridan metodik
mexanizmi ishlab chiqilishi yuzasidan samarali takliflar berilgan.
5. Tadqiqot natijalarining ishonchliligi o'rganilgan materiallarning o'zbek
tili metodikasidan kelib chiqqan holda, xulosalar qilishga yordam berganligi,
ularning asosli ekanligi, metodologik mukammalligi bilan izohlanadi.
6. E'lon qilingan nashr ishlarida tadqiqot natijalari to'liq aks etgan;
dissertatsiya mavzusi bo'yicha 20 dan ortiq ta'ilmiy ish nashr etilgan.
7. Axmedova Maloxat Ergashevnaning 13.00.02 - Ta'lim-tarbiya nazariyasi
va metodikasi ixtisosligi (o'zbek tili) "Modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik
fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-nazariy asoslari" darajasini
olish uchun yozilgan dissertatsiyasi va disserlatsiya avtoreferati O'zbekiston
Respublikasi Yazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy Attestatsiya Komissiyasining
pedagogika fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun yozilgan
dissertatsiyasi qo'yilgan talablar asosida bajarilgan.
RAIS: Shularni hisobga olgan holda Alisher Navoiy nomidagi Toshkent
davlat o'zbek tili va adabiyoti universiteti "Lingvodidaktika" va "O'zbek tili va
adabiyotini o'qitish metodikasi" kafedralari hamda TTA "Ijtimoiy fanlar" va
"O'zbek va xorijiy tillar" kafedralarining kafedralararo qo'shma ilmiy-metodik
yig'ilishning xulosasiga ko'ra quyidagicha
QAROR QILADI:
1. M.E.Axmedovaning "Modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik
fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-nazariy asoslari"
mavzusidagi 13.00.02 - Ta'lim tarbiya nazariyasi va metodikasi (o'zbek tili)
mavzusidagi pedagogika fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun
yozilgan dissertatsiyasi va dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy Attestatsiya Komissiyasining pedagogika
fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun qo'yilgan talablarga javob
bera oladigan ish, deb hisoblansin.
2. Dissertatsiya natijalari xalqaro va respublika doirasida o'tkazilgan
ilmiy konferensiyalarda aprobatsiyadan (muhokamadan) o'tkazilganligi, asosiy
ilmiy natijalar davriy ilmiy nashrlarda e'lon qilinganligi, shuningdek,
dissertatsiya avtoreferati hamda tadqiqot yuzasidan e'lon qilingan maqolalar
ilmiy ishda tadqiqotning asosiy mazmuni aks etganligi ta'kidlansin.
Shuningdek, O'zbekiston Respublikasi Oliy Attestatsiyasi Komissiyasining
doktorlik dissertatsiyalarining asosiy ilmiy natijalarini e'lon qilish uchun
tavsiya etilgan yetakchi ilmiy jurnallar ro'yxatiga kiritilgan ilmiy nashrlarda
e'lon qilinganligi qayd etilsin.
3. Avtoreferat va e'lon qilingan ilmiy maqolalarning dissertatsiya mavzusiga
mosligi hamda tadqiqot boblarini to'la aks ettirishi qayd etilsin.
4.Axmedova Maloxat Ergashevnaning 13.00.02 - Ta'lim tarbiya nazariyasi
va metodikasi ixtisosligi (o'zbek tili) "Modul-kredit tizimi uchun tilshunoslik
fanlaridan mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-nazariy asoslari"
mavzusidagi pedagogika fanlari doktori (DSc) ilmiy darajasini olish uchun
yozilgan dissertatsiyasi himoyaga tavsiya etilsin.
5. Dissertatsiya Qoraqalpoq davlat universiteti huzuridagi ilmiy darajalar
beruvchi DSc.03/30.04.2021.fil.20.01 raqamli Ilmiy kengashda himoya qilishga
tavsiya etilsin.
6. Ushbu qarorning tasdig'i Toshkent tibbiyot akademiyasi rahbariyatidan
so'ralsin.