Qattiq jismlarning zichligini gidrostatik usul bilan aniqlash

QATTIQ JISMLARNING ZICHLIGINI GIDROSTATIK USUL BILAN ANIQLASH.
Kerakli asbob va anjomlar: analitik tarozi, tarozi toshlari, tekshiriladigan qattiq jismlar, toza suv, uch oyoqli taglik, termometr, toza suv quyilgan idish, tekshiriladigan suyuqlik, (osh tuzi eritmasi), silindr shaklidagi qattiq jismlar, ingichka ip va sim.
Ishning maqsadi: suyuqlik va qattiq jism zichligini gidrostatik tortish usuli bilan aniqlash malakasini hosil qilish.


Ish to’g’risida nazariy tuchuncha

Biror bir jinsli jismning zichligini aniqlash uchun bu jismning M massasi va V hajmi o’lchanadi va biror birliklar sistemasini tanlab,  ning qiymati shu sistemada

 = (1)
formula yordamida aniqlanadi.
Qattiq jismning zichligi (1) bilan to’la aniqlanmaydi, chunki jismni havoda va suvga botirib turib tortganda, Arximed qonuniga muvofiq har ikkala holda ham uning og’irligi kamayadi. Shuning uchun buni hisobga olib (1) formulaga tuzatma kiritiladi.  jism zichligini haqiqiy qiymatini topish uchun muayyan paytdagi T temperatura va shu temperaturaga mos keluvchi toza suvning zichligi , havoning zichligi , jismni havoda tortganda uni muvozanatlovchi toshlar massasi M va tarozi toshlari zichligi  berilgan deb faraz qilaylik. Jismlarning massasi richagli tarozi yordamida tortib topiladi (4.1. rasm).



4.1. rasm
Jismning havoda tortgandagi muvozanatlik sharti quyidagicha yoziladi:
V - V = M -  (2)
Shuningdek, jismni suvga botirib tortilgandagi muvozanatlik sharti
V - V = M₁ - ¹ (3)
ko’rinishda bo’ladi. Bu yerda M₁ suvga botirilgan jismni muvozanatlovchi tarozi toshlarining massasi.
(2) tenglikni (3) tenglikka bo’lib, qisman matematikaviy almashtirishlardan so’ng, qattiq jismning zichligini aniqlashga imkon beradigan
 = (4)
formula hosil qilinadi.
 suyuqlik zichligini gidrostatik usul bilan aniqlash uchun ham yuqoridagidek mulohaza yuritamiz. Ya’ni, hajmi o’zgarmas bo’lgan qattiq quyma jismni avval toza suvga botirib, so’ngra zichligi aniqlanadigan suyuqlikka botirib tortiladi va jismni bu ikkala holatiga tegishli M₁ va M₂ massalari aniqlanadi. U holda jismni toza suvga botirib tortgandagi tarozining muvozanatlik sharti
V - V = M₁ - ¹ (5)
yoki V( - ) = M₁(1 - )
bo’ladi. Shuningdek, qattiq jismni zichligi aniqlanadigan suyuqlikka botirib tortgandagi tarozining muvozanatlik sharti
V - V = M₂ - ²
yoki V( - ) = M₂(1 - ) (6)
(6) ni (5) ga bo’lib quyidagi ifodani olamiz
 = ( - ) +  (7)