Qattiq jismlarning zichligini gidrostatik usul bilan aniqlash

1-mashq. Qattiq jismning zichligini aniqlash

1. 
   Tarozi ishga sozlanadi va qattiq jismning havodagi massasi (M₁) tortib olinadi (bir necha marta).
   
2. 
   Tarozi joylashgan qutiga uch oyoqli taglik kiritiladi va tarozining pallasiga ta’sir qilmaydigan qilib joylashtiriladi.
   
3. 
   Uch oyoqli taglik ustiga toza suv quyilgan idish qo’yiladi.
   
4. 
   Qattiq jismni ingichka ip yoki simga bog’lab tarozi ilmagiga ilinadi va suvga botirilib uning suvdagi massasi M₂ tortiladi (bunda suvga botirilgan jism idish devorlariga va tubiga tegmasligi kerak).
   
5. 
   Muayyan temperaturaga mos keluvchi toza suvning zichligi , havo zichligi  ning qiymatlari qo’llanma oxiridagi jadvaldan olinadi.
   
6. 
   O’lchash natijalarini (4) formulaga qo’yib,  ning qiymati hisoblanadi.
   
7. 
   O’lchash va hisoblash turli jismlar bilan bir necha marta o’tkazilib natijalari 1-jadvalga yoziladi.
   

1-jadval

Tartib raqami

M1 Kg

M2 Kg

 kg/m^3

 kg/m^3

 kg/m^3

 kg/m^3

E= 100%

1 2 3 4

O’rtacha

2-mashq. Suyuqlikning zichligini aniqlash

1. 
   Analitik tarozi ishga sozlanadi va uning chap pallasi ilgagiga qattiq jismni osib, uni taglikka qo’yilgan toza suvga botirib tortib olinadi va uning massasini M₁ bilan belgilanadi yoki M₁ ning qiymatlarini 1-mashqdan olsa ham bo’laveradi (u yerda M₂ bilan belgilangan).
   
2. 
   Taglikka qo’yilgan toza suvli idish olinib, uning o’rniga tekshiriladigan suyuqlik quyilgan idish keltiriladi.
   
3. 
   Qattiq jismni suyuqlikka botirib, uning shu holatga tegishli M₂ massasi bir necha marta tortib olinadi.
   
4. 
   , larning qiymatlari tegishli jadvallardan olinadi, so’ngra (7) formulaga barcha kattaliklarning qiymatlarini qo’yib suyuqlikning zichligi hisoblanadi.
   
5. 
   O’lchash va hisoblash turli suyuqliklar bilan bir necha marta o’tkazilib natijalari 2- jadvalga yoziladi.
   

2-jadval

Tartib raqami	M1 Kg	M2 Kg	 kg/m^3	 kg/m^3	 kg/m^3	 kg/m^3	E= 100%
1 2 3
O’rtacha

Sinov savollari

1. 
   Moddalar zichligini aniqlashda gidrostatik tortish usulining mohiyatini bayon eting.
   
2. 
   Arximed qonuni ifodasini yozing, ta’riflang va mohiyatini tahlil eting.
   
3. 
   Qattiq jismni suyuqlikka botirganimizda uning nimasi o’zgaradi ─ massasimi yoki og’irligimi?
   
4. 
   Jismning zichligi va solishtirma og’irligi geografik kenglik bo’yicha qanday o’zgaradi?
   
5. 
   A.Beruniy tomonidan minerallarning zichligi qanday topilgan?
   
6. 
   Jismlar zichligini aniqlashning gidrostatik usuldan boshqa qanday usullarini bilasiz?
   

Adabiyotlar

1. 
   S.P. Strelkov. Mexanika. T., 1977, § 98, 99
   
2. 
   I.V. Savelyev. Umumiy fizika kursi I-jild. T., 1973, § 14,15,16
   
3. 
   K.F. Parpiev, U.A. Abduboqiyev, U.Sh.Shukurov. Mexanika va molekulyar fizikadan praktikum, T., 1978, 48-52 betlar.