Qdpi boshlangʻich taʼlim fakulteti talabasi Umarova Saidaxonning ona tilidan mustaqil taʼlim uchun tayyorlagan taqdimoti

O'zbek tilida urg'u olmaydigan unsurlar ham bor. Bunda: -ku, -u, -yu, mi, chi kabi yuklamalarni ko'rsatish mumkin; sen-ku, bordim-ku, aytsam-chi, siz-chi, bor-mi. Bulardan boshqa, o'zbek tilida bir qancha qo'shimchalar urg'u olmaydi; Masalan: -cha, day, (dek); va bo’lishsizlik qo'shimchalari -ma; kesimlik qo'shimchasidir, man, san, miz, siz. kabilar. Misollar: Shamolday uchadi yosh qizcha;. qamishday qomati bor; ismini bilolmadim; bu Vatanning egasi bizmiz; oltin olma, olqish ol kabi

Shuni ham aytish kerakki, o'zbek tilida urg'u olmaydigan elementlar ham bor. Masalan: -ku, -u, -yu, -da, -mi, -chi, -dir, gina, -oq(-yoq) yuklamalari; o'xshatish ma’nosini ifodalaydigan -day (-dek); -cha shakl hosil qiluvchi qo'shimchalar; -dir, -man, -san, -miz, -siz kabi kesimlik qo'shimchalari; bo‘lishsizlik ma’nosini ifodalovchi -ma qo‘shimchasi shular jumlasiga kiradi. Leksik urg‘u muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Chunki u, birinchidan, so'zlami to'g'ri talaffuz qilish normalarini belgilaydi; ikkinchidan, so'z ma’nolarini farqlash uchun xizmat qiladi: organ - organizmning bir qismi, organ - cholg'u asbobi; uchinchidan, so'z shakllarini ajratishga yordam beradi: qushcha - kichraytish oti, qushcha - qushdek ma’nosini ifodalovchi ravish; tarbiyachimiz (bizning tarbiyachi) tarbiyachimiz (biz - tarbiyachi)

Ma’lumki shakli aytilishi va yozilishi bir xil ammo ma’nolari har xil bo’lgan birliklar
omonimlar sanaladi. Tilimizda shunday omonim qo’shimchalar borki ular urg’u olish olmaslik
xususiyati bilan farqlanadi. Jumladan:
1. – ma:
a) felning bo’lishsizlik shaklini hosil qilganda urg’u qabul qilmaydi- kitob varaqlarini
qatla`ma
b) ot yasovchi yoki sifat yasovchi qo’shimcha bo’lganda urg’u qabul qiladi- oq undan
qatlama`
2. – cha:
a) o’xshatish ma’nosini ifodalaganda va daraja miqdor ravishlarini hosil qilganda urg’u qabul
qilmaydi.- bu odam eskicha fikrlaydi- holat ravishini yasayapti
b) kichraytirish shakli va so’z yasovchi qo’shimcha bo’lganda urg’u qabul qiladi.-uni oqlash
uchun tirnoqcha` asos yo’q.- daraja miqdor ravishi yasayapti
yoki: qu`shcha-(qush kabi ma’nolarida kelganda –cha urg’usiz qo’shimcha sanaladi)
qushcha`-(kichkina qush ma’nosida kelyapti)
3.-miz:
a) afiks bog’lama hamda shaxs son qo’shimchasi bo’lganda urg’u qabul qilmaydi-
o’quvchi`miz, o’qiymiz, yozuvchi`miz
b) egalik qo’shimchasi bo’lganda urg’u qabul qiladi.- opami`z, onami`z, yozuvchimi`z