Qdpi boshlangʻich taʼlim fakulteti talabasi Umarova Saidaxonning ona tilidan mustaqil taʼlim uchun tayyorlagan taqdimoti

4.-siz: a) afiks bog’lama hamda shaxs son qo’shimchasi bo’lganda urg’u qabul qilmaydi- o’quvchi`siz, o’qiysiz, yozuvchi`siz, - Siz dunyodagi eng mehribon insonsiz(afiks bog’lama) b) inkor shakli va sifat yasovchi qo’shimcha bo’lgandaurg’u qabul qiladi.-Insonsi`z jamiyat bo’lmaydi. 5.-chi,-oq,-a,-da,-gina: a) afiks yuklama bo’lganda urg’u qabul qilmaydi b) – chi, -oq,-a so’z yasovchi qo’shimcha bo’lganda- urg’u oladi - da o’rin payt kelishigi shakli bo’lganda-urg’u oladi-Onaning ko’ngli bolada`;Bola bola`- da - gina erkalash, kichraytirish shakli bo’lganda- urg’u oladi-Bolagina`, bola`-gina 6.-lar: a) ko’plik shaklini hosil qilganda urg’u qabul qiladi -ko’zla`r inson qalbining oynasidir.gul+la`r-ot b) -la fe’l yasovchi va +r safatdosh shakli bo’lganda urg’u qabul qilmaydi.

Turkiy tillarda urg'u so'zning oxirgi bo'g'iniga tushadi. Bu xususiyat o'zbek tiliga ham xos: kitob, daraxt, bola, ota,shahar kabi. Vengra va chex tillarida so'z urg'usi birinchi bo'g'inga, polyak tilida esa so'zning oxiridan bitta oldingi bo'g'inga tushadi. Bunday xususiyat yuqorida keltirilgan tillarning urg'u tizimiga xos doimiy va asosiy belgilardir;

Bundan tashqari sifatning daraja koʻrsatkichlarida va ayrim qoʻshma soʻzlarda urgʻu birinchi qismga tushadi. Bular quyidagilar: 1) Tarkibida nim, och, tim, jiqqa, lang, toʻq, gʻirt kabi soʻzlar boʻlgan sifatning darajasini koʻrsatuvchi birliklarda urgʻu birinchi qismga tushadi: tím qora, láng ochiq. 2) Soʻzning birinchi boʻgʻinini takrorlash orqali hosil qilingan orttirma darajadagi sifatlarda urgʻu birinchi qismga tushadi: qóp-qora, yám-yashil, óppoq. 3) Har va hech soʻzlari bilan hosil qilingan qoʻshma soʻzlarda ham urgʻu birinchi qismga tushadi: hár kim, hár nima, hár qanday, héch kim, héch nima

1.Bir bo’ginli so’zlarda urg’u odatda bo’lmaydi, chunki urg’u bo’lishi uchun bir bo’g’in
boshqalarga nisbattan kuchliroq ohang bilan aytilish kerak, ammo qator undosh bilan tugagan
bir bo’g’inli so’zlarda urg’u bo’ladi. M: A`sr – asi`r, A`zm – Azi`m kabi so’zlarda urg’u
boladi, chunki talaffuzda qator undoshlar orasida qisqa unli orttirilishi mumkin.
2.Fonetik usul bilan hosil bo’lgan kuchaytirma urg’u birinchi bo’g’inda bo’ladi. M: Qizi`l
qi`p-qizil, yumalo`q – yu`m-yumaloq
3.Alla, har, hech elementlari bilan hosil bo’lgan olmosh va ravishlarda ham urg’u birinchi
bo’g’inda bo’ladi. M: a`llakim, a`llamahal, he`ch vaqt, he`ch kim, ha`r qachon, ha`r vaqt
4.Qo’shma so’zlar odatda bitta bosh urg’uga ega bo’ladi. M: Kattaqo’rg’o`n, kungaboqa`r,
ertapisha`r
5.Juft va takroriy so’zlarda esa har bir component o’zining alohida urg’usiga ega bo’ladi. M:
qozo`n-tovo`q, qovu`n-tarvu`z, bala`nd-bala`nd

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati: 1.A.B.Pardayev;S.A.Qurbonov "Hozirgi oʻzbek tili" 2.M.Hamroyev, D. Muhammedova"Ona tili" [e-mail] 4.X.Jamoliddinova " Hozirgi oʻzbek adabiy tili"

E'tiboringiz uchun rahmat