Qimmatli bozori qimmatli qogʻozlar

DAVLAT
QOG’OZLAR
QIMMATLI
BOZORI
Qimmatli qogʻozlar -
oʻz egasiga mulkka egalik huquqini va daromad koʻrinishida muayyan pul summasini olish huquqini beradigan pul yoki tovar hujjatlari (aksiya, obligatsiya, akkreditiv, veksel, chek va boshqalar). Qimmatli qogʻozlar taqdim etuvchi yoki egasining ayrim huquqlari qayd etilgan maxsus tarzda rasmiylashtirilgan moliyaviy hujjat. Qimmatli qogʻozlar maʼlum shaxs nomiga yozilgan (ismli), dastlab sotib olgan shaxs nomiga yozilgan va uning roziligi bilan boshqa shaxsga oʻtkaziladigan orderli va egasi yozilmaydigan (egasi koʻrsatilmaydigan) turlarga boʻlinadi.
Korxonalarning aksiya, obligatsiyalari va davlat obligatsiyalari qimmatli qogʻozlarning asosiy turlari hisoblanadi. Qimmatli qogʻozlar korxona kapitalida qatnashish yoki pulni ssudaga taqdim etish va dividend yoki foiz tarzida daromad olish huquqini beradi. Qimmatli qogʻozlar oʻz egasiga daromad keltirgani uchun fond birjasida maʼlum kurs boʻyicha oldi-sotdi qilinadi (qarang Fond bozori).
emitentning emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni moliya bozorlariga joylashtirish boʻyicha qonun hujjatlarida belgilangan harakatlar ketma-ketligi; qimmatli qogʻozlarni muomalaga chiqarish, shu jumladan qimmatli qogʻozlarni ularning birinchi egalari — fuqarolar yoki yuridik shaxslarga sotish.
Qimmatli qogʻozlarni chiqarish
O'zbekiston respublika valyuta birjasida (O'zRVB) elektron savdo-depozitar platformasi joriy etilgan bo'lib, mazkur platforma orqali davlat qimmatli qog'ozlarining dastlabki joylashtirilishi va muomalasini tashkil etish va amalga oshirish, tuzilgan bitimlar bo'yicha operatsiyalar kliringini va hisob-kitobini o'tkazish, shuningdek, davlat qimmatli qog'ozlariga bo'lgan huquqlarni saqlash va hisobga olish amalga oshiriladi.
Aksiyadorlik jamiyati tashkil etilganda boshlangʻich ustav kapitalini shakllantirish;
Aktsiyadorlik jamiyatining ustav kapitalini koʻpaytirish;
Ilgari chiqarilgan qimmatli qogʻozlarni birlashtirish yoki boʻlish;
Aksiyadorlik jamiyatini yoki yuridik shaxslarning boshqa shakllarini qayta tashkil etish (aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilganda);
xoʻjalik yurituvchi sub’ektning ilgari chiqarilgan qimmatli qogʻozlari tomonidan berilgan huquqlar doirasining oʻzgarishi;
Oʻz kapitalini toʻldirish (qarz olinmagan investitsiyalarni jalb qilish);
Kredit investitsiyalarini jalb qilish.
Qimmatli qogʻozlar muomalasining maqsadlari
Emissiyadan maqsad zarur mablagʻlarni jalb qilishdir.
Qimmatli qogʻozlar emitentlar tomonidan quyidagi maqsadlardan biri uchun chiqariladi:
Qimmatli qogʻozlarning standart emissiyasi quyidagi bosqichlarni oʻz ichiga oladi:
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni joylashtirish toʻgʻrisida qaror qabul qilish;
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni chiqarish toʻgʻrisidagi qarorni tasdiqlash;
emissiyaviy qimmatli qogʻozlar chiqarilishini davlat roʻyxatidan oʻtkazish;
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni joylashtirish (qimmatli qogʻozlarni asosiy egalariga oʻtkazish);
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni chiqarish yakunlari toʻgʻrisidagi hisobotni davlat roʻyxatidan oʻtkazish yoki roʻyxatdan oʻtkazuvchi organga emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni chiqarish yakunlari toʻgʻrisida bildirishnoma taqdim etish.
Baʼzi hollarda qimmatli qogʻozlarni chiqarish tartibi standartlardan farq qilishi mumkin. Masalan, aktsiyadorlik jamiyatini tashkil etish yoki birlashish, ajratish, ajratish va oʻzgartirish shaklida amalga oshiriladigan yuridik shaxslarni qayta tashkil etishda qimmatli qogʻozlarni chiqarish tartibi quyidagicha:
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni joylashtirish toʻgʻrisida qaror qabul qilish;
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni joylashtirish;
emissiyaviy qimmatli qogʻozlarni chiqarish boʻyicha qarorni va emissiya natijalari toʻgʻrisidagi hisobotni tasdiqlash;
emissiyaviy qimmatli qogʻozlar chiqarilishini va emissiya natijalari toʻgʻrisidagi hisobotni bir vaqtning oʻzida davlat roʻyxatidan oʻtkazish.
bazi davlatlarda qimmatli qogʻozlar emissiyasini suisteʼmol qilgani uchun jinoiy javobgarlik belgilandi.
Qimmatli qogʻozlar prospektida joylashtirilgan maʼlumotlar
Aktsiyalar toʻgʻrisida umumiy maʼlumot (toifasi, turi, harakat shakli);
Qimmatli qogʻozlarga boʻlgan huquqlarni saqlash va hisobga olish tartibi;
Emissiyaning umumiy hajmi (nominal qiymatida);
Joylashtiriladigan aksiyalar soni;
Bitta aktsiyaning nominal qiymati;
Aktsiyalar tomonidan berilgan huquqlar;
Obligatsiyalar boʻyicha umumiy maʼlumotlar (obligatsiyalar seriyasi va shakli, chiqarilishning umumiy hajmi, joylashtiriladigan obligatsiyalar soni, bitta obligatsiyaning nominal qiymati);
Obligatsiyalar tomonidan berilgan huquqlar;
Obligatsiya muddati;
Obligatsiyalarni sotib olish shartlari va tartibi;
Qimmatli qogʻozlar emitenti toʻgʻrisidagi maʼlumotlar;
Qimmatli qogʻozlarga boʻlgan huquqlarni hisobga oluvchi tashkilotlarning nomi (roʻyxatga oluvchilar);
Qimmatli qogʻozlarni joylashtirishning boshlanish va tugash sanalari;
Joylashtirilgan obligatsiyalar uchun garov;
Qimmatli qogʻozlarni joylashtirish qiymati va hisob-kitob shartlari toʻgʻrisidagi maʼlumotlar (qimmatli qogʻozlarni joylashtirish narxi va toʻlov shakli);
Qimmatli qogʻozlarni toʻlash shartlari va tartibi;
Qimmatli qogʻozlarni dastlabki joylashtirishda ishtirok etuvchi tashkilotlar (anderrayterlar) toʻgʻrisidagi maʼlumotlar;
Qimmatli qogʻozlarni joylashtirishdan tushgan mablagʻlardan foydalanish yoʻnalishi;
Qimmatli qogʻozlardan olingan daromadlar toʻgʻrisidagi maʼlumotlar;
Joylashtirilgan qimmatli qogʻozlar boʻyicha daromadlarni soliqqa tortish tartibi va boshqalar.