Qishloq xo’jaligida mexnat resurslari va mexnat unimdorligi

6-MAVZU. Qishloq xo’jaligida mexnat resurslari va mexnat unimdorligi
Reja:

1. 
   Mehnat resurslari va Mehnat unumdorligining qishloqxo’jaligidagi auamiyati.
   
2. 
   Mehnat resurslaridan foydalanish va Mehnat unumdorligi darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar, ularni aniqlash tartibi.
   
3. 
   Mehnat resurslaridan foydalanishni yaxshilash, Mehnat unumdorligini oshirish yo’llari.
   
4. 
   Qishloq xo’jaligida Mehnat motivatsiyasi va xodimlarni moddiy ragbatlantirish.
   

Mehnat resurslari mamlakat axolisining uz psixofiziologik va akliy sifatlari bilan moddiy ne’matlar ishlab chiqarishga yoki xizmatlar ko’rsatishga kodir bo’lgan kismidan iboratdir.
Mehnat resurslari deb, uzining akliy va jismoniy Mehnati bilan ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etadigan Mehnatga kobiliyatli kishilar tuplamiga aytiladi. Qishloq xo’jaligi korxonalarining Mehnat resurslari tarkibi:
-doimiy ishchilardan - muddatsiz ishga qabul kilinganlar;
-mavsumiy ishchilardan - 6 oygacha muddatga qabul kilinganlar;
-vaktinchalik ishchilardan - 2 oygacha muddatga qabul kilinganlardan -shuningdek, shtatda turuvchi usmirlar, nafakaxurlardan iborat.
Qishloq xo’jaligida Mehnat resurslarining shakllanishi va ulardan foydalanishning uziga xos xususiyatlari mavjud bo’lib, bo’lar quyidagilar:
^ xodimlar Mehnatining biologik ishlab chiqarish vositalari, tirik organizmlar - tuproq, o’simlik, xayvonlarni rivojlantirish uchun kulay sharoitlar yaratish uchun yunaltirilganligi. Bu qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida tirik organizmlarning rivojlanishi, uzgarishiga, ularning tabiatini noorganik elementdan organik moddalarga sintezlashuviga bog’likdir;

• 
  Mehnat resurslaridan foydalanishning samaradorligi tabiiy, xususan, yyerning umumdorligi va ob-xavo iklim sharoitlariga bog’likligi.
  

^ xodimlarning bir necha turdagi Mehnat vazifalarini bajarishi. Ish turining ko’pligi va bajarish muddatining mavsumiyligi. Qishloq xo’jaligi xodimi aloxida texnologik opyeratsiyalarni bajarishga ixtisoslashgan tor malakali bo’lmasligi, ma’lum turdagi pirovard maxsulot yetishtirishga keng ixtisoslashgan bo’lishi kyerak;

• 
  ishlab chiqarish jarayonida yyer, chorva mollari va boshqa resurslarning mustakil emasligi. Pirovard maxsulot natijasiga iktisodiy javobgarlikni ta’minlash uchun xodimlarga umumiy yyerlarni emas, balki anik dalalarni, butun xayvonlarni emas, balki anik mollar bosh sonini byerkitib kuyish lozimdir;
  
• 
  Mehnat jarayonlarining uz-uzini boshqarishi. Biologik ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish, qishloq xo’jaligida, ayniksa dexkonchilikda biologik jarayonda sharoitlar tez-tez uzgarib turadi, shuning uchun bu yyerda chetdan turib boshqarish imkoniyati ancha chegaralangan;
  
• 
  xodimlar daromadining dexkonchilikda va chorvachilikda pirovard iktisodiy natijalarga bog’likligi. Bu bog’liklik Mehnat opyeratsiyalarini bajarish paytida xodimdan texnologik talablarga rioya kilishda uzini kattik nazorat kilishi shart bo’lib xisoblanadi.
  

Mehnat unumdorligi - xodimlar Mehnat faoliyatining iktisodiy samaradorligi ko’rsatkichidir. U ishlab chikarilgan maxsulot yoki ko’rsatilgan xizmatlar mikdorining Mehnat xarajatlariga nisbati, ya’ni Mehnat xarajatlari birligi xisobiga ishlab chikarilgan maxsulot bilan belgilanadi.
Jamiyatning rivojlanishi va uning barcha a’zolari farovonligi darajasi Mehnat unumdorligi darajasi va uning usishiga bog’likdir. Bundan tashkari, Mehnat unumdorligi darajasi ishlab chiqarish usulini xamda ijtimoiy-siyosiy tizimning rivojlanishini belgilab byeradi.
Mehnat unumdorligi, Mehnat intensivligi bilan bir katorda ish vakti fondidan foydalanish darajasiga xam bog’likdir.
Belgilangan ish vakti fondidan foydalanish koeffitsienti.
U bir ishchi yoki xizmatchining ishlab chiqarishda xakikatda ishlagan vaktini (kishi- kuni, kishi-soatini) konunda belgilangan mikdorda ishlashi lozim bo’lgan vaktga taksimlash natijasida aniklanadi.
IVfk = . (4.1)
MrIn
bunda: IVfk - ish vakti fondidan foydalanish koeffitsienti;
MrIv - Mehnat resurslari xisoblangan bir kishining bir yilda ishlagan vakti, kishi-kuni, kishi-soati;
MrIn - bir kishi uchun konunda belgilangan, ishlashi lozim bo’lgan vakt, kishi- kuni, kishi-soat.
Bu koeffitsientning mikdori birdan oshmasligi kyerak. Agar u kanchalik kam bo’lsa, bu Mehnat resursi foydali Mehnat jarayonida kam katnashganligidan dalolat byeradi.
Mex,natning mavsumiylik koeffitsienti.
Uning mikdorini bir yil, bir oy mobaynida eng ko’p ish kunini shu davrdagi eng kam ish kuni mikdoriga taksimlash natijasida xisoblash mumkin. Bunda quyidagi formuladan foydalanish maqsadga muvofikdir: