Qiyaliklar turg’unligini aniqlashga oid yechimlar

1-rasm. Sochiluvchan gruntlar qiyaliklarining turg‘unligini aniqlash sxemasi Erkin qiyalik gorizont bilan a burchakni tashkil etsin. T kuchi zarrachalarni pastga surishga harakat qiladi, unga qarama-qarshi bo‘lgan, ichki ishqalanish kuchi tufayli hosil bo‘lgan T1 kuchi esa, zarrachani ushlab turishga harakat qiladi. T1 = f ·N . (1)

Zarrachaning muvozanat shartini tuzamiz, unga ta’sir etuvchi hamma kuchlarning qiyalik tekisligi, a-v o‘qiga proeksiyalab nolga tenglashtiramiz:

• 
  Zarrachaning muvozanat shartini tuzamiz, unga ta’sir etuvchi hamma kuchlarning qiyalik tekisligi, a-v o‘qiga proeksiyalab nolga tenglashtiramiz:
  
• 
  T -T1 =0; (b)
  
• 
  T =P·sinα; (v)
  
• 
  N =P·cosα. (g)
  
• 
  P·sinα- f ·Pcosα=0 (d)
  
• 
  bundan
  
• 
  f=tgφ= (2)
  
• 
  Demak, tabiiy qiyalik burchagi a ning eng katta qiymati, gruntning ichki ishqalanish burchagidan katta bo‘lmas ekan, ya’ni αmax ≤φ.
  

• 
  

Shunday qilib, qiyalikning chegaraviy burchagi a, sochiluvchan gruntlar uchun, ichki ishqalanish burchagiga teng ekan. Bu qiymatni, ya’ni α=φ ni, sochiluvchan gruntlarning “tabiiy qiyalik burchagi”, deb ham aytiladi.

• 
  Shunday qilib, qiyalikning chegaraviy burchagi a, sochiluvchan gruntlar uchun, ichki ishqalanish burchagiga teng ekan. Bu qiymatni, ya’ni α=φ ni, sochiluvchan gruntlarning “tabiiy qiyalik burchagi”, deb ham aytiladi.
  
• 
  Qiyalikning tabiiy qiyalik burchagi tushunchasi, faqat sochiluvchan gruntlargagina xos bo‘lib, zarralararo bog‘langan gruntlar uchun, hech qanday mantiqqa ega bo‘lmaydi. Zarralararo bog‘langan gruntlarning qiyalik burchagi, ularning namligiga qarab, 00 dan 900 gacha o‘zgarishi mumkin, bu o‘zgarish, qiyalik balandligiga ham bog‘liq bo‘ladi.
  
• 
  Zarralararo ideal bog‘langan gruntlar (c≠0;φ=0). Aytaylik, h balandlikka ega bo‘lgan gruntning muvozanatini buzilishi ad tekis siljish tekisligi bo‘yicha ro‘y byersin. Surilish tekisligi gorizont bilan α burchakni hosil qilsin. Surilish prizmasi bo‘lmish a,b,d uchun, ta’sir etuvchi kuchlarning muvozanat tenglamasini tuzamiz.