Qo’l yozma huquqida

Innovatsiya loyihasini ishlab chiqish bosqichlari 

Kontseptual bosqich 

Loyihani texnik amalga oshirishni tekshirish 

Innovatsiya mahsulotini ishlab chiqish 

Sanoatda qo’llanilishini aniqlash 

Texnik-iqtisodiy asoslash va innovatsiya mahsulotini ishlab 

chiqarishga tayyorlash 

To’la masshtabli ishlab chiqarish bosqichi 

Bozorda innovatsiya mahsulotini ushlab turish bosqichi 

 

---

26 

 

mulk ob’ektlari portfelini shakllanishidan boshlanadi. 

Innovatsiya  loyihasini  ishlab  chiqarish  intellektual  faoliyat  natijalariga 

asoslanar ekan, shuning uchun investorlarni (ishlab chiqaruvchilarni) xaridorni jalb 

eta oladigan, sifatli, yangi innovatsiya mahsulotini yaratish imkoniyati qiziqtiradi. 

Bunda intellektual faoliyat natijasi egasini va uning ilmiy texnik, texnologik, ayrim 

hollarda  innovatsiya  loyihasida  foydalanilishi  kerak  bo’lgan  konfidentsial  tijoriy 

ma’lumot  (nou-xau)  o’z  ichiga  oluvchi  intelektual  mulkka  bo’lgan  huquqini 

aniqlash muammosi yuzaga keladi. 

Innovatsiya  loyihasini  ishlab  chiqish  natijasida  yaratilgan  hamkorlik 

doirasidagi  intellektual  mulk  huquqlarini  taqsimlash  muhim  masala  bo’lib 

hisoblanadi. 

Hozirgi sharoitida texnologiyalarni ma’naviy eskirish muddati qisqarmoqda, 

foydalanilayotgan  jihozlar  (uskunalar)  ilm-fanga  asoslanganligi  va  fond  xajmi 

o’sib  bormoqda.  Shuning  uchun  barcha  rivojlangan  mamlakatlarda  innovatsiya 

faoliyati  sohasida  innovatsiya  loyihasini  ishlab  chiqarishning  eng  boshlang’ich 

ya’ni,  kontseptual  bosqichida  intellektual  mulkka  tegishli  xuquqiy  masalalarni 

tartibga solish maqsadga muvofiq deb xisoblanadi. Ikkinchi bosqichda texnikaning 

munosib  darajasi  doirasida  berilgan  kontseptsiyaga  asoslangan  innovatsiya 

mahsulotini  ishlab  chiqarish  imkoniyati  isbotlanadi.  Ushbu  bosqichdan  o’tish 

natijasida  stend  modellari  yoki  maketlar  yaratilinadi.  Ishlab  chiqish  bosqichida 

innovatsiya  mahsuloti  sanoat  ishlab  chiqarishga  yaroqliligi  tekshiruvi  amalga 

oshiriladi.  To’rtinchi  bosqich  –  sanoatda  qo’llanilishini  aniqlash  va  ishlab 

chiqarishga  tayyorlash  bosqichida  tajriba  namunasi  yoki  texnologik  jarayon 

yaratiladi.  To’la  masshtabli  ishlab  chiqarish  bosqichi  bu  innovatsiya  mahsulotini 

sanoat  ishlab  chiqarishga  tadbiq  etish  jarayonidir.  Uning  natijasi  sotishga  tayyor 

mahsulot  bo’lib  hisoblanadi.  Bu  bosqichda  ishlab  chiqarish  xarajatlarini 

kamaytirish,  sifatni  yaxshilash  va  mahsulotni  ishonchliligi,  uning  funktsional 

imkoniyatlarini  kengaytirish  maqsadida  ishlab  chiqarish  jarayonida  o’zgarishlar 

bo’lishi mumkin. 

So’ngi  bosqich  innovatsiya  mahsuloti  yoki  texnologik  jarayonni  foydali 

---

27 

 

hayotining butun muddatini qamrab oladi. Bu bosqichning maqsadi doimiy texnik 

takomillashtirish  yo’li  bilan  mahsulot  yoki  texnologik  jarayonning  maksimal 

bahosini saqlash hisoblanadi. Bu bosqichda mahsulot yoki jarayon boshqa qo’llash 

soxalariga tadbiq etilishi mumkin.  

Murakkab  innovatsiya  loyihasi  amalga  oshirilayotganda  har  bir  bosqich 

uchun  biznes-rejalarni  izchillik  bilan  tuzilishi  maqsadga  muvofiqdir.  Bunda 

innovatsion  tsiklning  har  bir  bosqich  biznes-rejalari  dastlabki  bosqichlarda 

jarayonning  barcha  xislatlari  to’g’risidagi  bashorat  qilingan  va  olingan 

ma’lumotlar  haqiqiy  va  to’liqligi  keyingi  bosqichlarga  nisbatan  pastroqligi  bilan 

farqlanadi.  Bunda  turli  innovatsiya  loyihalarining  biznes-rejalar  tuzilmasida 

farqlari bo’lib, ular asosan birlashishga yoki tashkil etuvchi qismlarga bo’linishiga 

olib keladi. 

Innovatsiya  loyihasini qay  darajada detallashtirish va uning  tarkibi  bo’lajak 

dastur va u tegishli soha hajmlariga bog’liq. Masalan, qandaydir mahsulotni ishlab 

chiqarish  yoki  innovatsion  texnologiyani  joriy  etishni  yo’lga  qo’yish  ko’zda 

tutilayotgan  bo’lsa,  juda  batafsil  reja  ishlab  chiqilishi  lozim,  uning  qanchalik 

batafsilligi  innovatsiya  dasturining  yakuniy  mahsuloti  murakkabligiga  va  mazkur 

mahsulot  bozorining  murakkabligiga  bog’liq.  Innovatsiya  loyihasining  tarkibi, 

shuningdek,  taxminlanayotgan  sotuv  bozori  ko’lamiga,  raqobatchilarning  bor-

yo’qligiga va dastur natijalaridan foydalanish istiqbollariga bog’liq. 

Innovatsiya  loyihasining  tarkibiy  tuzilishi  quyidagi  asosiy  bo’limlardan 

iborat bo’lishi kerak: 

-  innovatsiya 

loyihasining 

mohiyati, 

qisqacha 

tarzda 

loyiha 

jozibadorligining asoslanganligi;  

-  innovatsiya loyihasini amalga oshiruvchi korxona, uning yuridik maqomi, 

imkoniyatlari va faoliyatiga oid to’liq ma’lumotlar; 

-  mahsulot sotish bozori tahlili, raqobatchilar; 

-  innovatsiya mahsulotining marketing strategiyasi; 

-  ishlab chiqarish jarayonining tashkiliy tuzilishi; 

-  boshqaruvni tashkil etish; 

---

28 

 

-  risklar va uni sug’urtalash; 

-  moliyalashtirish strategiyasi. 

Ayrim  hollarda  loyihani  amalga  oshirishda  xo’jalik  risklar  darajasi  moliya 

rejalari tarkibida ajratib ko’rsatilishi mumkin. 

Mablag’larni  investitsiyalashda  maqsadga  muvofiqligining  asosi  bo’lib, 

maksimal samaraga erishish qabul qilinadi. 

Loyihani moliyalashtirishga ta’sir etuvchi omillarga quyidagilar kiradi: 

-  innovatsiya  loyihasining  maqsadlari  va  investorning  bozordagi 

strategiyasiga ularning munosibligi; 

-  davlat  siyosati  va  innovatsiya  loyihasini  ishlab  chiqish  va  amalga 

oshirishga yo’naltirishni hisobga olish bo’yicha uning ustunligi; 

- loyihaning iqtisodiy samarasi; 

- innovatorning ishbilarmonlik obro’si va statusi; 

- 

riskni 

minimallashtirish 

darajasida 

moliyaviy 

qo’yilmalarning 

ishonchliligi.