Qo’ng’irot tumani xtb ga qarashli 34-sonli ayrim fanlar chuqur o’qitiladigan sinfi mavjud umumiy

KIMYO BASHARIYAT  
SAODATI YASHIRINGAN  
MO’JIZALAR O’LKASI.
Darsga qo’yiladigan talablar:
1.Darsda faol qatnashish.
2.O’z fikrini bayon etish.
3.O’zaro hurmat, ya’ni o’zgalar fikrini eshitish va hurmat qilish.
4.Tomoshabin bo’lmaslik.
O’quvchilarni uch guruhga bo’lib olaman. 
I- guruh. Xlor guruhi 

---

II-guruh. Ftor guruhi. 
III –guruh. Brom guruhi 
Uyga vazifani so’rash. 
O’quvchilardan uyga berilgan mavzuni “Yarmingni top” o’yin turidan 
foydalanib baholayman. Bunda bir xil shaklga ega qog’ozlardan 
foydalanaman, uning bittasiga savoli bittasiga javobi yozilgan bo’ladi. 
O’quvchilar mosini topa olishlari kerak. 
Mana shu tarzda savollar va javoblarni tarqataman. 
• 
Yangi mavzuni tushuntirish
: 
Mavzuni taxtaga yozaman
“Xlor “
Reja
. 
1. Xlorning D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy jadvalidagi o’rni.
Xlor - galogen. 
2. Xlorning atom tuzilishi.
3. Xlor molekulasining tuzilishi.
4. Tabiatda uchrashi.
5. Olinishi.
6. Xlorning kashf etilish tarixi.
7. Fizik xossalari.
8. Kimyoviy xossalari.
9. Xlorning ishlatilish sohalari.
10. Xlor zaharli gaz. Zaharlanishdan saqlanish. Zaharlanishda yordam 
ko’rsatish. 
 
 
O’quvchilarga o’tilgan mavzu bo’yicha qisqa tushuncha berib o’taman. 
Galogen 
so’zining 
ma’nosi? 
Tuz hosil 
qiluvchi 

---

Xlorning D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy jadvalidagi o’rni. 3-
davr, VII-guruhning bosh kichik guruhida joylashgan, tartib raqami 17-
element. Metallmas element hisoblanadi va galogenlar (F, Cl, Br, J, At) oilasi
elementi.
Xlor molekulasi hosil bo’lishi 
Xlor tabiatda faqat birikmalar holida uchraydi.
Kundalikli turmushta, oziq-ovqatga ishlatiladigan osh tuzi NaCI sizlarga 
ma’lum. Bu tuzlarni konlardan galit minerali ko’rinishida qazib olinadi. Bunday 

---

minerallardan osh tuzini maxsus tozalash (mexanik, kimyoviy) usullar bilan 
ajratib olinadi va ishlatishga chiqariladi.
Silvinit va silvin minerallarining tarkibida KCI
.
NaCI, KCI tuzlari bo’ladi. 
Binolarni bezashda va zargarlikda ishlatiladi. Bunday zargarlik buyumlari 
mineralning tarkibiga qarab ranglari, naqshlari har xil bo’ladi. 
Karnallit va kainit minerallari yer osti konlarida uchraydi. Bu minerallar tarkibi 
jihatidan bir-biriga uqshash bo’ladi. Bishofit singari karnallit va kainit 
minerallari beqaror. Ular yomg’ir suvlaridan tez kristall holatini yoqatadi.
Suvda yaqshi eriydi. Shunung uchun tibbiyotda va kaliyli o’git ishlab chiqarish 
sohalarida keng foydalaniladi.
Olinishi 
Sanoatda xlor olish uchun elektroliz usulidan foydalaniladi.
2NaCI + 2H
2
O
elektroliz
2Na + CI
2
Laboratoriyada xlor olish uchun MnO
2 
(marganec (IV) oksidi) bilan HCI 
(xlorid kislota) reaktsiyasiga asoslangan:
4HCI + MnO
2
= MnCI
2
+ CI
2
+ 2H
2
O 
Xlorning kashf etilish tarixi.
Yunoncha «xloros» degan so’z “sarg’ish-yashil tusli” degan ma’noni bildiradi.
Xlorni birinchi bo’lib 1774-yili shved kimyogar-farmatsevti Karl Vilgelm 
Sheele laboratoriyada oldi. U o’zining tajribasining natijasini shunday ta’rif 
etadi: “Men retortaga qora magnezi (u davrda MnO
2 
shunday atalgan) bilan 
xlorid kislota (HCI) aralashmasini soldim. Retortaning og’zini havosi 
chiqarilgan shishib kengayadigan qaltachaga mustahkamladim. Retortani qum 
vannasida qizdirganda qaltachaning ichiga sarg’ish-yashil tusli, o’tkir hidli, 
tamoqni bug’uvchi gaz yig’ila boshladi” K. Sheele shu reaktsiyani
amalga oshirgan edi:
4HCI + MnO
2
= MnCI
2
+ CI
2
+ 2H
2
O
 

---

Fizik xossalari.
Odatdagi sharoitda xlor sarg’ish-yashil rangli, o’tkir hidli, nafas olishni 
qiyinlashtiradigan bug’uvchi, zaharli gaz. Xlor gazining rangi uning qancha 
quyuq bo’lishiga bog’liq. Xlor gazi qancha quyuq bo’lsa uning rangi ham 
shunsha yashil tusli bo’ladı. Agar gaz kam bo’lsa sarg’ish tusli bo’ladi. Xlor 
zaharli bo’lgani uchun uni hidlash mumkin emas! 
Ko’proq xlor gazi bilan nafas olinsa insan zaharlanishi, hattoki o’limga olib 
kelishi mumkin. Xlor gazi havodan 2,5 marta og’ır. Shuning uchun idishga 
yig’ilgan gaz idishning pastki qismida yig’iladi.
20
0
C da 1 hajm suvda 2,5 hajm xlor eriydi. Suvda xlorning bunday
erishidan xlorli suv hosil bo’ladi
. 
Xlorni hidlash mumkin emas 
Kimyoviy xossalari.
Vodorod, metallar, bromidlar va iodidlar bilan o’z aro ta’sirlashganda xlor 
oksidlovchi bo’ladi. Masalan, xlorning natriy bilan ta’sirlashuvidan quyidagicha 
anglatiladi. 
2Na
0
+ CI
2
= 2Na
+1
CI
-1
Na