Qo’qon universiteti

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI

QO’QON UNIVERSITETI

Iqtisodiyot va ta’lim fakulteti
“Iqtisodiyot” yo’nalishi
1-kurs 5-22 guruh talabasi Habibullayev Sarvarbek Solijon o’g’lining
“Axborot kommunikatsiya texnologiyalari”
fanidan
“ZAMONAVIY AXBOROT KOMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI”

REFERATI
mavzusida tayyorlagan

Qabul qildi: ______________

Tayyorladi: ______________
Qo‘qon 2022.
ZAMONAVIY AXBOROT KOMMUNKATSIYA TEXNOLOGIYALARI.
REJA;
1.Dasturiy ta’minotlarning iqtisodiyotga va ishlab chiqarishga tatbig’i 2.Axborot texnologiyalarining iqtisodiyotdagi o’rni. 3.Ishlab-chiqarish jarayonlarini avtomatlashtrish. 4.Boshqaruvda axborot texnologiyalari. 5.Axborot texnologiyalarini vazifasi va umumiy tasnifi.
1.Dasturiy ta’minotlarning iqtisodiyotga va ishlab chiqarishga tatbig’i.
Dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari ko'pincha yangi apparat, dasturiy ta'minot va tizimlarni loyihalash bilan shug'ullanadigan jamoaning bir qismi sifatida ishlaydi. Asosiy jamoa mahsulot chiqarilgunga qadar birga ishlaydigan muhandislik, marketing, ishlab chiqarish va dizayn bo'yicha odamlardan iborat bo'lishi mumkin.
Oddiy ish haftasi odatiy hol bo'lsa-da, mahsulot chiqarilishidan oldin muddatlar yoki mahsulotlar sinovdan o'tayotganda, qo'shimcha soatlar bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, ko'plab mahsulotlar yuqori raqobatbardosh bo'lganligi sababli, bitta ishlab chiqaruvchining yangi funksiyasi yoki chiqarilishi boshqalarni o'z mahsulotlarida bir xil xususiyatlarni taklif qilish uchun kurashishga undashi mumkin. Bu, siz tasavvur qilganingizdek, oddiy ish haftasiga qo'shilgan siqilish soatlarini keltirib chiqarishi mumkin.
Dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilarning ikkita asosiy turi mavjud:
Ilovalar dasturiy ta'minoti ishlab chiquvchilari iste'molchilar uchun matn protsessorlari va o'yinlar kabi kompyuter ilovalarini ishlab chiqadilar. Ba'zi dasturlarni ishlab chiquvchilar hukumat yoki tashkilotlar uchun murakkab ma'lumotlar bazalarini yaratadilar. Shuningdek, ular internet orqali yoki ehtimol kompaniyaning intranetida foydalaniladigan resurslar va dasturlarni ishlab chiqadilar. Bunga xodimlarning fayllarini boshqarish tizimlari, buxgalteriya hisobi, hisobot berish va tibbiy yozuvlarni saqlash kiradi.
Tizim dasturlarini ishlab chiquvchilar kompyuterlarning to'g'ri ishlashini ta'minlaydigan tizimlarni yaratadilar. Bular keng qamrovli bo'lishi mumkin, masalan, jamoatchilik bevosita sotib oladigan kompyuterlar uchun operatsion tizimlar yoki hukumat yoki tashkilot uchun muammoni hal qilish uchun qurilgan tizimlar. Ko'pincha tizim dasturiy ta'minotini ishlab chiquvchilar tizim interfeysini ham quradilar, bu esa foydalanuvchilarga kompyuter bilan o'zaro aloqa qilish imkonini beradi. Tizim dasturiy ta'minotini ishlab chiquvchilari bugungi kunda foydalanilayotgan maishiy elektronikaning ko'p qismini, shu jumladan uyali telefonlar va avtomobillar tomonidan ishlatiladiganlarni boshqaradigan operatsion tizimlarni yaratadilar.
Dasturiy ta'minotni ishlab chiqish - bu kompyuter dasturlarini ishlab chiquvchi mutaxassislarni birlashtiradigan soha. Ba'zilar kompyuter yoki kompyuter boshqariladigan qurilmada vazifalarni boshqaradigan ilovalarni ishlab chiqadi, boshqalari esa tarmoqlar yoki kengroq ilovalarni boshqaradigan asosiy tizim dasturlarini ishlab chiqadi. Ular kompyuter o'yinlari, biznes ilovalari yoki tibbiy asboblar uchun dasturiy ta'minot ishlab chiqishda ishtirok etishlari mumkin. Ushbu martaba yo'lida ishlaydiganlar tizim nazariyasi bilan ishlashda va ular nazorat qilish uchun dasturiy ta'minotni ishlab chiqayotgan apparatning texnik cheklovlarini tushunishda mohir. Mutaxassislar guruhlari kattaroq sa'y-harakatlarda birgalikda ishlaydi va dasturiy ta'minot ishlab chiquvchilari odatda kompyuter dasturchilari bilan yaqin hamkorlik qiladilar. Ba'zi hollarda ishlab chiquvchilar dasturchilarga ko'rsatmalar berish o'rniga kodni o'zlari yozadilar.

2.Axborot texnologiyalarning iqtisodiyotdagi o’rni.

Globallashuv jarayonida mamlakatlar raqobatbardoshligini belgilashda iqtisodiyotda raqamli iqtisodiyotning o‘rni bekiyosdir. Iqtisodiyotning qaysi bir tarmoq yoki sohasiga nazar tashlamaylik, barchasida raqamli texnologiyalarning o‘rnini ko‘ramiz. Mamlakat bank tizimidagi xizmatlardan tortib, davlat xizmatlari darajasida ham innovatsion raqamli texnologiyalarning ulushini ko‘rishimiz mumkin. Raqamli iqtisodiyot ikki xil turli tushunchalarni ifodalash uchun ishlatiladi. Birinchidan, raqamli iqtisodiyot – bu rivojlanishning zamonaviy bosqichi bo‘lib, u ijodiy mehnat va axborot ne’matlarining ustuvor o‘rni bilan tavsiflanadi. Ikkinchidan esa, raqamli iqtisodiyot – bu o‘ziga xos tushuncha bo‘lib, uning o‘rganish ob’yekti axborotlashgan jamiyat hisoblanadi.
Yangilanayotgan O‘zbekiston bugun o‘z oldiga shunchaki rivojlanishni emas, balki jamiyat hayotining turli sohalarida amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar natijasida eng kuchli davlatlar qatoridan o‘rin olishni maqsad qilib qo‘ygan. Raqamli iqtisodiyotda raqamli ko‘rinishdagi ma’lumotlar barcha ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi ishlab chiqarishning asosiy elementi hisoblanadi va bunday iqtisodiyot tizimiga bosqichma-bosqich o‘tish mamlakatimizning global miqyosdagi raqobatbardoshliligini fuqarolarning hayot sifatini yanada oshiradi, yangi ish joylarini yaratadi, jadal iqtisodiy o‘sishga imkon yaratadi va milliy mustaqillikni ta’minlaydi. Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 28-apreldagi «Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-4699-son qarori ijrosini ta’minlash maqsadida, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 25-iyundagi «O‘zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi tizimidagi ayrim tashkilotlarning faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi 409-son qarori bilan Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi huzurida «Raqamli iqtisodiyot tadqiqotlari markazi» davlat muassasasi tashkil etildi. Markazning asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat:
har tomonlama tahliliy va amaliy tadqiqotlar asosida raqamlashtirish jarayonlarining ishlab chiqarish va iqtisodiyot tarmoqlariga ta’sirini baholash hamda kelgusida mamlakat iqtisodiyotining raqamli transformatsiyasini kengaytirish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish;
davlat organlari va iqtisodiyot tarmoqlari faoliyatida raqamli iqtisodiyotni keng joriy etishda yuzaga keladigan muammolarni o‘rganish, tahlil qilish va ularning yechimlari bo‘yicha har tomonlama asoslangan takliflar tayyorlash;
ekspertlar hamjamiyati bilan birgalikda davlat organlari va tashkilotlarining faoliyatiga raqamli iqtisodiyot va elektron hukumat sohalaridagi yangi yo‘nalish va zamonaviy texnologiyalarni chuqur o‘rganish orqali keng joriy etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish;
raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatning rivojlanganlik darajasi bo‘yicha yetakchi mamlakatlar tajribasini o‘rganish hamda ularni davlat organlari, tashkilotlar va iqtisodiyot tarmoqlariga tatbiq etish yuzasidan takliflar tayyorlash;
«aqlli» va boshqa istiqbolli texnologiyalarni, shuningdek iqtisodiyotning turli sohalarida katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash texnologiyalarini joriy qilishning konseptual va uslubiy asoslarini shakllantirish;
raqamli texnologiyalarni joriy etishning ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha ilmiy-texnik va tadqiqot faoliyatini amalga oshirishga asoslangan elektron hukumat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning uzoq muddatli istiqbollarini ishlab chiqish.
Umuman olganda, Raqamli iqtisodiyot – raqamli texnologiyalarga asoslangan elektron biznes va elektron tijorat bilan chambarchas bog‘liq iqtisodiy faoliyat hamda shu faoliyat natijasida ishlab chiqariladigan va sotiladigan raqamli tovarlar, xizmatlar yig‘indisidir.
Ba’zilar raqamli iqtisodiyot nega kerak va u nima beradi, deb o‘ylashi mumkin. Raqamli iqtisodiyot deganda, faqatgina Blokcheyn (Blockchain) texnologiyasini va ulardan xalqaro moliya bozorlarida foydalanish masalalarini yoki kriptovalyutalarni tushunish kerak emas. Albatta, Blokcheyn texnologiyasi, kriptovalyutalar ham raqamli iqtisodiyotning bir bo‘lagi. Lekin raqamli iqtisodiyot (Digital Economy) deganda, raqamli kommunikatsiyalar, IT yordamida olib boriladigan iqtisodiyot tushuniladi. Bunda yashirin iqtisodiyotga barham berish vositasi sifatida ham qarash mumkin. Chunki birinchidan, barcha operatsiyalar elektron ro‘yxatdan o‘tilishiga, ikkinchidan. shaffof bo‘lishiga erishiladi. Qolaversa, ishlab chiqarishda yangi IT texnologiyalar qo‘llanilishi tufayli mahsulot va xizmatlarning tannarxi pasayadi.
Mamlakatimizda mavjud vazirlik va idoralarda rahbarning aynan raqamlashtirish yo‘nalishidagi o‘rinbosarlari lavozimlari joriy qilinganligi ham raqamli iqtisodiyot rivojlanishining bir omilidir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 28-apreldagi «Raqamli iqtisodiyot va elektron hukumatni keng joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qaroriga ko‘ra 2023-yilga borib raqamli iqtisodiyotning mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi ulushini 2 hamda ushbu sohadagi xizmatlar hajmini 3 baravar oshirish, ularning eksportini 100 million dollarga yetkazish nazarda tutilgan.
Raqamli texnologiyalarni keng joriy etish davlat va jamiyat boshqaruvi, ijtimoiy soha rivojlanishiga xizmat qilishi qatorida odamlar turmushini keskin yaxshilashi mumkinligini barcha soha vakillari yaxshi tushunib yetmoqda. Raqamli iqtisodiyot quyidagi imkoniyatlarni yaratadi:
mehnat unumdorligini oshiradi;
korxonalar raqobatbardoshliligini oshiradi;
ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytiradi;
yangi sohalarda yangi ish joylari yaratiladi;
Yangi biznes turlari paydo bo‘ladi.
Shu bilan birga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktyabrdagi «Raqamli O‘zbekiston – 2030» strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PK-6079-sonli qarori doirasida 2020-2022-yillarda hududlarni raqamlashtirish dasturlari tasdiqlandi. «Raqamli O‘zbekiston – 2030» strategiyasi doirasida O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotining barqarorligini ta’minlash, jahon tajribasiga tayangan holda milliy iqtisodiyotni jadal sur’atlarda raqamlashtirish uchun quyidagi ishlarni bajarish lozimligi ko‘rsatib o‘tilgan.
Annotatsiya: Ushbu tezisda, raqamli iqtisodiyotning axborot-komunikatsiya texnologiyalari bilan uzviy bo`liqligi, uning hozirgi kundagi jadal rivojlanishi va O`zbekiston Respublikasida an`anavity iqtisodiyotdan raqamli iqtisodiyiotga o`tish uchun qanday chora tadbirlar ko`rilganligi yoritib berilgan. Kalit so'zlar: raqamli iqtisodiyot, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, aqilli texnologiyalar, raqamli texnologiyalar, global iqtisodiyot, raqamli va mobil texnologiyalar So'nggi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg'or texnologiyalar va innovatsiyalaming ahamiyati oshib bormoqda. Eng yangi texnologiyalar ishlab chiqarish va biznes jarayonlarining samaradorligini oshirishi mumkin. Eng yangi texnologiyalar inson faoliyatining barcha yangi sohalari va sohalariga kirib borishi bilan an'anaviy yondashuvlar va ish uslublari o'zgaradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) paydo bo'lishi va tarqalishi global iqtisodiyotga shu qadar ta'sir ko'rsatdiki, yangi bir hodisa-raqamli iqtisodiyot paydo bo'ldi. Аqilli texnologiyalari ta'siri ostida odamlaming turmush tarzi o'zgara boshladi, foydalanuvchilar o'rtasidagi aloqalar o'zgardi-turli jug'rofiy mintaqalar, faoliyat sohalari va boshqalardagi odamlar o'rtasida aloqa o'rnatish imkoniyati paydo bo'ldi. Bu raqamli iqtisodiyotning asosi bo'lgan axborot aloqalarining jadal o'sishi. Raqamli texnologiyalarning ta'siri global miqyosda ham, mahalliy darajada ham seziladi. Raqamli iqtisodiyot yangi ishlab chiqarishlaming kombinatsiyasi sifatida global iqtisodiyotning tez o'sib borayotgan qismidir. Yangi texnologiyalar yaxshi tashkil etilgan xo'jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining ba'zi jihatlariga o'zgartiruvchi ta'sir ko'rsatadi, bu asosan ishlaydigan mexanizmlarni-aloqa vositalarini yoki sanoat mashinalarini raqamli yoki raqamli mexanizmlarga almashtirish, shuningdek ulami yanada modemizatsiya qilishdan iborat. Raqamli iqtisodiyotning o'sishi raqamli va mobil texnologiyalar bilan bevosita bog'liq bo'lgan bir qator bozorlaming o'sishi bilan bog'liq. Texnologiyalar rivojlanishining hozirgi bosqichida va bozorlaming hozirgi holati sharoitida raqamli iqtisodiyotni maqsad sifatida emas, balki iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirish vositasi sifatida ko'rib chiqish kerak. Zamonaviy raqamli iqtisodiyot yangi biznes modellarini taklif qiladi va boshqaruv mexanizmlarini o'zgaruvchan voqelikni aks ettirish uchun o'zgartirish zarurligini ta'kidlaydi.

3.Ishlab-chiqarishjarayonlarini avtomatlashtirish.

Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish — mashinalashtirilgan ishlab chiqarishni nazorat qilish va boshqarish ishlarini avtomatik qurilmalar zimmasiga yuklash; ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirishning yuqori bosqichi. Fan va texnika taraqqiyotinnng asosiy yoʻnalishlaridan biri. Mehnat unumdorligi, maqsulot sifati, mehnat madaniyati va b. omillar ishlab chiqarish koʻrsatkichlarini yuqori darajaga koʻtarish imkonini beradi. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishning qisman (lokal), yalpi (kompleks) va toʻla avtomatlashtirish bosqichlari mavjud. Qisman avtomatlashtirish bosqichida ishlab chiqarishning alohida ish turlarini rostlab turish ishlari avtomatlashtiriladi. Yalpi avtomatlashtirish bosqichida bir necha qisman avtomatlashtirilgan ish turlari boʻlim, sex, korxona miqyosida oʻzaro bogʻlangan boʻladi. Avtomatlashtirish vositalarining baʼzilari qadimdan paydo boʻlgan. Ammo mayda hunarmandchilik sharoitida (18-asr gacha) bunday qurilmalar amalda qoʻllanilmagan. Mehnat qurollari va uskunalarining takomillashtirilishi, yangi mashina va mexa-nizmlarning yaratilishi natijasida (19-asr) i.ch. hajmi va darajasi keskin oʻzgardi. Bu hol ishlab chikarishni mexa-nizatsiyalashtirish uchun zarur shartsharoit yaratib berdi (mas, yigirish, toʻqish, metall va yogʻoch ishlash korxonalarida). 20-asr boshlarida kuchlanish rostlagichi ixtiro qilinganidan key-in elektr energiyasidan ishlab chiqarishda foydalaniladi; koʻp operatsiyali agregat-stanoklar va avtomatliniyalar vujudga keladi. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirish tushunchasi shu davrda paydo boʻldi.Avtomatlashtirilgan boshqarish qurilmalari va ishlab chiqarish jarayonlarini oʻzlashtirish ogʻir sanoat va mashina-sozlikni barpo qilish bilan bir vaqtda (30y.larda) boshlandi. Ogʻir, yengil va oziqovqat sanoatlarida avtomatlashtirilgan qurilmalar qoʻllanila boshladi, transport avtomatikasi tako-millashdi. Energetika, metallurgiya, kimyo, mashinasozlik, kommunal xoʻjalik, ishlash tizimi institutlarida avtomatikalash ishlari tashkil etildi. 50-y. larga kelib xalq xoʻjaligining deyarli barcha tarmoqlarida avtomatika qoʻllanila boshladi. GES agregatlarini toʻla avtomatik boshqarishga oʻtildi, suv bilan taʼminlash tizimlari va b. sohalar avtomatlashtirildi. Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishning ilmiy asoslari, asosan, uch yoʻnalishda rivojlandi. Birinchidan, boshqarish obʼyektlarining qonuniyatlari, dinamikasi, turgʻunligi va tashqi omillar taʼsirini oʻrganishning samarali metodlari ishlab chiqildi. Bu masalalarni tadqiqotchilar, konstruktorlar, texnologlar birgalikda hal qiladi. Ikkinchidan, boshqarish metodlarining samaradorligi, boshqarish funksiyasining maqsadi aniqlandi. Shu asosda boshqarishga oid qaror qabul qilish qoidalari belgilandi. Uchinchidan, oʻlchash, natijalarni qayta ishlash va boshqarish fun-ksiyalarini amalga oshiradigan avtomatika vositalarining tuzilishini uygʻunlashtirishning puxta, oddiy va samarali muhandislik usullari ishlab chiqildi. Lekin I.ch.a. ni takomillashtirish va rivojlantirishga doir ishlar uzluksiz davom etadi. Sexlar, om-borlar va ishlab chiqarishning boshqa joylarida axborot (informatsiya) larni tuzish va dastlabki ishlash klavishli qurilmalar vositasida bajariladi, yigʻilgan axborotlar qayta ishlashga uzatiladi. Axborotlarni avtomatik qayd qilish uchun datchiklardan foydalaniladi. Axborotlarni uzatish qurollari — signal oʻzgartirgichlari, telemexanika apparaturasi, signallarni taqsimlovchi kommutatorlar va boshqalardan iborat. Axborotlarni mantiqiy va matematik ishlash qurilmalari — signallarning harakteri va shaklini oʻzgartiruvchi funksional oʻzgartirgichlar axborotni berilgan algoritm boʻyicha qayta ishlovchi qurilmalar (shu jumladan, hisoblash mashinalari) va boshqalarni uz ichiga oladi. Axborotlarni kursatuvchi qurilmalar (shu jumladan, hisoblash mashinalari) va b. ni uz ichiga oladi. Axborotlarni kursatuvchi kuril-malar — signal tablosi, mnemonik sxemalar, milli va raqamli asboblar, elektron-nur trubkasi, harf va raqamli bosma mashinalar operatorodamga i.ch. jarayonlarining borishini kursa-tadi va muhim parametrlarni qayd qilib boradi. Boshqarish taʼsirlarini ishlab chiqadigan qurilmalar axborotlarning kuchsiz signallarini kuchli impulslarga aylantiradi. Bu im-pulslar himoya, rostlash yoki boshkdrish qurilmalarining ijro organiga taʼsir etib, ularni ishga tushiradi. Axborotlarni yigish va dastlabki ishlash vositalari majmui xalq xujaligi tarmoqlarini boshqarishni avtomatlashtirishga imkon beradi. Ishlab-chiqarish jarayonlarini boshqarishni avtomatlashtirishda ishlab chiqarishni maqbul (optimal) rejimda olib borishga imkon beruvchi nazorat va rostlash jihrzlari, analitik texnika va dasturli boshqarish majmualari ham juda muhim. Mac, gidroelektr st-yalarida suv havzasidan chiqqan suv gidroagregat turbinalaridan uzluksiz oʻtib turadi. Avtomatik rostlagichlar turbinalarning aylanishlar sonini, ishlab chiqarilgan tok chastotasi va kuchlanishini, faol (aktiv) va reaktiv quvvatlarni rostlab turadi. Himoya qurilmalari avariyaning oldini oladi. Avtooperator agregatlarini jadvalga mos holda ishga tushirib va toʻxtatib turadi. Energotizim dispetcheri telemexanika qurilmasidan foydalanib, GES ni uzoqdan (markaziy pultdan) turib boshqaradi. Oʻzbekistondagi de-yarli hamma GES lar shunday tartibda ishlaydi. Paxta sanoatida ham yalpi avtomatlashtirish joriy qilingan. Ularda paxtan i qabul qilishdan tortib, tola, chigʻit va momiq ajratib olish va tolani toylashga qadar jarayonlarni avtomatlashtirish majmualari mavjud. Transportda yukva yoʻlovchilar tashish salmogʻining oʻsishi transportning barcha turlarini kengaytirish va mavjud liniyalarda harakatni tezlatish bilan bogʻliq. Temir yoʻl transportini ekspluatatsiya qilishni avtomatlashtirish poyezdlarning qatnash grafiklariga aniq rioya qilishga va harakat xavfsizligini taʼminlashga imkon beradi. Poyezdlar "avtomashinist" yordamida boshqarilmoqda. Yuk va passajir kemalarida koʻp ishlar avtomatlashtirilgan. Samolyotlar "avtopilot"dan foydalanib boshqarilmoqda. Obhavo xizmati turli meteorologik maʼlumotlarni oʻlchash, yigʻish,, uzatish va ishlash bilan shugʻullanadigan murakkab kompleksdir. Bu maʼlumotlar atmosferaning turli qatlamlarida havo bosimi, t-rasi va harakat tezligi, namlik, yogʻingarchilik miqdori va b. dan iborat. Gidrometeorologiyani yanada rivojlantirish uchun bu sohani avtomatlashtirish shart. Yer sunʼiy yoʻldoshlari, EHM, kompyuterlar bu sohada insonga juda katta yordam bermoqda.Ishlab chiqarishni avtomatik boshqarish — ishlab chikarishning turli tarmoqlarini boshqarishda matematik metodlar, avtomatik qurilmalar va hisoblash texnikasi vositalarini qoʻllash. Uning ilmiy asosi — iqtisodiy kibernetika. Odam bilan kibernetik mashinalarning munosabatiga oid uslubiy va aniq masalalarni hal qilish uning muhim vazifasidir.Ishlab chiqarishni avtomatlashtirishda EHM dan tashqari, oʻnlab ixtisoslashtirilgan avtomatik kurilmalar, kompyuterlar ishlatiladi. Ishlab-chiqarishni avtomatlashtirish axborotlarni yigʻish, qayta ishlab chiqishga oid mashaqqatli ishlardan ozod qiladi, uning ijodiy rolini oshiradi, ish unumini koʻtaradi, ishlab chiqarishni boshqarish bilan band boʻlgan kishilardan boshqa maqsadlarda foydalanishga imkon beradi.

4.Boshqaruvda axborot texnologiyalari.

Axborotni boshqarish tizimi - bu axborotni qayta ishlash va boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun mo'ljallangan axborot, texnik, dasturiy ta'minot va boshqa texnologik vositalar va mutaxassislar yig'indisidir.Avtomatlashtirilgan axborot tizimining asosiy komponenti axborot texnologiyalari (IT) hisoblanadi., uning rivojlanishi IP ning rivojlanishi va faoliyati bilan chambarchas bog'liq.
Axborot texnologiyalari (AT) - bu iqtisodiy ob'ektni boshqarish muammolarini hal qilish uchun dasturiy va texnik vositalarga asoslangan axborotni ro'yxatga olish, uzatish, to'plash va qayta ishlash jarayoni.
Avtomatlashtirishning asosiy maqsadi axborot texnologiyalari- birlamchi ma'lumotlarni qayta ishlash orqali yangi sifatdagi axborotni olish, ular asosida optimal boshqaruv qarorlari ishlab chiqiladi.
Axborot texnologiyalari uchun avtomatlashtirilgan axborot tizimlari asosiy muhit bo'lib, uning tarkibiy elementlari ma'lumotlarni o'zgartirish vositalari va usullari hisoblanadi.
1. Turli faoliyat sohalaridagi kichik korxonalarda axborot texnologiyalari, qoida tariqasida, buxgalteriya hisobi muammolarini hal qilish, biznes jarayonlarining ayrim turlari bo'yicha ma'lumotlarni to'plash, kompaniya faoliyatining yo'nalishlari bo'yicha axborot ma'lumotlar bazalarini yaratish va telekommunikatsiya muhitini tashkil etish bilan bog'liq. foydalanuvchilarni bir-biri bilan va boshqa korxona va tashkilotlar bilan bog'lash.
2. O'rta tashkilotlarda (korxonalarda) elektron hujjat aylanishining ishlashi va uning muayyan biznes jarayonlari bilan bog'lanishi boshqaruv darajasi uchun katta ahamiyatga ega. Bunday tashkilotlar (korxonalar, firmalar) kompaniya faoliyati bilan bog'liq hal qilinishi kerak bo'lgan funktsional vazifalar doirasining kengayishi, avtomatlashtirilgan ma'lumotlar ombori va arxivlarini tashkil etish bilan tavsiflanadi, bu esa hujjatlarni to'plash imkonini beradi. turli formatlar, ularning tuzilishi, qidirish imkoniyatlari, axborotni ruxsatsiz kirishdan himoya qilish va boshqalar mavjudligini nazarda tutadi.
3. Yirik tashkilotlarda (korxonalarda) axborot texnologiyalari zamonaviy dasturiy-texnika majmuasi, jumladan telekommunikatsiya vositalari, ko‘p mashinali komplekslar, rivojlangan mijoz-server arxitekturasi, yuqori tezlikdagi korporativ kompyuterlardan foydalanish asosida quriladi. tarmoqlar.
Avtomatlashtirilmagan (qog'ozga asoslangan) tizimlarning afzalliklari:
mavjud echimlarni amalga oshirish qulayligi;
ularni tushunish oson va o'zlashtirish uchun minimal tayyorgarlik talab etiladi;
texnik ko'nikmalar talab qilinmaydi;
ular odatda moslashuvchan va biznes jarayonlariga moslashishga moslashadi.
avtomatlashtirilgan ATda tashkilotda sodir bo'layotgan hamma narsani yaxlit va murakkab ko'rinishda taqdim etish mumkin bo'ladi, chunki barcha iqtisodiy omillar va resurslar ma'lumotlar ko'rinishida yagona axborot shaklida ko'rsatiladi.
Boshqaruv qarorlarini qabul qilish jarayoni asosiy tur sifatida qaraladi boshqaruv faoliyati, ya'ni boshqaruv vazifalarini amalga oshirishni ta'minlovchi o'zaro bog'liq, maqsadli va izchil boshqaruv harakatlari majmui sifatida. Tashkilotlarda axborot texnologiyalari faoliyati sharoitida boshqaruv qarorlarini qabul qilish samaradorligi turli xil turlari korxonalarning moliyaviy-xo'jalik faoliyatini tahlil qilish uchun turli xil vositalardan foydalanish tufayli.
Firma tomonidan hal qilinadigan vazifalarning to'rtta doirasini ajratish mumkin.
1. Vazifalarning birinchi doirasi firmadan tashqaridagi foydalanuvchilar - investorlar, soliq organlari va boshqalarni iqtisodiy axborot bilan ta'minlashga qaratilgan.
2. Ikkinchi doira biznesni rivojlantirish uchun strategik boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish uchun mo'ljallangan tahlil vazifalari bilan bog'liq.
3. Tahlil vazifalarining uchinchi doirasi taktik qarorlarni ishlab chiqishga qaratilgan.
4. Vazifalarning to'rtinchi doirasi iqtisodiy ob'ektning funktsional quyi tizimlariga muvofiq iqtisodiy ob'ektni operativ boshqarish vazifalari bilan bog'liq.
Odatda, boshqaruv tizimlari uch darajaga bo'linadi: strategik, taktik va operatsion.
I. Strategik daraja top-menejerlarga qaratilgan. Strategik boshqaruv darajasining asosiy maqsadlari quyidagilardan iborat:
· Tashkilotni rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlari tizimini aniqlash;
· Tashkilot rivojlanishining istiqbolli yo'nalishlarini baholash;
· Maqsadlarga erishish uchun zarur resurslarni tanlash va baholash.
II. Qarorlarni qabul qilishning taktik darajasi ma'lumotlarni avtomatlashtirilgan qayta ishlash va individual, asosan zaif tuzilgan vazifalarni hal qilishga yordam beradigan modellarni amalga oshirishga asoslangan. Taktik etakchilik darajasining asosiy maqsadlari:
· butun tashkilotning barqaror ishlashini ta'minlash;
· Tashkilotning rivojlanishi uchun salohiyatni oshirish;
· Tashkilotni rivojlantirish jarayonida to'plangan salohiyat asosida buyurtmalarni bajarish uchun asosiy ish rejalari va jadvallarini yaratish va tuzatish.
III. Qarorlarni qabul qilishning operativ (operativ) darajasi barcha avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarining asosidir. Ushbu darajada iqtisodiy ob'ektning turli funktsional vazifalarini hal qilish uchun juda ko'p sonli joriy operatsiyalar amalga oshiriladi. Shu bilan birga, operativ boshqaruvning eng muhim ustuvor yo'nalishlari qatoriga quyidagilar kiradi:
· To‘plangan salohiyatdan foydalangan holda oldindan rejalashtirilgan tadbirlarni amalga oshirish orqali foyda olish;
· rejalashtirilgan ishlab chiqarish jarayonidan chetlanishlarni hisobga olish, jamlash va tahlil qilish;
· Keraksiz og'ishlarni bartaraf etish yoki minimallashtirish uchun echimlarni ishlab chiqish va amalga oshirish.
2. Korxona boshqaruvini avtomatlashtirish tizimlarining xarakteristikalari.
2.1. Kirish darajasidagi tizimlar.
Kichkina korxonalar orasida boshlang'ich darajadagi tizimlar keng tarqalgan bo'lib, ulardan kundalik faoliyatida muvaffaqiyatli foydalanadi. Bunday axborot tizimlarining o'ziga xos xususiyati korxona biznes-jarayonlarining cheklanganligidir.
Ushbu toifadagi dasturiy mahsulotlar o'z maqsadiga ko'ra bir-biridan sezilarli darajada farq qilishi mumkin: bu ham buxgalteriya, ham ombor va savdo tizimlarini o'z ichiga olishi mumkin. Ammo, shunga qaramay, bu tizimlarning umumiy jihatlari ko'p: ajratilgan resurslarga past talablar. Ushbu toifadagi tizimlar zamonaviy sanoat ma'lumotlar bazasi boshqaruvi ostida ishlashi mumkin, ammo ular kichik korxonalarda ham ishlatilishi mumkin. Bunday tizimning mumkin bo'lgan foydalanuvchilari soni 1 dan bir necha o'nlabgacha.Ma'lumki, foydalanuvchi o'z-o'zidan sotib olishi, o'rnatishi va ishlashni boshlashi mumkin, ammo ishlab chiquvchilar juda ko'p dasturlarni yaratishga harakat qilishadi. keng imkoniyatlar, bu esa bunday tizimlarni ushbu va undan yuqori sinflarning boshqa tizimlari bilan birlashtirish imkonini beradi.
2.2. O'rta darajadagi tizimlar.
O'rta darajadagi tizimlarning paydo bo'lishi boshlang'ich darajadagi tizimlarga qaraganda ko'proq imkoniyatlarga ega bo'lgan dasturiy mahsulotga bo'lgan ehtiyoj bilan bog'liq. Shunday qilib, ba'zi ishlab chiqaruvchilar zamonaviy rivojlanish usullari va vositalariga asoslanib, korxona ehtiyojlarining juda keng doirasi uchun tayyor echimlarni yaratdilar. Bunday tizimlar odatda quyidagi quyi tizimlarni o'z ichiga oladi:Buxgalteriya hisobi, ishlab chiqarish nazorati, logistika va sotish, rejalashtirish, ishlab chiqarish.
Bunday tizimlar korxonaning deyarli barcha sohalarida qaydlarni yuritish qobiliyatiga qaramasdan, ba'zi bir quyi tizimlar ularda juda qisqartirilgan shaklda amalga oshiriladi. Biroq, bunday tizim uchun turli xil sozlamalar soni sezilarli raqamga etadi, bu esa iste'molchini mahsulotni o'z-o'zidan o'rnatishga qodir emasligiga olib keladi. Ko'pincha, o'rta darajadagi dasturiy mahsulot narxining katta qismi tizimni o'rnatish va sozlash, texnik xizmat ko'rsatish xizmatlaridan iborat. Bunday tizimlarning yuqori narxi ularni kichik firmalar uchun imkonsiz qiladi.Bunday tizimning muhim kamchiligi shundaki, o'rta darajadagi tizimni joriy etish muvaffaqiyati ko'p jihatdan korxona faoliyatini tahlil qilish sifatiga bog'liq.
2.3. Yuqori darajadagi tizimlar.
Yuqori darajadagi tizimlarning zamonaviy versiyalari tashkilotning barcha resurslarini rejalashtirish va boshqarishni ta'minlaydi. Turli xil sozlamalar parametrlarining soni o'n minglablarga etadi. Biroq, shu bilan birga, bunday tizimni amalga oshirish narxi ham oshadi.Bunday tizimni joriy etishdan kelib chiqadigan quyidagi kamchiliklarni ham hisobga olish kerak:tashqi maslahatchilar talab qilinishi mumkin, bu esa xarajatlarning sezilarli darajada oshishiga olib keladi;
murakkab tizimni joriy etish ko'pincha faoliyatni biroz qayta tashkil etishni talab qiladi;
tizimni biznes talablariga javob beradigan tarzda qayta sozlaydigan maxsus bo'limga ega bo'lish kerak.
Boshqa tomondan, tashkilot rahbarlari va uning xodimlari ishlab chiqarishni rejalashtirish va boshqarish uchun ajoyib vositani olishadi.
3. Tizimni tanlash, amalga oshirish va ishlatish
3.1. Axborot tizimini tanlash muammosi.
Biznes amaliyotlarini va ularni qo'llash natijasida bajarilishi kerak bo'lgan harakatlarni tavsiflang.Yangi tizimning yanada samarali ishlashi va integratsiyalashuvi uchun zarur bo'lganda ushbu usullarni o'zgartiring.
Tashkiliy tuzilmani tavsiflang va u korxona maqsadlariga eng mos keladimi yoki yo'qligini ko'rib chiqing.
Eng ko'p o'rganing samarali usullar sanoatda qo'llaniladi.
Zaruriy texnik infratuzilmani yaratishni ta'minlash:
Yangi tizim talablari asosida joriy infratuzilmani baholash uchun tegishli mutaxassislarni tayinlash. Axborot tizimlari bo'limining rolini aniqlang va uning yangi sharoitda qanday o'zgarishlarga duchor bo'lishini ko'rib chiqing.
Amalga oshirilgan funktsiyalar ehtiyojlarga javob berishini ta'minlash uchun olingan hujjatlardan foydalaning.
Xodimlarga moslashish orqali o'zgarishlarni boshqaring:
O'zgarishlarni bosqichma-bosqich amalga oshiring, shuni yodda tutingki, xodimlar bir vaqtning o'zida faqat ma'lum miqdordagi ma'lumotlarni o'zlashtira oladilar.
Loyihani boshidanoq amalga oshirishda asosiy rol o'ynaydigan har bir kishini jalb qiling. Yaxshi yo'l Buning uchun biznes ehtiyojlarini batafsil aniqlash jarayonida ulardan o'z hissalarini so'rang.Bunday xodimlar bilan muntazam ravishda muloqot qiling, ularni eshitish imkoniyatini bering.Odamlar nafaqat tizimga ma'lumotlarni kiritishni o'rganishlari, balki ularning ishi qanday o'zgarishini tushunishlari uchun o'quv rejasini ishlab chiqing.Qabul qilingan chora-tadbirlardan so'ng siz to'g'ridan-to'g'ri tizimni amalga oshirishga o'tishingiz mumkin

5.Axborot texnologiyalarini vazifasi va umumiy tasnifi.

Axborot texnologiyasi - Vaqt "axborot" tushunchasi qisqartma "IT" olib zamonaviy yuqori texnologiyalar va ishlanmalar bir soya sotib olish bo'ldi. axborot texnologiyalari foydalanish - qat'i nazar, qolgan yoki ish haqida nutq bor nazar, kundalik hayotning ajralmas bir jarayon. Bugungi kunda muhimligini tushunish uchun bu hodisaga tushunchaga o'girib.
Axborot texnologiyalari - chora, usullari va bir qator texnik vositalar axborot va ishlab chiqarish jarayonlari, doimiy yig'ish, saqlash, qayta ishlash va ishlab chiqarish bilan ta'minlash (displey, yuborish) ma'lumot.
Axborot texnologiyalari tasniflash, ularning samaradorligini va yuqori sifatini aniqlash uchun yordam beradi. Bu o'z navbatida qabul qiluvchi, qayta ishlash va axborot ma'lumotlar almashish uchun ish jarayonlari murakkabligi kamayishiga olib keladi.
Axborot texnologiyalari - tomonidan tasnifi nazorat darajasi :
- strategik;
- taktik;
- tezkor.
Axborot texnologiyalari, shuningdek, kontent axborot ma'lumotlar, ularning ahamiyati va ahamiyatiga asoslangan bir necha guruhga ajratish mumkin. Shunday qilib, ularning faoliyat axborot bo'linadi:
- davlat;
- qonun;
- moliyaviy;
- ilm-fan va texnologiya;
- ishlab chiqarish;
- ta'lim va umumiy ta'lim;
- madaniyat.
bevosita va yaqindan biznes, sanoat, ilmiy, ilmiy-tadqiqot, ta'lim, umumiy ta'lim, ijtimoiy va madaniy aloqalar bilan bog'liq: doirasi axborot texnologiyalarini bir tasnifi mavjud. moliya, huquq, matematika va boshqa hisoblash ilm-fan, soliq va sug'urta sektori, dam olish va boshqalar: Siz ham uchinchi tomon IT bilan o'zaro sohalarda, bir qator tanlashingiz mumkin.
Yuqorida ko'rinib turganidek, u bizning kundalik hayotimiz barcha jabhalarini qamrab oladi va deyarli barcha jarayonlar va munosabatlar ajralmas qismidir.
Turli sohalarda va tarmoqlarda axborot texnologiyalaridan foydalanish keng mavjud, ularni asosiy yo'nalishlarini aniqlash imkonini beradi, ular haqida bilim tasniflash uchun imkon beradi: ishlab chiqarish va biznes, tadqiqot va ilmiy-texnikaviy, madaniy, ko'ngilochar va ta'lim.Axborot texnologiyalari tasniflash amalga oshirish va IT foydalanish eng faol maydonlarni aniqlash uchun yordam beradi: zamonaviy axborot resurslari haqida aholining xabardorligini oshirish; ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga avtomatlashtirish va axborot jarayonlarini optimallashtirish joriy va turli asarlari; odamlar o'rtasidagi munosabatlarni faol axborot va kuchaytirish; ta'lim tizimlari va madaniy ta'lim ishlab chiqish; jamiyat intellektuallashtirish.Axborot texnologiyalari va ularning samaradorligini oshirish va mehnat sarfini kamaytirish, yangilangan axborot va ma'lumotlar juda ishlab chiqarish va boshqa munosabatlarni yaxshilash axborot, axborot resurslari, rivojida yangi kilometr toshidir.Har qanday holatda ham, barcha jarayonlar asosini ma'lumot - axborot, ma'lumotlar, ob'ektlar orasidagi munosabatlar almashish (hokazolar kishi, qurilmalar va.). samaradorligi va ma'lumotlar almashish bo'yicha bunday hamkorlikni sifat bog'liq hayot darajasi va ish samaradorligini oshirish.

XULOSA.
Xulosam shuki O’zbekistonda IT texnologiyalarni rivojlantirish va bundan keng samarali foydanalish, O’zbekiston iqtisodiyotiga katta xissa qo’shish va bu texnalogiyalarni O’zbekistonda keng qo’llash,yoshlarga berilayotgan imkoniyatlardan foydalanish, IT texnalogiyalarga doir keng chora tadbirlar o’tkazish va bu haqida aholini raqamli texnalogiyalarga o’tkazish lozim.Chunki bu O’zbekiston Iqtisodiyoti o’sishi va katta rivojlanishiga tasir qiladi.

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR.
MANBALAR;
1- https://tryengineering.org/uz
2- https://ict.xabar.uz/uz/startap
3- https://uz.wikipedia.org/
4- https://ilyarm.ru
5- https://uz.birmiss.com