Qoraqalpog’iston davlat universiteti sirtqi bõlim Geodeziya, kartagrafiya va kadastr yo’nalishi 3-bosqich talabasi Nurullaev Dilshodbekning Matematikaliq kartografiya fanidan mustaqil ishi

Qoraqalpog’iston davlat universiteti sirtqi bõlim Geodeziya, kartagrafiya va kadastr yo’nalishi 3-bosqich talabasi Nurullaev Dilshodbekning Matematikaliq kartografiya fanidan mustaqil ishi

Kartagrafik proyeksiyalarda xatolikni aniqlash Reja: 1. Proyeksiyalar haqida 2. Kartografik proyeksiyalar haqida 3. Kartografik proyeksiyalar turlari haqida

Proyeksiya (lotincha: projectus — oldinga irgʻitilgan) — biror narsaning tekislik (qogʻoz)ga tushirilgan tasviri. Masalan, fazodagi A nuqtani P’ tekisligiga proyeksiyalash uchun proyetsiya markazi S orqali P’ tekislik bilan L nuqtada ke-sishguncha SA toʻgʻri chizigʻi oʻtkaziladi. Aʼ nuqta A ning proyeksiyasi deyiladi. Biror Gʻ shaklning proyeksiyasi uning barcha nuqtalarini proyeksiyalab topiladi. Proyeksiya markazidan oʻtmaydigan toʻgʻri chiziq koʻrinishida proyeksiyalanadi. Hosil qilingan proyeksiya markaziy yoki konus proyeksiya deyiladi.

• Proyeksiya (lotincha: projectus — oldinga irgʻitilgan) — biror narsaning tekislik (qogʻoz)ga tushirilgan tasviri. Masalan, fazodagi A nuqtani P’ tekisligiga proyeksiyalash uchun proyetsiya markazi S orqali P’ tekislik bilan L nuqtada ke-sishguncha SA toʻgʻri chizigʻi oʻtkaziladi. Aʼ nuqta A ning proyeksiyasi deyiladi. Biror Gʻ shaklning proyeksiyasi uning barcha nuqtalarini proyeksiyalab topiladi. Proyeksiya markazidan oʻtmaydigan toʻgʻri chiziq koʻrinishida proyeksiyalanadi. Hosil qilingan proyeksiya markaziy yoki konus proyeksiya deyiladi.

Proyeksiya markazi fazoning cheksiz uzoqlikdagi nuqtasi £°= da boʻlsa, barcha pro-yeksiyalovchi toʻgʻri chiziqlar parallel boʻladi va proyeksiya parallel yoki silindrik proyeksiya deyiladi. Chizmachiliqda parallel proyeksiyalashning xususiy turi qoʻllaniladi. Bunda proyeksiyalash tekisligi proyeksiyalash yoʻnalishiga perpendikulyar joylashadi. Bunday proyeksiya toʻgʻri burchakli yokiortogonal proyeksiya deyiladi. Markaziy va parallel proyeksiyalar chizma geometriyada keng qoʻlla-niladi.

• Proyeksiya markazi fazoning cheksiz uzoqlikdagi nuqtasi £°= da boʻlsa, barcha pro-yeksiyalovchi toʻgʻri chiziqlar parallel boʻladi va proyeksiya parallel yoki silindrik proyeksiya deyiladi. Chizmachiliqda parallel proyeksiyalashning xususiy turi qoʻllaniladi. Bunda proyeksiyalash tekisligi proyeksiyalash yoʻnalishiga perpendikulyar joylashadi. Bunday proyeksiya toʻgʻri burchakli yokiortogonal proyeksiya deyiladi. Markaziy va parallel proyeksiyalar chizma geometriyada keng qoʻlla-niladi.

Kartografik proyeksiyani tasniflash uchun odatda uni ilhomlantirgan geometriya mezoni qo’llaniladi, ya’ni proyeksiya silindrsimon, konussimon, azimutal bo’lsa yoki uchta toifaning tomonlarini birlashtirgan bo’lsa. Kartografik proyeksiyalarning quyidagi turlari mavjud: silindrsimon proyeksiya. Nomidan ko’rinib turibdiki, ular xarita yuzasi sifatida xayoliy silindrdan foydalanadigan proektsiyalardir. Tsilindr sayyoraning sharsimon yuzasiga teginish yoki teginish bo’lib o’tiradi, bu yaxshi konsistensiyaga ega (shaklni hurmat qiladi), lekin biz ekvatordan uzoqroqqa siljiganimizda, masofa va sirt maydoni jihatidan kattaroq va aniqroq buzilish mavjud.
Konusning proyeksiyasi. Silindrsimon proyeksiyalarga o’xshab, ular er sharini xayoliy tangens yoki sekant konusning ichki egri chizig’iga joylashtirish orqali olinadi, unga kenglik chiziqlari va meridianlar proyeksiya qilinadi. Ushbu turdagi proyeksiyaning afzalligi shundaki, u meridianlarni qutblardan to’g’ri chiziqlarga va parallellarni konus ichidagi konsentrik doiralarga aylantiradi. Olingan xarita o’rta kengliklarni ifodalash uchun juda mos keladi, chunki u qutblarga qarab harakat qilganda yanada buziladi.
O’zgartirilgan proyeksiya. Yuqorida sanab o’tilgan proyeksiyalarning turli tomonlarini o’zida mujassam etgan va xaritaning uzluksizligini va Yerning bir xil yuzasini o’z ichiga olgan kvadratchalarning matematik konstruktsiyasini buzish orqali Yer yuzasini sodiqlik bilan aks ettirishga harakat qiladigan proyeksiyalar kompozit yoki gibrid proyeksiyalar deb ham ataladi.