Qotishmalar va ularning xolat diagrammasi

Fe-Fe3C sistemasining xolat diagrammasining pastki chap qismi.
Diagrammaning bu qismi va I, II xamda III qotishmalarning sovish egri chiziqlari (-rasmda tasvirlangan.
Tarkibidagi uglerod miqdori (% bulgan I qotishmani olaylik.
I qotishma sovitilganda GS chizig`idagi 1nuqtada austenitdan ferrit ajralib chiqa boshlaydi. Ma'lumki, (-temirda uglerod kam eriydi, shu sababli qotishma sovitishda davom ettirilganda ferrit ajralib chiqa borgani sari qolgan austenit uglerodga tobora boyiydi.
Demak austenitning kontsentratsiyasi, ya'ni tarkibidagi uglerod miqdori GS chizig`i buylab uzgaradi.
1 nuqta bilan 2 nuqta orasidagi, masalan, a nuqtadagi qotishma ferrit bilan austenitdan iborat buladi. a nuqtadagi ferrit va austenit miqdorlarini kesmalar qoidasidan foydalanib topish mumkin, buning uchun (-nuqtadan konoda ((,(,s chizig`i) utkaziladi.
qotishma 2-nuqtagacha sovitilganda 2-nuqtada austenit tarkibidan keyin, uzgarmas (727S) temperaturada austenit perlitga aylanib boradi. Bu xodisa I qotishmaning sovish egri chizig`ida 2-21 gorizontal kesma bilan kursatilgan. Demak, 2 nuqta bilan 21 nuqta oralig`ida qotishma ferrit, austenit va perlitdan iborat buladi. 21 nuqtada austenit perlitga batamom aylanadi. Binobarin, 21 nuqtadan pastda austenit qolmaydi va qotishma ferrit perlitdan iborat buladi. Bunday qotishmaning mikroskopik tuzulishi (-rasmda tasvirlangan.
Endi, tarkibida 0,8% uglerod bulgan II qotishmani kurib chiqaylik.
II qotishma 1'(S) nuqtagacha sovitilganda unda xech qanday uzgarish bulmaydi. S nuqta austenit muvozanat xolatda mavjud bula oladigan eng past temperaturani (727S ni) kursatadi. Bu temperaturada (1' nuqtada ) austenit ferrit bilan tsementitga parchalana boshlaydi.
AFS
Austenining parchalanish protsessi uzgarmas(727S) temperaturada 1'1 nuqtagacha davom etadi. Demak, 1' nuqta bilan 1'1 nuqta oralig`ida II qotishma austenit, ferrit va tsementitdan iboratdir.1'1 nuqtada austenitning xammasi ferrit bilan tsementitga aylanib buladi. Binobarin, 1'1 nuqtadan pastdagi qotishma ferrit bilan tsementitning aralashmasidan iboratdir. Bunday aralashmaning evtektoid aralashma bulib, perlit deb atalishi yuqorida aytib utilgan edi.
Perlitning tuzilishi ferrit bilan tsementitning navbatma-navbat keladigan plastinkalaridan iborat.
Nixoyat, tarkibida y% uglerod bulgan III qotishmaning uzgarishini kurib chiqaylik.
III qotishma sovitilganda YES chizig`idagi 1<sup>»</sup> nuqtada austenitdan tsementit ajralib chiqa boshlaydi. Tsementit ajralib chiqa borgan sari austenit tarkibida uglerod miqdori kamaya boradi. Demak austenitda uglerodning miqdori YES chizig`i buylab uzgaradi(S nuqtaga tomon kamayadi, YE nuqtaga tomon esa ortib boradi).
III qotishma sovitilaversa, 2'' nuqtada perlit xosil bula boshlaydi. Bu protsess uzgarmas (727S) temperaturada 2''1 nuqtagacha davom etadi. 2''1 nuqtadan pastda qotishma strukturasi perlitdan va donalar chegarasi buylab tur tarzida ajralib chiqqan tsementitdan iboratdir.
Tsementit bilan perlitni adashtirib yubormaslik uchun pulat namunasi (shlifi) maxsus eritmaga-natriy pikrat eritmasiga botiriladi. Natriy pikrat tsementitni qora tusga kiritib, ferrit rangini uzgartirmaydi.
Yuqorida kurib chiqilganlarga asoslanib, pulatlarni uch gruppaga bulish mumkin. Birinchi gruppaga evtektoidgacha bulgan- tarkibidagiuglerod miqdori 0,8% dan kam pulatlar, ikkinchi gruppaga evtektoid- tarkibida 0,8% chamasi uglerod bulan pulat, uchinchigruppaga esa evtektoiddan keyingi, ya'ni tarkibidagi uglerod miqdori 0,8% dan 2,14%gacha bulgan pulatlar kiradi. Evtektoidgacha bulgan pulatlar ferrit bilan perlitdan, evtekoiddan keyingi pulatlar esa perlit bilan tsementitdan iboratdir.