Quduq tubiga kislotali ishlov berish usuli va uning samaradorligi

Keywords: oil, viscosity, density, paraffin, acid, efficiency, aggregate, rock. 
KIRISH
Neft beruvchanlikning qatlamdagi ko’rsatkichini oshirish muammosi juda 
murakkab bo’lib, unga turli omillarning ta’sirini puxta o’rganish va ularni alohida tahlil 
qilish taqozo qilinadi. Buning uchun geologik – kon ma’lumotlarini alohida tahlil qilish 
metodikasi joriy qilish va shuning natijasida ularni har tomonlama o’rganish taqozo 
qilinadi. Bu ish jarayonida tahlilning yangi majmuasini ijod qilish va nazoratning 
mukammal usullarini yaratish kerak. Undan tashqari nazorat qiluvchi asbob – 
uskunalarning yangi va aniqlaridan foydalanish lozim bo’ladi. 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 2 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 409
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Yuqori neft beruvchanlik ko’rsatkichiga erishmoqlik qazib chiqarishning 
faqatgina oqilona nusxalari asosida ish yuritilgandagina erishmoq mumkin. Ushbu 
ishlarni qazib chiqarishning har bir davrida, jumladan qazib chiqarishning oxirgi 
davrida ham alohida e’tibor bilan olib borilishi lozim. Qazib chiqarishning oxirgi davri 
eng uzoq muddat davom etadigan bo’lganligi ham ahamiyatga molik. Bu davrda 
olinadigan neft miqdori ham, suyuqlik miqdori ham uning yuqori darajadagi 
suvlanganligi tufayli ko’p bo’lishi odatiy holatdir. Bu davrdagi qazib chiqarish 
jarayoniga qatlamdan jadallashgan holda suyuqlik chiqarish masalalariga afsuski 
aksariyat yetarli ahamiyat berilmay kelinadi, qazib chiqarish loyihalarida bu masala 
yetarli darajada to’liq hal qilinmay qoladi. Loyiha ishlab chiqarishxodimlarining usha 
davr texnikasi va texnologiyasiga yetarlicha e’tibor qaratishlari lozim. 
Quduq tubiga ta’sir etishning kimyoviy usullari asosan kislotali ishlov berish bilan 
bog’liq. Bu usul xlorid kislotaning karbonat tog’ jinslarini eritishiga asoslangan bo’lib,
masalan, ohaktosh uchun quyidagi reaksiya bajariladi: 
CaCO
3
+ 2HCl = CaC1
2
+ H
2
O + CO
2
Reaksiya mahsulotlari suvda yaxshi eriydi va qatlamdan quduqqa olinib yer 
yuzasiga ko’taralishn mumkin. 
Kislota ishlov berish jarayonida ham quduq devori bilan, ham g’ovakli kanallar 
bilan reaksiyaga kirishadi. Reaksiya natijasida g’ovakli muhit kengayishi va uning loyqa 
karbonat jinslardan tozalanishi tufayli quduq mahsuloti anchaga oshadi. 
MUHOKAMA
Ishlov berishda kislota konsentratsiyasi va uning sarflanish miqdoriga alohida
ahamiyat berish kerak. 
Qatlam sharoitlariga ko’ra ishlov berishda odatda 8-15% HCl kislotasi qo’llaniladi. 
Shuningdek har bir metr qatlam qalinligi uchun 0,6-1,2 m eritma sarflanadi. 
Kislotali eritmaga bir qator reagentlar ham qo’shiladi. Bu reagentlar umumiy tarzda 
«ingibitorlar», «stabilizatorlar» va «intensifikatorlar» deb ataladi. 
Ingibitorlar kislotaning metall bilan reaksiyasi natijasida zanglashdan muhofaza 
qilish maqsadida ishlatiladi. 
Reaksiya natijasida temir oksidi chiqindisi hosil qilinishining oldini olish maqsadida 
stabilizatorlar deb ataluvchi bir qator reagentlar qo’shiladi. 
Kislota bilan tog’ jinsi orasidagi reaksiya natijasida hosil bo‘lgan mahsulotlarni 
quduqdan yer yuzasiga ko’tarishda ko’maklashuvchi reagentlar «intensifikatorlar» deb 
ataladi. 
Umuman, quduqqa kislotali ishlov berishning quyidagi turlari mavjud: 
1. kislotali vanna; 
2. oddiy usulda kislotali ishlov berish; 

---