Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Texnologik jarayon – ishlab chiqarish jarayonining bir qismi bo‗lib, 
buyumning holatini o‗zgartirishga qaratilgan harakatlardan iborat.
Texnologiya – ishlab chiqarish jarayonlarini bajarish usullari va vositalari 
to‗g‗risidagi bilimlar majmuasidan iborat. Uning ilmiy vazifasi – ishlab 
chiqarishning eng samarali usullarini aniqlash va ulardan foydalanish uchun fizik 
va boshqa qonuniyatlarni aniqlashdan iborat.
Mashinani tashkil etuvchi qismlar detallardir.
Detal – yig‗ish ishlarini bajarmasdan nomi va navi jihatdan bir jinsli 
ashyodan tayyorlangan buyum. Detallarga lemex, tirsakli val, porshen barmog‗i, 
porshen halqalari, bolt, gayka kabilar misol bo‗la oladi.
Detalni tiklash – detalning ish qobiliyatini va me‘yor-texnik hujjatda 
ko‗rsatilgan parametrlarini qayta tiklashni ta‘minlaydigan nuqsonlarni bartaraf 
etishga oid ishlar majmuasidan iborat.
Yig„ma qism (birlik) – tarkibiy qismlari yig‗ish ishlari jarayonida o‗zaro 
birlashtirilgan buyumdan iborat. Yig‗ma qismlarga dvigatel, uzatmalar qutisi, 
reduktorlar va hokazolar kiradi.
Mashinaning tuzilishini tashkil etuvchi qismlar ikki guruhga: konstruktiv va 
nokonstruktiv qismlar guruhiga bo‗linadi.
Konstruktiv qismlar deb, qanday ashyodan tayyorlanganligi, o‗lchamlari va 
shaklidan qat‘iy nazar mashina tarkibiga kirgan barcha alohida tayyorlangan 
detallarga aytiladi. Bularga: ramalar, bloklar, vallar, shesternyalar, podshipniklar, 
boltlar, qistirmalar, shaybalar, baklar, quvurlar, tasmalar, g‗iloflar va boshqalarni 
misol qilib ko‗rsatish mumkin.
Nokonstruktiv qismlar deb, mashina ishlaganda uning barcha, konstruktiv 
qismlarining o‗zaro zarur aloqasini yoki normal ishlashini ta‘minlaydigan 

---

85 
elementlarga aytiladi. Bularga: mashinani yig‗ish jarayoni, rostlash, bo‗yash, 
moylash va mashinaning o‗z vazifasini bajarishga yaroqli keladigan boshqa ishlar 
kiradi.
Ko‗rib chiqilgan elementlar mashinaning ishga yaroqli bo‗lishini 
ta‘minlaydi. Mashina va uskunalarni asosiy ta‘mirlash jarayoni buzuq mashinalar 
(agregatlar) ni ishga yaroqli holatga keltirishga qaratilgan ishlarning aniq 
majmuasidan iborat.