Qurbonov nosirjonning iqtisodiyot nazariyasi fanidan mustaqil ishi

Xarajatlar odatda ikki guruhga bo'linadi:

1) narx bilan bog'liq pul xarajatlari;

2) narxdan tashqari determinantlar - sub'ektiv did va imtiyozlar, bozordagi xaridorlar soni, iste'molchilarning o'rtacha daromadi, tegishli tovarlarning narxi tufayli pul bo'lmagan xarajatlar.

Iste'molchilarning xulq-atvori nazariyasi iqtisodiyotning ajralmas qismidir. U muayyan vaziyatlarda o'rtacha odam psixologiyasining o'ziga xos xususiyatlarini o'rganadi. Ushbu mavzu zamonaviy kapitalistik dunyoda nihoyatda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Iqtisodiyotning ushbu bo'limi talabning shakllanishini o'rganadi. Keling, nazariya nima ekanligini tushunishga harakat qilaylik.

Biror kishi har qanday mahsulotni sotib olayotganda, uning qiymatini uning shaxsiy mablag'lari hajmiga nisbati bilan boshqaradi. Iste'molchining xulq-atvor xususiyatlari individual ekanligi tushuniladi. Sotib olayotganda, odam o'z byudjetining cheklanganligidan daromad olishi hisobga olinadi. Shu bilan birga, iste'molchi har doim uchta asosiy savolni qo'yadi:

1) Siz aniq nimani sotib olishingiz kerak?

2) Qaysi pulga?
3) byudjet sotib olishga imkon beradimi?

Inson shuningdek, foydalilik tamoyilini boshqaradi. Ya'ni, u boshqa variantlarga nisbatan eng ko'p afzalliklarga ega mahsulotlarni tanlaydi. Yordamchi dastur ehtiyojlarni qondirish darajasini anglatadi. Mahsulot talabini ikki toifaga bo'lish mumkin:

1) funktsional. Ya'ni, bir kishi mahsulot yoki xizmatlarni iste'mol xususiyatlariga qarab sotib oladi.

2) Funktsional bo'lmagan talab. Ya'ni, shaxs o'z iste'mol xususiyatlariga emas, balki uchinchi tomonning ba'zi sabablariga ko'ra boshqariladigan mahsulotlarni sotib oladi. Funktsional bo'lmagan talab, shuningdek, uch turga bo'linadi:

Ijtimoiy ("snob effekti"). Inson bu holda butun jamiyatda eng mashhurlarini sotib oladi.

Spekulyativ. Talabning ushbu turi to'g'ridan-to'g'ri "Verlen effekti" deb ataladigan narsaga yoki yuqori inflyatsion kutishlarga bog'liq.
Mantiqsiz. Bu bir lahzali kutishlar ta'siri ostida amalga oshirilgan rejadan tashqari xaridlarni nazarda tutadi. Iste'molchilarning xulq-atvori nazariyasi shuni aytadiki, odam ma'lum tovarlarga ega bo'lib, ko'rib chiqilayotgan talab turini bajarishi ushbu aksiomani buzadi.
Byudjet cheklovi ma'lum bir doirani nazarda tutadi, undan tashqarida ehtiyojlarni qondirish mumkin emas. Masalan, odam ma'lum maosh oladi. Unda u cheklangan miqdordagi tovarlarni sotib olish imkoniyatiga ega bo'ladi.

Iste'molchilarning xulq-atvori nazariyasi asos bo'lgan asosiy farazlarni ko'rib chiqamiz:

1) Xalqning pul byudjeti har doim cheklangan.

2) narxlar barcha turdagi mahsulotlar va xizmatlar uchun belgilanadi.
3) Iste'molchilar ma'lum bir mahsulotni o'zlari tanlaydilar.
4) Savdo paytida barcha odamlar ratsional xulq-atvorga intilishadi. Ya'ni, ular mahsulotning foydali darajasini hisobga oladi.

Iste'molchilarning xatti-harakatlari modelini hisobga olgan holda, ayrim tovarlarni tanlashga ta'sir qiluvchi omillarni eslatib o'tmaslik mumkin emas. Bunga yoshi, jinsi, ma'lumot darajasi va har qanday shaxsiy sabablar kirishi mumkin. Iste'mol omillari ham ma'lum psixologik jihatlar, ya'ni uning xarakteridir. Tanlovga madaniy daraja ta'sir qiladi, masalan, shaxs o'zini submulturat bilan bog'lashi mumkin. Ijtimoiy omil ham ko'rib chiqilayotgan masalaga tegishli. Masalan, bu odamning siyosiy guruhga munosabati bo'lishi mumkin. ham muhimdir. Unga odamning daromad darajasi, ayrim tovarlarning narxi kiradi.

Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, iste'molchilarning xulq-atvorining mutlaqo boshqa modellari mavjud. Talabning shakllanishiga o'zaro bog'liq bo'lgan omillarning butun majmuasi ta'sir qiladi. Shuni ham ta'kidlash joizki, iste'molchilar psixologiyasini aniq va to'liq tushunish bozor munosabatlari dunyosida nihoyatda muhimdir.