Qurbonov nosirjonning iqtisodiyot nazariyasi fanidan mustaqil ishi

FARG’ONA DAVLAT UNIVERSITETI


IQTISODIYOT FAKULTETI


SIRTQI BO’LIM IQTISODIYOT YO’NALISHI
22-41 GURUH TALABASI


QURBONOV NOSIRJONNING


IQTISODIYOT NAZARIYASI FANIDAN
MUSTAQIL ISHI


Mavzu: Iste'molchi hulqi nazariyasining asosiy holati


Reja
1. Iste'molchilarning xulq-atvori nazariyasining mohiyati


2. Zamonaviy iste'mol bozorining asosiy xususiyatlari


3. Zamonaviy sharoitda iste'molchilarning xatti-harakatlari


Kirish.
Inson hayoti davomida ovqat eyishi, kiyinishi, ob-havoning noqulay sharoitlaridan himoyalanishi, tanasini normal holatida saqlashi, ya'ni eng xilma-xil ehtiyojlarini qondirishi kerak. Inson ehtiyojlari deyarli qoniqarsiz, chunki ularni to'liq qondirish uchun har doim cheklovlar mavjud, masalan, er, mehnat, kapital. Shu sababli, iqtisodiy tanlovga, mavjud resurslarni o'z ehtiyojlarini to'liq qondiradigan tarzda taqsimlashga ehtiyoj bor. Inson ehtiyojlarini qondirish turli xil imtiyozlar va resurslardan foydalanish orqali amalga oshiriladi.
Pul daromadlarining cheklangan resursi joriy va kelajakdagi iste'mol o'rtasida taqsimlanishi mumkin; uzoq umr ko'radigan tovarlar va darhol iste'mol qilish o'rtasida, oz sonli qimmat va juda ko'p miqdordagi arzon tovarlar o'rtasida.
Tanlangan mavzuning dolzarbligi shundaki, ushbu mavzudagi muammolar har bir alohida shaxs yoki odamlar guruhi uchun ham, iste'molchilar yoki ishlab chiqaruvchilar shaklida ham, umuman butun dunyo hamjamiyati uchun yagona iqtisodiy tizim sifatida katta amaliy ahamiyatga ega.


1. Iste'molchilarning xulq-atvori nazariyasining mohiyati

Iste'molchilarning xatti-harakatlari nazariyasi - bu iste'molchilarning bozordagi xatti-harakatlarini ko'rib chiqadigan, ehtiyojlar va talablarning o'zaro ta'sir mexanizmini ochib beradigan nazariya. Bozor talabini shakllantirish individual iste'molchilarning qarorlariga asoslanadi. Ushbu qarorlar, xarajat yoki imkoniyatni hisobga olgan holda, eng katta foyda olish yoki qaytish yoki foydali ta'sirga erishish istagi bilan belgilanadi.

Birinchi marta ehtiyoj va talab nisbati tahlili marginalizm (frantsuzcha marginal - marginal, qo'shimcha) deb nomlangan nazariy oqim vakillari tomonidan ishlab chiqilgan. Bu ikkinchi jinsdan kelib chiqqan. XIX asr. Marginalizmning analitik apparati bozor mexanizmini o'rganishga, bozor muvozanati sharoitlarini, bozor narxlarining xususiyatlarini aniqlashga yordam berdi.
Marginalizmning asosiy qoidalaridan biri bu bozor iqtisodiyoti sharoitida insonni oqilona tutish tamoyilidir. Iste'molchining o'ziga xos individual didi va afzalliklari bor, lekin u o'z didi va afzalliklarini byudjet cheklovlari (uning daromadi) bilan qondirish bilan cheklangan va shu sharoitda u maksimal darajada foydali bo'lishini ta'minlaydigan tanlovni amalga oshiradi. Ushbu printsipga muvofiq iqtisodiy jarayon ularning farovonligini optimallashtirishga intilayotgan sub'ektlarning o'zaro ta'siri sifatida paydo bo'ladi. Biroq, sub'ekt faoliyatining turli natijalarini oqilona deb tan olish mumkin, chunki sub'ektning o'zidan boshqa hech kim uning harakatlariga aniq baho bera olmaydi. Shuning uchun marginalizm ko'pincha iqtisodiy fikrning sub'ektiv yo'nalishi sifatida ta'riflanadi.
Marginalizm metodologiyasidagi yana bir muhim nuqta bu barcha resurslarning etishmasligi printsipidir. Bu shuni anglatadiki, unga kiritilgan ko'plab nazariyalarning asosi cheklangan, belgilangan miqdordagi resurslarni va shuning uchun mahsulot ishlab chiqarishni taxmin qilishga asoslangan.
O'z daromadlarini turli ehtiyojlar o'rtasida to'g'ri taqsimlash uchun iste'molchi ularni taqqoslash uchun biron bir umumiy asosga ega bo'lishi kerak. O'n to'qqizinchi asrning oxirida bunday asos sifatida. "foyda" tushunchasi qabul qilindi.

Narsaning foydaliligi uning ana shunday xususiyati vazifasini bajaradi, shu tufayli u tovar maqomini oladi va shaxsning manfaatlari doirasiga qo'shiladi.

Iste'molchilarning barcha harakatlari oxir-oqibat u o'z daromadidan olinadigan foydali dasturni maksimal darajada oshirishga qaratilgan. Ushbu maqsadga intilib, shaxs faqat o'z didi va afzalliklariga tayanib, qandaydir tarzda har xil tovarlarni yoki tovarlar to'plamlarini bir-biri bilan taqqoslashga, ularning foydaliligini baholashga va ulardan muammoni hal qilish uchun eng mos bo'lganlarini tanlashga majbur. Iqtisodiy nazariyada ushbu masalani hal qilishda ikkita asosiy yondashuv ko'rib chiqiladi: marginal foydalilik nazariyasi nuqtai nazaridan (kardinalist nazariya - "raqam" so'zidan) va befarqlik egri chiziqlari nuqtai nazaridan (tartib nazariyasi - "tartib" so'zidan).

Kardinalistlar ta'kidlashlaricha, agar tovarlarni iste'mol qilish o'zgarishsiz qolsa, unda ma'lum bir tovarga bo'lgan ehtiyoj to'yinganligi sababli ushbu tovarning keyingi birligini iste'mol qilishdan qoniqish kamayadi. Bu deyarli barcha tovarlarga taalluqlidir va marjinal hosildorlikning pasayish qonuni deb ataladi. Marginal foydaning pasayishi mahsulotga bo'lgan ehtiyoj qondirilganligi sababli uni sub'ektiv baholashning pasayishi bilan bog'liq. Iste'molchilarning xatti-harakatlarini o'rganishning asosiy vazifasi iste'molchi uchun eng maqbul bo'lgan holatni aniqlash edi. Shubhasiz, iste'molchi murosaga kelishga majbur, chunki u o'z ixtiyorida o'z ixtiyorida eng qoniqarli tovar va xizmatlar to'plamini olish uchun muqobil mahsulotlardan birini tanlashi kerak. Bunday to'plamni qidirishda iste'molchi iste'mol tuzilishini doimiy ravishda o'zgartirishga moyil.

Umumiy yordam dasturini maksimal darajaga ko'tarish printsipi quyidagicha bo'ladi: har bir iste'molchi o'z daromadlarini ma'lum bir tovarga sarflangan oxirgi pul birligidan olingan foyda bir xil bo'lishi uchun taqsimlashi kerak, ya'ni. xaridor tovarni ushbu tovarga sarflangan pul birligi uchun marginal foyda boshqa tovarga sarflangan pul birligi uchun marginal foydasiga teng bo'lguncha talab qiladi.

Ordinalistlar - iste'molchilar xulq-atvori nazariyasining boshqa yo'nalishi vakillari, marginal foydalilikni baholash sub'ektiv bo'lgani uchun, uni o'lchash mumkin emas deb hisoblashadi va ular "tartibli" (tartibli) foyda tushunchasini kiritadilar, ularning yordamida iste'molchilarning u yoki bu narsadan qoniqish darajasi yoki yo'qligini aniqlash mumkin. boshqa imtiyozlar to'plami. Xuddi shu darajada qoniqishni ta'minlaydigan iste'molchilar to'plamlarining umumiy miqdori befarqlik egri chizig'i deb ataladi. Ushbu egri chiziqning har bir nuqtasida iste'molchi uchun bir xil foyda keltiradigan mahsulotlar to'plami mavjud. Siz bunday egri chiziqlarning cheksiz sonini chizishingiz mumkin, va har bir keyingi egri chiziq (kelib chiqish joyidan uzoqroqda joylashgan) umumiy foydalilikka to'g'ri keladi (shuning uchun tartib foydaliligi tushunchasi). Befarqlik xaritasini cheksiz chizish mantiqsiz, chunki ma'lum bir cheklov mavjud - iste'molchining daromadi. Bu byudjet chizig'ida aks etadi. Byudjet chizig'ida belgilangan miqdordagi pul daromadi va ushbu mahsulotlarga narxlarni hisobga olgan holda sotib olinadigan ikkita mahsulotning turli xil kombinatsiyalari ko'rsatilgan. Ordinalistlar befarqlik egri chizig'i va byudjet chizig'i o'rtasidagi aloqa nuqtasida iste'molchining maqbul holatini aniqlaydilar, bu so'ralgan mahsulotning u uchun ma'lum narx bo'yicha maqbul miqdorini aniqlaydi, ya'ni. talab miqdori.