Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari bob. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish asoslari

Birinchi holatda. 1 -yil uchun 6909090 so‘m (38000000* 10/55; 2- yil uchun 6218182 (38000000*9/55) va shu tarzda 10-yilda 690909 (38000000*1/55).
Ikkinchi holatda. 1 -yil uchun 7272727 so‘m (40000000* 10/55; 2- yil uchun 6545454 (40000000*9/55) va shu tarzda 10-yilda 727273 (40000000*1/55).
Ko‘rinib turibdiki, kumulyativ usul yuqorida keltirilgan ikkita usuldan farqli oiaroq asosiy vositalarni tezlashtirilgan holda amortizatsiya qilinishiga olib keladi. 0‘zbekiston Respublikasining soliq kodeksiga muvofiq kumulyativ usulni qo‘ Hash mol-mulk solig‘ini kam toiashga olib keladi, chunki ushbu soliq bazasi asosiy vositalarning qoldiq qiymati hisoblanadi. Biroq, kumulyativ usul bo‘yicha hisoblangan amortizatsiya summasi, agar u bir maromda hisoblash usulida hisoblangan eskirish summasidan katta bo‘lsa, uholda o‘rtadagi farq summasi daromad (foyda) solig‘i bazasiga qayta qo‘shiladi.
Eskirishni qoldiq qiymatdan hisoblash usuli. Ushbu usulda asosiy vositaning amortizatsiyalanadigan qiymati boshlang‘ich qiymat hisoblanadi. Yillik amortizatsiya summasi belgilangan yillik amortizatsiya me’yorining ikki baravari miqdorida topiladi. Chunonchi, birinchi yilda u boshlang‘ich qiymatdan, keyingi yillardan boshlab esa yil oxiriga qolgan qoldiq qiymatdan hisoblanadi. Xizmat muddatining oxirgi yilida amortizatsiya summasi tugatish qiymatidan tashqari bo‘lgan miqdorda hisoblanadi.
Misol. Kraz yuk tashish mashinasining boshlang'ich qiymati 12000000 so‘m deylik. Tugatish qiymati 200000 so'm. Xizmat muddati 5 yil, yillik amortizatsiya me ’yori 20 %>.
Yuqoridagi ma’lumotlar asosida Kraz yuk tashish mashinasi bo‘yicha amortizatsiya ushbu usulda quyidagicha hisob-kitob qilinadi (2.6-jadval).
2.6-jadval
hisoblash usuli

Yillar	Amortizatsiya- lanadigan qivmat	Amortizatsiya me’yori, %	Yillik amortizatsiya summasi	Jamlangan amortizatsiya summasi	Qoldiq (liymat
I	12000000	40	4800000	4800000	7200000
2	7200000	40	2880000	7680000	4320000
3	4320000	40	1728000	9408000	2592000
4	2592000	40	1036800	10444800	1555200
5	1555200	-	1355200	11800000	200000

Yuk tashish mashinalari bo‘yicha eskirishni qoldiq qiymatdan

Qurilish tashkilotlarida ishlab chiqarish maqsadidagi barcha asosiy vositalarning hisoblangan eskirishi summasini bevosita asosiy ishlab chiqarish schotiga olib borib bo‘lmaydi. Bunga sabab shundaki, ishlab chiqarish maqsadidagi asosiy vositalar qurilish tashkiloti tomonidan olib borilayotgan barcha qurilish ishlariga bir vaqtning o‘zida xizmat qilishi mumkin. Shu bois, ishlab chiqarish maqsadidagi asosiy vositalarga hisoblangan amortizatsiya summalari dastlab 2310 «Yordamchi ishlab chiqarish» schotida yoki 2510 «Umumishlab chiqarish xarajatlari» schotida alohida ochilgan tahliliy schotlarda aks ettiriladi.

Hisobot oyi oxirida yuqoridagi schotlarda aks ettirilgan amortizatsiya ajratmalari qurilish ishlari olib borilayotgan obyektlar o‘rtasida maxsus hisob-kitob asosida taqsimlanadi. Amortizatsiya xarajatlarini qurilish
obyektlari o‘rtasidataqsimlab chiqish turli usullarda amalga oshirilishi mumkin. Ular ichida eng keng tarqalganlari quyidagilar hisoblanadi:

1. 
   amortizatsiya summasini har bir obyekt bo‘yicha olingan sof tushumning jami sof tushumdagi hissasiga qarab taqsimlash;
   
2. 
   amortizatsiya summasini asosiy vositalarning hisobot davrida har bir obyektda ishlagan ish vaqti (bajargan islii)ni jami ishlagan ish vaqtidagi (yoki jami bajargan ishlaridagi) hissasiga qarab taqsimlash;
   
3. 
   amortizatsiyasi summasi qurilish tashkilotlari hisob siyosatida belgilangan boshqa tartiblarda taqsimlash.
   

Ushbu ma’ lumotlarga va yuqorida izohi berilgan tartibga ko‘ra ishlab chiqarish maqsadidagi asosiy vositalar amortizatsiyasi taqsimotini quyidagicha hisob-kitob qilish mumkin (2.7-jadval). Bunday taqsimot ma’lumotlari RT-7 shakldagi ishlov qaydnomasidao‘z aksini topadi.