«qurilishda marketing» fanidan 1-oraliq nazorat 1-semester

«QURILISHDA MARKETING» FANIDAN 1-ORALIQ NAZORAT 1-semester

№	Tushunchalar	Ta’rifi
1	2	3
	Qurilishda marketing	Kishilik jamiyatining qurilish mahsulot va xizmatlariga bo‘lgan muhtojligi yoki ehtiyojini tadqiq etish orqali talablarni shakllantirish va takliflarni yaratishga qaratilgan marketing
	Qurilish mahsuloti	Qurilish mahsuloti – iste’molchilar tomonidan shaxsiy foydalanish uchun, ishlab chiqarish maqsadlari uchun va ijtimoiy ehtiyojlar uchun mo‘ljallangan qurilish mahsulotlariga aytiladi.
	Qurilish xizmatlari	Qurilish xizmatlari – qurilish sohasida faoliyat yuritayotgan tashkilotlar, tadbirkor va biznes sub’ektlari tomonlaridan taklif qilinayotgan qurilish, elektrotexnik va santexnik yordam ko‘rsatish bo‘yicha xizmatlar tushuniladi.
	Qurilishda marketing tadqiqoti	Qurilishda marketing tadqiqoti - bu qurilish mahsulot va xizmatlar bozorida axborot to‘plash, uni tahlil qilish, bozordagi kompaniya ulushini prognozlash, marketing xizmatlarini sifatli yo‘lga qo‘yish, iste’molchilarni mijozga, vositachilarni doimiy biznes hamkorga yo‘naltiruvchi faoliyatdir.
	INFORMATIKA	INFORMATIKA, (frans. informatique, nem. informatik — axborot) , axborotshunoslik — ilmiy informasiya (axborot, xabar, ma’lumot)ning mohiyati, umumiy xossalari va qonuniyatlarini, shuningdek, ilmiy kommunikasiya tizimi (o‘sha ilmiy informasiyani tarqatish usullari va vositalari majmui)ni o‘rganish bilan shug‘ullanadigan ilmiy fan; inson faoliyatining EHM, kompyuterlar bilan bog‘liq bo‘lgan sohasi.
	Statistika	Statistika (lotincha: status — "vaziyat") maʼlumot yigʻish, tartiblash, tahlillash, sharhlash va koʻrsatishga bagʻishlangan matematika sohasidir. Bunga statistiktadqiqot va tajribarejalashtirish ham kiradi. Statistika (lot. ctatus — boylik, davlat) — 1) turli hodisalar va jarayonlarni miqdoriy hisoblash, maʼlumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish yoʻli bilan ijtimoiy hayotning umumiy qonuniyatlarini oʻrganadigan ijtimoiy fanlar tarmogʻi. Tor maʼnoda S. bironbir hodisa yoki jarayon toʻgʻrisidagi jamlanma maʼlumotlar (koʻrsatkichlar) majmui (toʻplami)ni bildiradi. S. murakkab va sertarmoq fanlar majmuidan iborat boʻlib, ijtimoiy hayotning xilmaxil hodisalarini oʻrganadi va tahlil etadi. 2) jamiyat hayotidagi hodisalar va jarayonlar toʻgʻrisida yalpi axborotlarni yigʻish, qayta ishlash, tahlil va eʼlon qilish bilan bogʻliq amaliy faoliyat sohasi. Milliy, mintaqaviy xalqaro S.ga boʻlinadi. Xalqaro S. ijtimoiy-iqtisodiy koʻrsatkichlarning xalqaro qiyosiyligini taʼminlashga asoslangan holda turli mamlakatlarning ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyoti darajasi, tuzilmasi va tendensiyalarini oʻrganadi. Xalqaro S.da BMT ning ixtisoslashgan statistika xizmatlari yetakchi rol oʻynaydi. Milliy (umumdavlat) miqyosida statistik maʼlumotlarni yigʻish, qayta ishlash va tahlil qilish yagona tamoyillar asosida, yagona dastur va uslubiyat boʻyicha davlat statistika organlari rahbarligida amalga oshiriladi. Oʻzbekistonda S. amaliyoti bilan Oʻzbekiston Respublikasi Statistika davlat qoʻmitasi va uning viloyat, shahar, tuman boshqarma (boʻlim)lari shugʻullanadi.
	Ekonometriya	Ekonometriya (yun. uy xoʻjaligini yuritish sanʼati va ...metriya), ekonometrika — iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish, iqtisodiy axborotlarga ishlov berishning matematik va iqtisodiystatistik usullarini va modellarini ishlab chiqish va qoʻllash bilan shugʻullanadigan fan; E. iqtisodiy hodisa va jarayonlarning aniq miqdoriy qonuniyatlari va oʻzaro aloqalarini matematik va statistik usullar, modellar yordamida oʻrganadi. E.da qoʻllaniladigan modellar yordami bilan statistika, prognoz va reja maʼlumotlar asosida miqdoriy natijalar olinadi. E.ning paydo boʻlishi iqtisodiy tahlillar va taxminlash uchun iqtisodiy statistik usullar va yoʻlyoʻriqlarning zarurati bilan bogʻliq.
	SOSIOMETRIYA	SOSIOMETRIYA (lot. societas — jamiyat va… metriya) — ijtimoiy psixologiya sohasi. Ijtimoiy turmushdagi kichik guruh (i. ch., jamoa, oila) a’zolari o‘rtasidagi bevosita emosional munosabatlarni o‘rganish va ularning darajalarini o‘lchashda qo‘llaniladi. Sosiometriya guruh a’zolarining birbiri bilan o‘zaro sub’yektiv munosabatlarini, individlarning guruxdagi mavqei, kim yetakchilik qila olishi mumkinligi masalalarini eksperimental yo‘l bilan tadqiq qiladi. Sosiometriyaga amerikalik sosiolog Ya. Moreno (1892— 1974) asos solgan. Uning metodiga ko‘ra, muayyan guruxdagi har xil xususiyatli shaxslarning uzaro munosabatlarini anik,lash uchun qaysi faoliyatda kim bilan birga qatnashishi so‘raladi. Olingan ma’lumotlar matrisa, grafik, sxema, jadval shaklida ifodalanadi. Ulardagi mikdor kursatkichlari guruxdagi kishilarning shaxslararo munosabatlari to‘g‘risida tasavvur hosil qiladi. Bu ma’lumotlar guruhiy munosabatlarning tashqi ko‘rinishini aks ettiradi, xolos. Hoz. davrda Sosiometriyaning modifikasiyalari ishlab chiqilgan (Ya. L. Kolominskiy, I. P. Volkov). S. ning bu turi test savollari yordamida bolalar jamoasidagi shaxslararo munosabatlar haqida to‘laroq axborot to‘plash imkonini beradi.
	KVALIMETRIYA	KVALIMETRIYA (lot.qualis— qanday, qanday sifatda va grekcha (yunoncha)dan metreo-o'lchash) — mahsulotlar va xizmatlarning sifatini o‘lchash to‘g‘risidagi fan. Mahsulot sifatini miqdoriy baholashni o‘rganadigan va amalga oshiradigan usullar har qanday tabiat ob'ektlarining sifatini kompleks, miqdoriy baholashning metodologiyasi va muammolari o'rganiladi: jonli yoki jonsiz, ob'ektlar yoki jarayonlar, moddiy yoki ma'naviy xususiyatga ega bo'lgan mehnat mahsulotlari yoki tabiat mahsulotlari (tabiiyki, kvalimetriya usullarini qo'llash ob'ekti har qanday konstruktiv va texnologik yechim bo'lishi mumkin, agar uning sifati tahlil qilish uchun malakali bo'lishi kerak bo'lsa). Kvalimetriya-amaliy va ilmiy soha. Sifatni o'lchash va miqdoriy baholashning nazariy asoslari va usullarini ishlab chiqish bilan bog'liq faoliyat. Kvalimetriya qualitologiya-sifat fanining ajralmas qismi hisoblanadi. Kvalimetriya ob'ekti - sifatni baholash tamoyillari va usullarini o'rganish va mavzu-ob'ekt va jarayonlarda sifat tarkibiy qismlari to'plami, inson bilan amaliy faoliyatida muloqot qiladi.
	BIXEVIORIZM	BIXEVIORIZM (lot. hulq-atvor) — 20- asr psixologiyasidagi yo‘nalish, ayniqsa Amerikada keng tarqadsi (asosiy namoyandalari J. Uotson, E. Torndayk). Ongni ilmiy-tadqiqot ob’yekti sifatida inkor etadi va ruhiyatni hulq-atvorning tashqi muhitga organizm aks ta’siri majmui sifatida tushuniladigan turli shakllarga keltiradi: tafakkur nugqni harakatlantiruvchi holat bilan tenglashtiriladi, emosiya esa organizm ichidagi o‘zgarishlarga o‘xshatiladi va h.k. Bixeviorizmning asosiy usuli — kuzatish va o‘zgarishpar o‘rtasidagi korrelyasiyalarni matematik tavsiflash mumkin bo‘lishini aniqlash maqsadida atrof muhit ta’siriga javoban organizmning munosabatini tajriba asosida o‘rganish. Bixeviorizm o‘z-o‘zini kuzatish va uni baholash usulini rad etadi hamda faqat aniq belgilash va tavsiflash mumkin bo‘lgan faktlarnigina e’tiborga oladi, uning orqasida yashiringan ruhiy jarayonlarni «tushunishni» zarur deb hisoblamaydi. Bixeviaristlar inson hulq-atvorini muayyan vaziyatlarda kuzatish va shu asosda tarbiya qoidalarini hamda insonlarning birgalikda turmush kechirishdagi hulq-atvorlarini keltirib chiqarish kerak deb ta’kiddaydilar. Bixeviorizm nazariyasi lingvistika, antropologiya, sosiologiya, semiotikaga ta’sir ko‘rsatadi va kibernetika manbalaridan biri bo‘lib qoladi. Bixeviorisglar hulq-atvorni o‘rganishning empirik va matematik metodlarini ishlab chiqishga, bir qator psixologik muammolarni quyishga, ayniqsa yod olishga taalluqli, ya’ni organizm hulq-atvorning yangi shakllariga ega bo‘lishini o‘rganishga sezilarli hissa qo‘shdilar.
7	Fokus-guruh	Fokus-guruh - moderator tomonidan aholining o'rganilayotgan qismidan oldindan ishlab chiqilgan ssenariy bo'yicha guruh muhokamasi shaklida olib borilgan guruh intervyusi.
	Intervyu	Intervyu – tadqiqotchi tomonidan iste’molchilar bilan savollarga batafsil javob berishga da'vat etuvchi shaklda tuzilgan shaxsiy suhbat.
	Protokol tahlili	Protokol tahlili – respondentni kompaniya mahsuloti(xizmati)ni sotib olishga undashdan iborat bo'lib, unda sotib olish qarorini qabul qilishda rahbarlik qilgan barcha omillarni batafsil bayon qilishi kerak.
	So'rov	So'rov respondentning so'rovnomaga kiritilgan muayyan savollar doirasi bo'yicha fikrini respondent bilan shaxsiy yoki bilvosita muloqot qilish orqali aniqlashni o'z ichiga oladi.
	Qurilishda marketing muhiti	Qurilishda marketing muhiti - korxonaning iste'molchilar bilan muvaffaqiyatli hamkorlikni o'rnatishi, qo'llab-quvvatlash imkoniyatlariga ta'sir qiluvchi omillarni tavsiflaydiqurilishda marketing muhiti korxonaning iste'molchilar bilan muvaffaqiyatli hamkorlikni o'rnatishi, qo'llab-quvvatlash imkoniyatlariga ta'sir qiluvchi omillarni tavsiflaydigan muhit.
	Qurilish marketingining mikromuhiti	Qurilish marketingining mikromuhiti – bu qurilish sohasidagi faoliyat yurituvchi sub’ektlarning mijozlar, etkazib beruvchilar, aloqa auditoriyasi bilan o‘zaro hamkorlikda yoki raqobatchilar bilan raqobatga yo‘naltirilgan harakat usullarining jarayonlari va marketing tadqiqotlaridan tashkil topadi. Tashqi mikromuhitning ishtirokchilari – korxona o'z faoliyati davomida bevosita aloqada bo'lgan xo'jalik yurituvchi subyektlar( iste'molchilar, etkazib beruvchilar, raqobatchilar)dan tashkil topadi.
	Qurilish marketingining makromuhiti	Qurilish marketingining makromuhiti – bu qurilish sohasidagi faoliyat yurituvchi sub’ektlarga ta'sir ko'rsatuvchi ularning tashqi muhiti bo'lib, makro muhit omillarining yig’indisidir. Bular demografik, iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy-madaniy, huquqiy va ilmiy-texnikaviy omillardir.
	Tabiiy omillar	Qurilish sohasida foydalaniladigan tabiiy resurslarning potensiali va ulardan foydalanish darajasi. Energiya resurslari va xom-ashyosi. Qurilish sohasiga doir ekologik ko‘rsatkichlar, ularning me’yoriy ko‘rsatkichlari va ularga rioya qilish darajalari. Qurilish sohasiga tegishli atrof-muhit muhofazasi hamda yoqilg‘i, energiya va xom ashyodan intensiv foydalanishdagi davlat nazorati
	Demografik omillar	Aholining tarkibi (jinsi, yoshi, kasbi, ijtimoiy ahvoli), soni va joylashuv zichligi. Tug‘ilish, o‘lim, oilalarning mustahkamligi, dini, etnik (madaniyatiga oid) o‘xshashligi
	Iqtisodiy omillar	Ishchilar, xizmatchilar va pensionerlarning moliyaviy holati. Aholining qurilish sohasiga doir mahsulot va xizmatlarni sotib olishdagi moliyaviy imkoniyatlari. Moliyaviy-kredit tizimi va uning ko‘rsatkichlari. Iqtisodiy kon’yunktura va inflyasiya. Soliq tizimi, uning takomillashuvi va aholining iste’mol korzinasiga mosligi. Qurilish mahsulot va xizmatlarning narxlari, narxlarning aholini to‘lov qobiliyatiga moslik darajasi, talabning elastikligi
	Siyosiy-huquqiy omillar	Aholining huquqiy himoyasidagi qonunchilik asoslari va uning amaliyotga joriy etish darajasi. Tadbirkorlik faoliyatidagi qonunchilik asoslari. Qurilish sohasini rivojlantirishdagi qonunchilik asoslari. Qurilish sohasini barqaror rivojlantirishga yo‘naltirilgan tashqi siyosiy davlat dasturlari. Qurilish sohasining xalqaro hamkorligini kuchaytirishga doir davlat siyosati. Xorijiy davlatlarga eksport-import operatsiyalaridagi siyosati. Davlatning tashqi aloqalardagi siyosati
	Ilmiy-texnik omillar	Qurilish sohasida ilmiy-texnik taraqqiyotining holati va rivojlanishi. Xususiylashtirishning rivojlanish bosqichlari. Qurilish marketingida innovatsion jarayonlar va ularning amaliyotdagi yutuqli natijalari. YAngi texnologiyalarni qo‘llanish darajasi va samardorligi. Qurilish sohasida qo‘llanilayotgan hamda istiqboldagi texnologiyalarining iqtisodiy va texnik xavfsizlikning ko‘rsatkichlari
	Ijtimoiy-madaniy omillar	Aholining bozor mentalitetini taraqqiyoti, iste’molning madaniy va ma’naviy ko‘rsatkichlari, tashkiliy va iste’mol madaniyati, urf-odat, udum, taomil va marosimlarning barqarorligi hamda madaniy hulq-atvorning dinamikasi
	"Marketing-miks	"Marketing-miks" tushunchasi 1964-yilda Neil Borden tomonidan chop etilgan "marketing-miks kontsepsiyasi" maqolasida paydo bo'ldi. Marketing-miks elementlarini marketing faoliyatidagi bir-biriga bog‘liq bo‘lgan “4P” (product, price, place, promotion) yo‘nalishi bo‘lib, ular birgalikda birikib yaxlit bir tizimni ya’ni maqsadli bozorga kirib borish va faoliyat olib borish tizimini tashkil qiladi.
	Global marketing	Global marketing deganda umudavlat yoki umuinsoniy miqyosida talab va taklif nazariyalariga oid nazariyalar, g‘oyalar yo‘nalishdarini yaratish tushuniladi.
	Remarketing	Remarketingning maqsadi talabni tiklash zarurligini bildiradi, ya’ni tushib borayotgan talabni jonlantirishdir.Talabning pasayishi turli davrlarda har qanday tovar duch keladigan hodisadir. Bu holatda Remarketing dan foydalaniladi.
	Sinxromarketing	Talab o‘zgarib turadigan hollarda talabni barqarorlashtirish zaruriyati tug‘iladi va bunda sinxromarketing turidan foydalani­ladi. Sinxromarketing - tebranib turuvchi talabni nisbatan barqarorlashtirish va uni tartibga solishga yordam beradi. Shuning uchun sinxromarketingning strategiyasi talab va taklif me’yorini tekislashdan iborat.
	Demarketing	Talab haddan tashqari yuqori bo‘lib, uning darajasni pasaytirish lozim bo‘lganda demarketing turidan foydalaniladi. Demarketing maqsadi narxni ko‘tarish, servisni qisqartirish yo‘li bilan talabni vaqginchalik yoki surunkasiga pasaytirishdan iboratdir.
	Qarama-qarshi marketing	Noratsional talab sharoitida qarama-qarshi marketing turi qo‘llaniladi va ushbu ko‘rinishdagi talabni kamaytirish yoki butunlay bartaraf etishga xizmat qiladi. Bunga antireklama vositasida erishiladi.
	Qurilishda mehnat bozori	Qurilishda mehnat bozori – bu qurilish sohasida mehnatga qobiliyatli aholining ish bilan band bo‘lgan va band bo‘lmagan qismlari va ish beruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni hamda ularning shaxsiy manfaatlarini hisobga oluvchi kontraktlar (mehnat kelishuvlari) asosida - mehnatga qobiliyatlarini xarid qilish-sotishni amalga oshiruvchi hamda ishchi kuchiga talab va taklif o‘rtasidagi nisbatlarni bevosita tartibga soluvchi, bozor iqtisodiѐtining murakkab, ko‘p aspektli, o‘suvchi va ochiq ijtimoiy-iqtisodiy tizimidir.
	MONOPOLIYA	MONOPOLIYA (yun. mono — tanho, poleo — sotaman) — iqtisodiyotning bir sohasida tanho hukmronlik; bozorni tashkil etish shakli. Bunday bozorlarda yagona sotuvchi o‘z tovari bilan fa-oliyat ko‘rsatadi, boshqa tarmoqlarda bunday tovarning o‘rinbosari bo‘lmaydi. Monopoliya ishlab chiqarish vositalari, ish kuchi va yaratilgan mahsulotlar asosiy qismining ozchilik korxonalar, so-hibkor shaxslar yoki davlat qo‘lida to‘planishi natijasida paydo bo‘ladi. Monopoliya ko‘rinishlari qadimdan mavjud. Noyob maxsulot yetishtiriladigan yerlar, konlar, suv havzalari, o‘rmonlar va b. tabiiy manbalar ozchilik qo‘lida to‘planib, egalariga monopol mavqe bergan, ular ma’lum mahsulotni bozorgatanho yetkazib beruvchilarga aylanib, u yerda hukmron bo‘lganlar. Monopoliya o‘z tabiatiga ko‘ra i. ch. da turg‘unlik paydo qiladi, chunki monopol mavqega tayanib, sarflarni kamaytirmay foyda ko‘rish, raqobatning yo‘qligi yoki zaifligidan foydalanib bozorga o‘z izmini o‘tkazish mumkin. Monopoliya bozor munosabatlarini cheklaydi, shu sababli hatto bozor iqtisodiyoti hukmron davlatlar mono-poliyaga qarshi choratadbirlarni ko‘radilar. Monopoliyaning asosiy shakllari — kartel, sindikat, trest, konsernlar hisoblanadi (q. Monopoliyaga karshi sonunchilik).
	Erkin raqobat	Erkin raqobat sharoitida bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi tarmoqda juda ko‘p sonli korxonalar mavjud bo‘ladi. Yuqori darajada tashkil qilingan bozorda ko‘plab sotuvchilar o‘zlarining mahsulotlarini taklif qiladilar. Erkin raqobatli bozorda alohida korxonalar mahsulot narxi ustidan sezilarsiz nazoratni amalga oshiradi. CHunki har bir korxonada umumiy ishlab chiqarish hajmi uncha katta bo‘lmaydi. SHu sababli alohida korxonada ishlab chiqarishning ko‘payishi yoki kamayishi umumiy taklifga, demak mahsulot narxiga sezilarli ta’sir ko‘rsatmaydi.
	Monopolistik raqobat	Monopolistik raqobat o‘z ichiga ham monopoliya, ham raqobat unsurlarini oladi. Bunda tarmoqdagi bir turdagi mahsulotning o‘nlab ishlab chiqaruvchilari bir-birlari bilan qulay narx hamda ishlab chiqarish hajmiga erishish borasida raqobatlashadilar. Biroq, ayni paytda, har bir ishlab chiqaruvchi o‘z mahsulotini tabaqalashtirish, ya’ni shu turdagi boshqa mahsulotlardan qaysi bir jihati (sifat darajasi, shakli, qadoqlanishi, sotish sharoitlari va h.k.) bo‘yicha farqlantirish orqali uning monopol ishlab chiqaruvchisiga aylanadi.
	Oligopoliya	Oligopoliya – tarmoqda u qadar ko‘p bo‘lmagan korxonalarning mavjud bo‘lishi va hukmronlik qilishidir. Bu oligopoliyaning eng muhim belgisidir. Qaysi tovarlar va xizmatlar bozorida nisbatan kam sonli ishlab chiqaruvchilar hukmronlik qilsa, shu tarmoq oligopolistik tarmoq hisoblanadi. Hozirda turli darajadagi monopolistik tuzilmalar rivojlanib borishi bilan ular o‘rtasidagi raqobatning shakllari ham turli ko‘rinishlarda namoyon bo‘lib bormoqda. Jumladan, turli monopollashuv darajasidagi tuzilmalar o‘rtasida mavjud bo‘lishiga ko‘ra quyidagi raqobat turlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: monopollashmagan korxonalar o‘rtasidagi raqobat; monopoliyalar hamda monopolistik birlashmalarga kirmagan ishlab chiqaruvchilar o‘rtasidagi raqobat; turli monopoliyalar o‘rtasidagi raqobat; monopolistik birlashmalar o‘zining ichidagi raqobat.
	Raqobatbardoshlik	Raqobatbardoshlik - xaridorlar talabiga javob beradigan hamda zarur bo‘lgan tovarlar va xizmatini taklif etgan holda firmalarning foyda bilan faoliyat yuritish qobiliyatidir.
	Bozor segmenti	Bozor segmenti - bu iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilarning shunday ajratilgan qismiki ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Qurilish mahsulotlar bozorini to‘g‘ri segmentlash, shu segmentning spetsifik ehtiyojlariga qat’iy rioya qilingan holda kam xarajatlar bilan tovar etkazib berishni to‘g‘ri tashkil qilishdan iboratdir. Qurilish mahsulotlari bozorini tadqiq etishda xaridorlarning daromadi, tashkilotlarning faoliyat turlari, oilaning turmush tarzi, kasbi va shunga o‘xshash umumiy belgilarni hisobga olinadi.
	Qurilishda marketingni boshqarish	Qurilishda marketingni boshqarish – marketing faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan barcha moddiy, moliyaviy, me’yoriy va boshqa resurslarning majmui bo‘lib, uni amalga oshirish jarayonida barcha xodimlar faoliyatini bir maqsadga yo‘naltirish, uyushtirish va muvofiqlashtirishdan iboratdir.
	Narx omillari:	Narx omillari: 1.Talab omillari (bozorda o‘xshash tovarlar mavjudligi va ularga bo‘lgan narxlar, bozorga kirish, xaridorlar daromadlari, xaridorni talablari, talabga yo‘naltirilgan narx) 2.Xarajat omillari (ishlab chiqarish xarajatlari, marketing xarajatlari, foyda). 3.Raqobat omillari (tarmoqdagi firmalar soni, aynan o‘xshash import tovarlari, raqobatchilar tovarlariga bo‘lgan narxni bilish).
	Narx siyosati	Narx siyosati - narx va narxni shakllantirishni boshqarish san’ati, qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun mahsulot va korxonaning bozordagi holatidan kelib chiqib mahsulot narxni belgilash san’atidir.
	Qurilishda BIM	Building Information Modeling (BIM) - bu aqlli 3D modellardan foydalanishga asoslangan jarayon. Ushbu texnologiya yordamida arxitektura va qurilish mutaxassislari binolar va infratuzilmani yanada samarali rejalashtirish, loyihalash, qurish va boshqarishi mumkin.
	Qurilish turlari	Qurilayotgan ob'ektlarning maqsadiga qarab, qurilishning quyidagi turlari ajratiladi: • Sanoat (zavodlar, fabrikalar) • Transport (yo'llar, ko'priklar, tunnellar) • Fuqarolik (turar-joy binolari, jamoat binolari) • Harbiy (harbiy ob'ektlar) • Gidrotexnika (to‘g‘onlar, to‘g‘onlar, kanallar, qirg‘oqni himoya qilish inshootlari va qurilmalari, suv omborlari) • Gidromeliorativ (sug'orish, drenaj tizimlari)
	Qurilish	Qurilish - binolar va inshootlarni qurish, shuningdek ularni kapital va joriy ta'mirlash, rekonstruksiya qilish, tiklash va rekonstruksiya qilish. Qurilish jarayoni ob'ektni yaratish, o'zgartirish yoki buzish bilan bog'liq barcha tashkiliy, qidiruv, loyihalash, qurilish-montaj va ishga tushirish ishlarini, shuningdek, bunday ishlarni ishlab chiqarish bo'yicha vakolatli organlar bilan o'zaro munosabatlarni o'z ichiga oladi.
	Qurilish-montaj ishlari	Qurilish-montaj ishlari (QMI) - bino va inshootlarni qurishda, shuningdek, texnologik tizimlar va uskunalarni o'rnatish vaqtida bajariladigan ishlar. Qurilish-montaj ishlari qurilish va montajga bo'linadi. Qurilish ishlari umumiy qurilish va maxsus ishlarni o'z ichiga oladi. Umumiy qurilish ishlari (jarayonlari) quyidagilarni o'z ichiga oladi: tuproq, tosh ishi, qurilish inshootlarini o'rnatish va boshqalar. Ixtisoslashgan qurilish ishlariga quyidagilar kiradi: sanitariya elektr o'rnatish ishlari. O'rnatish ishlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: texnologik quvurlarni o'rnatish, asbob-uskunalar, asboblar va boshqalar.
	Mahsulotning hayotiy sikli	Mahsulotning hayotiy sikli - mahsulot ishlab chiqilgan paytdan boshlab bozordan olib tashlanishigacha bo'lgan asosiy rivojlanish bosqichlarini aks ettiruvchi muayyan vaqt davri (sikl); tsiklning har bir bosqichida (bosqichida) sotuvchining foydasi darajasi bevosita unga bog'liq. Mahsulot sotishni rivojlantirish va daromad olish jarayonida odatda besh bosqich ajratiladi: mahsulotni ishlab chiqish bosqichi (bozor oldidan), mahsulotni bozorga chiqarish (tanishtirish) bosqichi, sotish hajmining o'sish bosqichi. mahsulot, etuklik (to'yinganlik) bosqichi, sotishning pasayishi yoki mahsulotning bozordan chiqarilishi bosqichi.
	I. Ansoff matritsasi	I. Ansoff matritsasi rivojlanish strategiyalarini aks ettiruvchi modeldir: 1) mavjudlikni kengaytirish strategiyasi (chuqur kirib borish strategiyasi) kompaniyaning mavjud bozorda mavjud (eski) mahsulot bilan harakat qilishida ifodalanadi; 2) kompaniyaning mavjud bozorda yangi mahsulot bilan harakat qilishi bilan bog'liq mahsulotni rivojlantirish strategiyasi; 3) yangi bozorlarni rivojlantirish strategiyasi - kompaniya yangi bozorda harakat qiladi, lekin mavjud mahsulot bilan; 4) diversifikatsiya strategiyasi kompaniyaning yangi bozorda yangi mahsulot bilan harakat qilishi bilan bog'liq.
	Maykl Porterning beshta kuchi tahlili	(inglizcha Porter besh kuch tahlili) 1979 yilda Garvard biznes maktabida Maykl Porter tomonidan ishlab chiqilgan tarmoqlarni tahlil qilish va biznes strategiyasini ishlab chiqish metodologiyasi. Porterning beshta kuchiga [1] kiradi: • o'rnini bosuvchi mahsulotlarning paydo bo'lish xavfini tahlil qilish; • yangi o'yinchilarning paydo bo'lish xavfini tahlil qilish; • yetkazib beruvchilarning savdolashish qobiliyatini tahlil qilish; • iste'molchilarning bozor qudratini tahlil qilish; • raqobat darajasini tahlil qilish.
	SWOT tahlil	SWOT tahlili - bu strategik rejalashtirish usuli bo'lib, u tashkilotning ichki va tashqi muhiti omillarini aniqlash va ularni to'rt toifaga bo'lishdan iborat: • Kuchli tomonlari (kuchli tomonlari), • zaifliklar (zaifliklar), • Imkoniyatlar (imkoniyatlar), • Tahdidlar (tahdidlar). Kuchli (S) va zaif tomonlari (W) tomonlari tahlil qilinadigan ob'ektning ichki muhitining omillari, (ya'ni, ob'ektning o'zi nima ta'sir qila oladi); imkoniyatlar (O) va tahdidlar (T) tashqi muhit omillari (ya'ni, ob'ektga tashqaridan ta'sir qilishi mumkin bo'lgan va bir vaqtning o'zida ob'ekt tomonidan boshqarilmaydi).
	PESTLE tahlili	PESTLE tahlili PEST tahlilining ikki omil (Huquqiy va Ekologik) boʻyicha kengaytirilgan versiyasidir. Ba'zan boshqa formatlar ham qo'llaniladi, masalan, SLEPT tahlili (plyus Legal omil) yoki STEEPLE tahlili: Ijtimoiy-demografik, texnologik, iqtisodiy, atrof-muhit (tabiiy), siyosiy, huquqiy va axloqiy omillar. Geografik omilni ham hisobga olish mumkin.
	Qurilish sohasidagi davlat organlari tizimi	Bugungi kunga qadar O‘zbekistonda qurilish sohasini boshqarishning uch bosqichli tizimi shakllantirilgan bo‘lib, u quyidagilardan iborat: 1. O‘z hududlarida qurilishni tartibga soluvchi vazirliklar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Qurilish vazirligi; 2. O‘zbekiston Respublikasi Energetika vazirligi; 3. O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi; 4. O‘zbekiston Respublikasi Suv xo‘jaligi vazirligi; 2. Qurilish bilan bog'liq sohalarni (atrof-muhitni muhofaza qilish, ko'chmas mulkka bo'lgan huquqlarni ro'yxatga olish, yer qa'ridan foydalanish va muhofaza qilish hamda ishlab chiqarish ob'ektlarining xavfsizligini ta'minlash) tartibga soluvchi davlat qo'mitalari: 1. O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi; 2. O‘zbekiston Respublikasi Davlat geologiya va mineral resurslar qo‘mitasi; 3. O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi; 4. O‘zbekiston Respublikasi Sanoat xavfsizligi davlat qo‘mitasi. 3. Yuqoridagi vazirliklar huzuridagi davlat inspeksiyalari bevosita nazorat funksiyalarini, ruxsatnomalar berishni va hokazolarni amalga oshiradilar.
	Qurilish sohasidagi davlat nazorati tizimi	Qurilish sohasida davlat nazorati tizimi shakllantirilib, nazoratning quyidagi shakllari ajratiladi: 1. Texnik sohani tartibga solish (sifat va xavfsizlik standartlari tizimini tashkil etish); 2. Ob'ektlarni qurish uchun ruxsatnomalar berish; 3. Ekspertiza tashkil etish (loyiha hujjatlarini tekshirish, ekologiya sohasini tekshirish); 4. Narxlarni shakllantirishni tartibga solish va qurilish uchun smeta hujjatlarini tayyorlash.
	Qurilishda investor	Investor - qurilishga o'z yoki qarz mablag'larini kirituvchi shaxs. Keyinchalik foyda olish maqsadida qurilishga kapital qo'yilmalarga ixtisoslashgan shaxslar ishlab chiquvchilar deb ataladi. Investitsion faoliyatning alohida shakli bu ko'p qavatli uylarni qurish uchun fuqarolarning mablag'lari jalb qilingan holda umumiy qurilishdir.
	Subpudratchi	Subpudratchi - shartnoma bo'yicha ishlarning bir qismini bajarish uchun shartnoma tuzgan shaxs (subpudratchi). Ya'ni, ish shartnomasi - bu shartnoma bo'lib, unda bosh pudratchi buyurtmachi sifatida ishlaydi va subpudratchi alohida ish yoki xizmatlarni bajaruvchi hisoblanadi.
	Pudratchilar	Pudratchilar - pudrat shartnomasi bo'yicha ishlarni bajaruvchi shaxslar (to'g'ridan-to'g'ri ijrochilar) yoki pudratchilar-subpudratchilar bilan subpudrat shartnomalarini tuzadigan vositachilar. • geodeziyachilar, loyihachilar va quruvchilarning o'zini o'zi tartibga soluvchi tashkilotlari (SRO). • Professional ilmiy va ijodiy tashkilotlar, xalqaro tashkilotlar (FIDIC).
	Tanlov savdolari	Tanlov savdolari – tanlov hujjatlarida nazarda tutilgan mezonlar va shartlarga muvofiq tovarning maqbul yetkazib beruvchisini, ishlarni bajaruvchini va xizmatlar ko‘rsatuvchini tanlash usuli;
	Passiv uy	Passiv uy (nem. Passivhaus, inglizcha passiv uy) - asosiy xususiyati passiv energiya tejash usullarini qo'llash orqali kam energiya iste'moli bo'lgan bino. [1] Passiv uy energiya standarti emas, balki keng qamrovli qurilish kontseptsiyasidir [2]. Passiv uylar quyoshdan (insolyatsiyaning me'moriy qonunlari), ichki issiqlik manbalaridan va issiqlikni qayta tiklashdan samarali foydalanadi, hatto sovuq qishda ham an'anaviy isitish tizimlarini keraksiz qiladi. Issiq oylarda passiv uylar sizni qulay va salqin saqlash uchun strategik soyalash kabi passiv sovutish usullaridan foydalanadi.
	Aktiv uy	Aktiv uy (inglizcha faol uy, energiya plyus uy), shuningdek, ijobiy energiya balansiga ega bo'lgan uy, "energy plus" standarti bo'yicha uy - bu o'z ehtiyojlari uchun etarli miqdorda energiya ishlab chiqaradigan bino. Umumiy yillik energiya iste'moli kam energiyali uydan farqli ravishda salbiy. Active House ning asosiy parametri Passive House instituti (Germaniya) va Smart House texnologiyalari tomonidan ishlab chiqilgan yechimlarning kombinatsiyasi hisoblanadi. Buning yordamida siz nafaqat kam energiya sarflaydigan, balki iste'mol qilishga majbur bo'lgan ahamiyatsiz narsani ham to'g'ri yo'q qiladigan uyni yaratishingiz mumkin. Ikkinchi muhim jihat - bu xonada qulay mikroiqlimni yaratish - to'g'ri shamollatish, haroratni saqlash va hk. Faol uy - bu nafaqat o'zini, balki mehmon uyini, saunani va hovuzni isitish uchun energiya va issiqlik bilan ta'minlashga qodir uy.
	Eko uy	Ekohouse - bu ijobiy ekologik resursga ega tizim. U nol energiya uyi va xususiy uchastkadan iborat. Sayt barcha suyuq va qattiq organik chiqindilarni biologik qayta ishlash va utilizatsiya qilish hamda biointensiv usullar va permokultura usullaridan foydalangan holda qishloq xo'jaligi mahsulotlarini etishtirish uchun mo'ljallangan. Ushbu usullar shaxsiy uchastkaning ekologik resursini tabiiy sharoitlarga qaraganda tezroq oshirish imkonini beradi. Ekologik uy aholining ko'pchiligi uchun hamyonbop bo'lishi kerak.
	Aqlli (Smart home) uy	Uyni avtomatlashtirish yoki aqlli uy - bu inson aralashuvisiz harakatlarni amalga oshirish va muayyan kundalik vazifalarni hal qilishga qodir bo'lgan uy qurilmalari tizimi. Zamonaviy sharoitda uyni avtomatlashtirish juda moslashuvchan tizim bo'lib, foydalanuvchi o'z ehtiyojlariga qarab o'zini o'zi loyihalashtiradi va sozlaydi. Bu har bir aqlli uy egasi qaysi qurilmalarni qaerga o'rnatishi va qanday vazifalarni bajarishini mustaqil ravishda belgilashini nazarda tutadi. Aqlli uyda avtomatik harakatlarning eng keng tarqalgan misollari - chiroqlarni avtomatik ravishda yoqish va o'chirish, isitish tizimi yoki konditsionerning ishlashini avtomatik ravishda tuzatish va kirish, yong'in yoki suv sizib chiqishi haqida avtomatik xabar berish.
	MChJ	MAS’ULIYATI CHYEKLANGAN JAMIYAT — a’zolari jamiyat majburi-yatlari bo‘yicha faqat o‘zlari qo‘shgan ulush doirasida javobgar bo‘ladigan jamiyat. Ikkitadan kam bo‘lmagan jismoniy yoki yuridik shaxslarning keli-shuviga ko‘ra, umumiy xo‘jalik faoli-yati bilan shug‘ullanish maqsadida ularning ulushlarini qo‘shish yo‘li bilan tashkil etilishi mumkin. Bunday jamiyat yuridik shaxs hisoblanadi. Jamiyat tarkibida yuridik shaxs bo‘lgan ishtirokchilar o‘z mustaqilligini va huquqiy shaxsligini saqlab qoladilar. Jamiyat mablag‘lari qatnashuvchilarning ulushi hisobidan shakllantiriladi. Muomalaga aksiyalar chiqarmaydi. Jamiyat a’zolariga pay guvohnomalari beriladi. Jamiyat a’zosi o‘z ulushini boshqa shaxsga faqat jamiyat roziligi bilan o‘tkazishi, sotishi mumkin. Bunday jamiyatlar turli mamlakatlarda turlicha nomlanadi Mas, AKD1 va Angliyada — LTD, Germaniyada — A. G va Gmbh, Fransiyada — SA va SARL va b.
	BCG matritsasi	BCG matritsasi - marketingda strategik tahlil va rejalashtirish uchun vositadir. Boston Consulting Group asoschisi Bryus D. Xenderson tomonidan kompaniya mahsulotlarining ushbu mahsulotlarga bo'lgan talabning o'sishi va tanlangan kompaniya egallagan bozor ulushiga nisbatan bozordagi o'rnini hisobga olgan holda dolzarbligini tahlil qilish uchun yaratilgan. Matritsa o'qlar bo'ylab talabning o'sishini (vertikal o'q) va bozor ulushini (gorizontal o'q) ko'rsatadi. Ushbu ikki ko'rsatkichni baholashning kombinatsiyasi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchi kompaniya uchun mahsulotning to'rtta mumkin bo'lgan rolini ajratib ko'rsatib, mahsulotni tasniflash imkonini beradi. Matritsa to'rt turdagi strategiyani o'z ichiga oladi: Yulduzlar - Savdoning yuqori o'sishi va yuqori bozor ulushi. Bozor ulushini saqlab qolish va oshirish kerak. Yulduzlar juda foydali. Ammo, ushbu mahsulotning jozibadorligiga qaramay, uning sof pul oqimi ancha past, chunki u yuqori o'sish sur'atlarini ta'minlash uchun katta investitsiyalarni talab qiladi. "Sigirlar" ("Moneybags", "Cream") - Bozor ulushi yuqori, ammo sotishning past o'sish sur'ati. Naqd sigirlarni iloji boricha himoya qilish va nazorat qilish kerak. Ularning jozibadorligi qo'shimcha investitsiyalarni talab qilmasligi va shu bilan birga yaxshi pul daromadini ta'minlashi bilan izohlanadi. Savdodan tushgan mablag' qiyin bolalarni rivojlantirish va Yulduzlarni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatilishi mumkin. Qiyin bolalar (yovvoyi mushuklar, qora otlar, savol belgilari, muammo, buzoqlar) Bozor ulushi past, lekin yuqori o'sish. "Qiyin bolalar" ni o'rganish kerak. Kelajakda ular ham yulduz, ham itga aylanishi mumkin. Agar yulduzlarga o'tish imkoniyati mavjud bo'lsa, unda siz sarmoya kiritishingiz kerak, aks holda - qutuling. "Itlar" ("Yo'qotuvchilar", "O'rdaklar", "O'lik vazn") - o'sish sur'ati past, bozor ulushi past, mahsulot, qoida tariqasida, past rentabellikka ega va katta e'tibor talab qiladi. menejerdan. Siz "Itlardan" qutulishingiz kerak.