Qurilishda metrologiya, standartlashtirish va sifat nazorati

3.XALQARO ISO STANDARTLARI Milliy standartlarni ishlab chiqishda xalqaro tovar ayirboshlashni engillashtirish uchun butun dunyoda standartlarni rivojlantirish zarur.Standartlashtirish bo‘yicha xalqaro yirik tashkilot ISO hisoblanadi (1926 yilda tashkil etilgan tashkilot 1941 yilgacha ISA deb yuritilgan). ISO xalqaro standartlashtirish organi bo‘lib, grekchadan «teng huquqli» ma’noni anglatadi. «ISO»ning oliy organi BOSh ASSABLEYa hisoblanadi va 3 yilda bir marta chaqiriladi. Unda eng yirik masalalar bo‘yicha qarorlar qabul qilinadi va tashkilotning prezidenti saylanadi. ISOning tavsiyalari bilan xalqaro standartlar tayyorlanadi va ularga asosan milliy standartlarning yangilari tayyorlanadi ( ishlab chiqaziladi). ISOning ustavida ko‘rsatilgandek dunyoda standartlashni ijobiy rivojlanishiga yordam berish bilan xalqaro tovar almashuvlarini osonlashtirish hayotda zakovat. Ilmiy – texnikaviy va iqtisodiy yo‘nalishlarda xamkorlikni rivojlantirishga yo‘l ochadi.ISOning elektrotexnika bo‘limi bo‘lib. Unga xalqaro elektrotexnika xay’ati (MEK) kiradi. Uning vazifasi elektrotexnika bo‘yicha standartlarni unifikatsiya- lashtirishga xizmat ko‘rsatishdan iboratdir.

Metrologiya bo‘yicha Xalqaro og‘irliklarni o‘lchash tashkiloti ish olib boradi. Bu tashkilot xay’ati tomonidan yagona Xalqaro birliklar tizimi SI ishlab chiqilgan va ular o‘lchovlar konvensiyasiga birlashgan.

1956 yildan Xalqaro Metrologiya qonunchiligi tashkiloti (MOZM) faoliyat olib boradi. Shu yildan boshlab Evropada mahsulotlarning sifatini nazorat qiluvchi tashkilot (EOKK) ham ishlay boshlagan. Bu tashkilot davlatlarning mutaxassislari ishtirokida ilmiy- texnikaviy majmualarning sifati muammolarini.ularni uslublarini va nazoratini ta’minlash. va shu qatori mahsulotlarning tannarhini pasaytirish va hamda ishlab chiqarish mahsuldorligini oshirish ishlarini ko‘rib chiqadi. Har yili EOKK o‘zining Xalqaro sifat konferensiyasiri o‘tkazadi va natijalari bo‘yicha ishlarni nashr qiladi. Jurnallar chiqaradi, maslahat va muhokamalarni tashkil etadi.

ISO 9000 seriyadagi xalqaro standartlarning quyidagi turlari mavjud

O‘zDSt ISC 9000-1:1999 O‘zDSt ISO 9000-2:1999

O‘zDSt ISO 9001-1:1999 O‘zDSt ISO 9002 : 1999

O‘zDSt ISO 9003-1:1999 O‘zDSt ISO 9004 : 1999

ISO 9000 standartlari sifat tizimi standartlari bo‘lib ular, umumiy asosni yaratishga, iste’molchi talablarini qondirishga mo‘ljallangan.

ISO 9000 seriyadagi xalqaro standartlar qanday elementlar sifat tizimiga kiritilishi kerakligini belgilab beradi, lekin alohida bir tashkilotning bu elementlarni qay tarzda ro‘yobga chiqarishdan istisnodir. Bir xil shakldagi sifat tizimlarini joriy qilinishi bu standartlarning asosiy maqsadlari emas.

Shuningdek, O‘zRSt ISO 8402-98 "Sifat boshqaruvi va sifat ta’mini: Lug‘at" mavjud. Ushbu standart xalq xo‘jaligida, fan va texnikada mahsulot sifati borasida me’yoriy, texnik hujjatlarning barcha turlarida, ilmiy texnikaviy, o‘quv va ma’lumot adabiyotlarda, shartnoma, dalolatnoma va boshqa rasmiy hujjatlarda qo‘llanilishi majburiydir.

Quyidagi atama va ta’riflarni ko‘rib chiqamiz:

OB’EKT-Induvidial ravishda ko‘riladigan va ifodalanadiganlardir.

Izoh: ob’ekt sifatida, masalan faoliyat yoki jarayon, mahsulot; tashkilot tizim yoki alohida shaxs yoki yuqoridagilarning turli qo‘shilmalari bo‘lishi mumkin.

JARAYON- bir elemental ikkinchi elementga aylantirib beradigan o‘zaro bog‘liq resurs va faoliyat yig‘indisidir.

USLUBIYAT- faoliyat amalga oshiruvchi belgilangan usuldir.

MASULOT- faoliyat yoki jarayon ma’suli:

Izoh:

Mahsulot quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

xizmatlar;

texnik vositalar;

ishlov berilgan ashyolar;

-programma bilan ta’minlash yoki ularning qo‘shilmalari.

Mahsulot moddiy (masalan, ism yoki qayta ishlanadigan ashyolar) yoki nomoddiy (masalan, axborot yoki tushuncha), yoki ularningq o‘shilmalaridan iborat bo‘lishi mumkin.

Mahsulot avvaldan yo‘naltirilgan, (masalan, iste’molchilarga takliflar) yoki avvaldan yo‘naltirilmagan (masalan,h avoning ifloslanishi yoki xohishiga bog‘liq bo‘lmagan oqibatlar).

XIZMAT - ta’minlovchi va iste’molchining o‘zaro harakatining mahsuli va iste’molchi talabini qondiruvchi ta’minlovchining ichki faoliyatidir.

SIFAT - belgilangan va hohish talabini qondirishga tegishli bo‘lgan ob’ekt

xususiyatlarining yig‘indisi.

SIFAT SOHASIDAGI SIYoSAT - rasmiy ravishda rahbarning sifat bo‘yicha asosiy yo‘nalishi va maqsadlarning bayoni.

SIFATNI REJALASh - sifatga maqsad va talablarni belgilaydigan faoliyat va sifat tizimi elementlarini qo‘llanilishidir.

SIFATNI BOShQARISh - jarayonlarni boshqarishga aratilgan,hamda ularni

qoniqarsiz ishlash sabablarini yo‘qotuvchi operativ xarakterga ega bo‘lgan faoliyatning usul va turlari.

SIFATNI TA’MINLASh - barcha rejalashtirilgan va muntazam amalga oshiriladigan faoliyat turi.

SIFAT TIZIMI - sifatga umumiy rahbarlikni amalga oshiradigan tashkiliy tuzilmalar,usullar, jarayonlar va resurslar yig‘indisidir.

SIFATGA OID QO‘LLANMA - sifat sohasidagi siyosatni bayon etuvchi va tashkilotni sifat tizimini yorituvchi hujjat.

SIFAT SIRTMOG‘I - talabni belgilashdan to uni qondirishgacha baholash bosichlarida sifatga ta’sir etuvchi o‘zaro bog‘liq faoliyat turining konseptual modeli.

SIFAT NAZORATINI TASHKIL QILISh .

Sifat – aniqlangan va kutilayotgan talablarni qondirish qobiliyatlariga taaluqli ob’ekt tafsilotlari majmuasidir. Sifat ISO 9000 standartlari (75 – 77, 79) quyidagi to‘rt xolatrda qo‘llanish uchun mo‘ljallangan.

a). Raqobotbardoshlikni oshirish maqsadida ma’muriy boshqarish uchun.

b). Sifat tizimi elementlarining ayrimlari tekshirilayotgan paytda birinchi va ikkinchi tomonlar orasidagi shartnoma sharoitida.

v). Iso standarti hamma elementlari bo‘yicha istemolchi tomonidan va ta’minlovchining sifat tizimini baholashdan iborat bo‘lgan shartnoma talablari bo‘yicha.

g). Uchunchi tomon bilan sertifikatsiya qilinganda.

O‘tkazish joyiga qarab nazorat ishlab chiqarish va texnik nazoratlarga ajratiladi:

Ishlab chiqarishdagi nazorat texnik xizmatchilar ( qurilishning bosh muxandisi, prorabi, yo‘l ustasi va birgadirlar ) tomonidan ish jarayonida doimiy olib boriladi.

Texnik nazorat buyurtmachining vakolatli xodimlari tomonidan kundalik ishlab chiqarish jarayonlarida va bajarilgan ishlarni oraliq qobul qilishlarda amalga oshiriladi. Xo‘jalik hisobidan bajarilayotgan ishlarni nazorat qilish texnik nazoratchilar yoki qurilish tashkilotidan mahsus tayinlangan xizmatchilar tomonidan amalga oshiriladi.

Nazorat qilish turlari quyidagi alomatlar bo‘yicha tasniflanadi. . Texnologik jarayon nazorat qilishni o‘tkazish joyi, vaqtiga qarab quyidagi (nazorat qilish bosich)lariga bo‘linadi: