R. D. Dusmuratov, sh. N. Fayziyev, I. N. Qo’ziev a. Z. Avloqulov, G`. V. Po`Latov audit

© Toshkent Moliya instituti, 2007

MUNDARIJA:

14-bob.	ASOSIY VOSITALAR AUDITI
1.	Asosiy vositalar auditini tashkil etish tartibi va o’tkazish ketma-ketligi.
2.	Asosiy vositalar auditida foydalaniladigan ma’lumot manbalari.
3.	Asosiy vositalarning mavjudligi va saqlanishini tekshirish.
4.	Asosiy vositalar analitik hisobini tashkil etish auditi.
5.	Asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni hujjatlashtirish, schyotlarda aks ettirish hamda soliqqa tortishning to’g’riligini tekshirish.
6.	Lizing munosabatlari va ijara majburiyatlari auditi.
7.	Asosiy vositalarga eskirish hisoblashning to’g’riligini tekshirish.
8.	Asosiy vositalarni ta’mirlash auditi. Pudrat usuli va xo’jalik usulida bajarilgan ta’mirlash ishlari auditining xususiyatlari.
15-bob.	NOMODDIY AKTIVLAR AUDITI
1.	Nomoddiy aktivlarning mohiyati, ahamiyati, o’ziga xos belgilari va auditining xususiyatlari.
2.	Nomoddiy aktivlar auditini tashkil etish va o’tkazishning umumiy tartibi
3.	Nomoddiy aktivlar kirimi va chiqimi sintetik hisobini hamda soliqqa tortishning to’g’riligini tekshirish.
4.	Nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks ettirishning to’g’riligini tekshirish.
5.	Nomoddiy aktivlar auditining natijalarini umumlashtirish va baholash.
16-bob.	MOLIYAVIY QO’YILMALAR (INVESTITSIYALAR) AUDITI
1.	Moliyaviy qo’yilmalar tavsifi, auditining xususiyati, maqsadi va vazifalari.
2.	Moliyaviy qo’yilmalar (investitsiyalar)ni auditorlik tekshiruvidan o’tkazishda qo’llaniladigan ma’lumot manbalari.
3.	Moliyaviy qo’yilmalarni inventarizatsiyadan o’tkazish va oldin o’tkazilgan inventarizatsiyalar to’g’riligini tekshirish.
4.	Korxona aktivlarini moliyaviy qo’yilmalar qatoriga qo’shishning to’g’riligini tekshirish.
5.	Moliyaviy qo’yilmalar hisobiga doir dastlabki hujjatlarning rasmiylashtirilishini va qimmatli qog’ozlarni baholashning to’g’riligini tekshirish.
6.	Qimmatli qog’ozlarning analitik hisobini, kirimi va chiqimiga doir muomalalarni tekshirish.
7.	Moliyaviy qo’yilmalarning daromadliligi, olingan daromadlarning to’liq aks ettirilishi va soliqqa tortilishini tekshirish.
17-bob.	TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR AUDITI
1.	Auditning maqsadi, vazifalari, ma’lumot manbalari va o’tkazish tartibi.
2.	Tovar-moddiy zahiralarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish ketma-ketligi.
3.	Tovar-moddiy zahiralarning mavjudligi va saqlanishini nazorat qilishni tekshirish uslubiyoti.
4.	Tovar-moddiy zahiralar buxgalteriya hisobini tekshirishning xususiyatlari.
5.	Tovar-moddiy zahiralarni kirim qilish va ishlab chiqarishga sarflash vaqtida baholashning to’g’riligini tekshirish.
6.	Moddiy boyliklarni sotish va boshqacha tarzda hisobdan chiqarishga doir muomalalarni tekshirish.
17-bob.	MAHSULOT ISHLAB CHIQARISH VA SOTISHNING AUDITI
1.	Ishlab chiqarish xarajatlari auditining maqsadi, me’yoriy asoslari va xususiyatlari.
2.	Asosiy ishlab chiqarish tarmoqlarini auditorlik tekshiruvidan o’tkazish.
3.	Asosiy tarmoqlardan olingan mahsulotlar tannarxini hisoblashni tekshirish.
4.	Tugallanmagan ishlab chiqarishni tekshirish.
19-bob.	PUL MABLAG’LARI AUDITI
1.	Auditning maqsadi, vazifalari va ma’lumot manbalari.
2.	Kassa, kassa muomalalari va pul hujjatlari auditi.
3.	Bankdagi schyotlarga doir muomalalarni hisobga olish va nazorat qilishning holatini tekshirish.
4.	5110 - «Hisob-kitob schyoti»ga doir muomalalar sintetik hisobi to’g’riligi va to’liqligini tekshirish.
5.	Valyuta schyotlariga doir muomalalar sintetik hisobining to’g’riligi va to’liqligini tekshirish.
6.	Bankdagi maxsus schyotlardagi pul mablag’lari sintetik hisobining to’g’riligi va to’liqligini tekshirish.
20-bob.	HISOB-KITOBLAR AUDITI.
1.	Hisob-kitoblar auditining maqsadi, vazifalari va ma’lumot manbalari.
2.	Mehnat haqi bo’yicha hisob-kitoblar auditi.
3.	Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar auditi.
4.	Xodimlar bilan boshqa muomalalar bo’yicha hisob-kitoblar auditi.
5.	Mol etkazib beruvchi va pudratchilar bilan hisob-kitoblar auditi.
6.	Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblar auditi.
7.	Da’volar va olingan bo’naklar bo’yicha hisob-kitoblar auditi.
8.	Byudjet bilan hisob - kitoblar auditi.
9.	Ijtimoiy sug’urta va ta’minotga doir hisob-kitoblar auditi.
10.	Turli debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar auditi.
11.	Bank kreditlari va bankdan tashqari olingan qarzlar bo’yicha hisob-kitoblar auditi.
21-bob.	KORXONA XUSUSIY KAPITALI AUDITI
1.	Ustav kapitalini tekshirishning maqsad va vazifalari.
2.	Ta’sis hujjatlarini tekshirish.
3.	Dastlabki hujjatlarni tekshirish.
4.	Sintetik va analitik hisob registrlarini tekshirish.
5.	Qo’shilgan kapitalni tekshirish.
6.	Zahira kapitalini tekshirish.
22-bob.	MOLIYAVIY NATIJALAR AUDITI
1.	Moliyaviy natijalarni tekshirishning asosiy yo’nalishlari
2.	Davr sarflarini tekshirish.
3.	Moliyaviy faoliyatga doir xarajatlar va daromadlar hamda favqulodda olingan foyda (ko’rilgan zarar) larni tekshirish.

14-BOB. ASOSIY VOSITALAR AUDITI


REJA:
1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish tartibi va o’tkazish ketma-ketligi.
2. Asosiy vositalar auditida foydalaniladigan ma’lumot manbalari.
3. Asosiy vositalarning mavjudligi va saqlanishini tekshirish.
4. Asosiy vositalar analitik hisobini tashkil etish auditi.
5. Asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni hujjatlashtirish, schyotlarda aks ettirish hamda soliqqa tortishning to’g’riligini tekshirish.
6. Lizing munosabatlari va ijara majburiyatlari auditi.
7. Asosiy vositalarga eskirish hisoblashning to’g’riligini tekshirish.
8. Asosiy vositalarni ta’mirlash auditi. Pudrat usuli va xo’jalik usulida bajarilgan ta’mirlash ishlari auditining xususiyatlari.


1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish tartibi va
o’tkazish ketma-ketligi.
Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvidan o’tkazish mijoz-korxona faoliyati umumiy auditining bir qismi hisoblanadi. Uning maqsadi buxgalteriya hisoboti asosiy vositalar bo’limining ishonchliligi to’g’risida fikr shakllantirish va korxonada asosiy vositalar bilan bog’liq muomalalarni hisobga olish hamda soliqqa tortish uslubiyotini tashkil etishning O’zbekiston Respublikasida amal qilayotgan me’yoriy hujjatlarga muvofiqligini aniqlashdan iborat.
Asosiy vositalar auditi auditorlik tekshiruvining muhim ob’ektlaridan biri bo’lib, undagi o’rganiladigan masalalar keng qamrovli va ularning barchasini quyidagicha umumlashtirish mumkin:

• 
  asosiy vositalar mavjudligi va saqlanish holati ustidan nazorat o’rnatishni ta’minlash (ob’ektlarni asosiy vositalar qatoriga kiritishning to’g’riligi; asosiy vositalarning to’g’ri turkumlanishi; asosiy vositalar analitik hisobi va asosiy vositalar uchun moddiy javobgarlikni tashkil etish; analitik va sintetik hisob hamda hisobot ma’lumotlarining mosligi);
  
• 
  asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni dastlabki hujjatlashtirish hamda hisobda aks ettirish; asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni sintetik hisob registrlarida aks ettirish; asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni soliqqa tortish;
  
• 
  asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks ettirish (asosiy vositalarning foydali xizmat qilish muddatini aniqlashning to’g’riligi); amortizatsiya hisoblash usullarini qo’llashning qonuniyligi va to’g’riligi; jadallashtirilgan amortizatsiya usulini qo’llashning qonuniyligi; amortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to’g’riligi; amortizatsiya ajratmalarini hisobda aks ettirishning to’g’riligi);
  
• 
  asosiy vositalarni tiklashni - ta’mirlash, zamonaviylash-tirish va qayta jihozlashni hisobda aks ettirish (muomalalarni hujjatlarda rasmiylashtirish; ta’mirlash usullari; ta’mirlash xarajatlarini tannarxga olib borishning to’g’riligi; asosiy vosi-talarni qayta jihozlash va zamonaviylashtirishga doir muoma-lalarni hisobga olish;
  
• 
  asosiy vositalar korxona buxgalteriyasidagi sintetik va analitik hisobining holatini baholash; belgilangan qoidalarga muvofiq korxonaning o’ziga qarashli (0110-0199 schyotlar), joriy tartibda ijaraga olingan (001-schyot) va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalarni (0310-schyot) saqlash joylarida moddiy javobgar shaxslar bo’yicha hisobga olishning tashkil etilishini baholash;
  
• 
  korxonaning o’ziga qarashli va moliyalanadigan lizing aso-sida olingan asosiy vositalar bo’yicha oylik eskirish hisob-lanishining to’g’riligini tekshirish (0211-0299-schyotlar). Chunki, bu ma’lumotlar realizatsiya qilinadigan mahsulot (ish, xizmat)lar tannarxining (2010, 2310, 2510, 2710 schyotlar debeti) shakllanishi bilan bog’liq bo’lib, oqibatda korxonaning moliyaviy natijalari (balans foydasi yoki zarari)ga va byudjetga to’lanadigan foyda (daromad) solig’ining miqdoriga ta’sir etadi;
  
• 
  asosiy vositalarning sotib olinishi va hisobdan chiqa-rilishi hamda ularni yuridik va jismoniy shaxslardan ijaraga olish bilan bog’liq muomalalar bo’yicha soliq qonunchiligiga rioya qilinishini tekshirish;
  
• 
  asosiy vositalarni xo’jalik va pudrat usullarida (kapital yoki joriy) ta’mirlash xarajatlarini hisobga olishning kor-xonada amal qilinayotgan tartibini, korxonada bir yilga qabul qilingan hisob yuritish siyosatidan kelib chiqqan holda baholash va tekshirish (asosiy vositalarni ta’mirlash uchun rezervga mablag’ ajratish mexanizmidan foydalanib yoki foydalanmasdan);
  
• 
  agar auditor bilan tuzilgan shartnomada kelishilgan bo’lsa, korxonada asosiy vositalardan foydalanishni vaqt oralig’i va quvvati bo’yicha korxonaning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda tahlil qilish;
  
• 
  asosiy vositalarni baholash va qayta baholash natija-larini tekshirish.
  

Auditor ushbu asosiy masalalarni o’rganib, ularga auditorlik hisobotining tahliliy qismida baho berishi va yo’l qo’yilgan xatolar hamda hisobning belgilangan qoidalaridan chetga chiqish hollarini bartaraf qilish bo’yicha takliflar berishi lozim.
Auditor asosiy vositalar auditini boshlashda xo’jalikka ke-lishi bilan birinchi navbatda quyidagilarni aniqlashi zarur:

• 
  korxonaning asosiy vositalar hisobini tashkil qilish bo’-yicha tekshirilayotgan hisobot davridagi hisob yuritish siyosati, uning o’tgan hisobot davridagiga nisbatan o’zgarishi bilan tanishish;
  
• 
  asosiy vositalarning so’nggi invetarizatsiya(ashyoviy ro’y-xat)dan o’tkazilishi va uning natijalarini aniqlash;
  
• 
  asosiy vositalarni so’nggi qayta baholash materiallari va ularning hisobda aks ettirilishi bilan tanishish. Bunda auditor O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi, O’zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo’mitasining tegishli me’yoriy hujjatlariga muvofiq korxona balansida turadigan va qayta baholangan asosiy vositalar tik-lanish qiymati bo’yicha aks ettirilishini nazarda tutishi lozim.
  
• 
  korxonada asosiy vositalarni hisobdan chiqarish bo’yicha doimiy komissiya tashkil etilishi: asosii vositalarni foy-dalanish joylarida saqlash uchun javobgar shaxslar haqida buyruk (farmoyish) ning mavjudligini tekshirish, shuningdek, ular bilan shaxsan to’la moddiy javobgarlik to’g’risida shartnomalar tuzilganligini aniqlash;
  
• 
  tadbirkor sifatida ro’yxatga olingan va ro’yxatga olin-magan yuridik hamda jismoniy shaxslar bilan asosiy vositalar ijarasi bo’yicha tuzilgan shartnomalarni o’rganish:;
  
• 
  buxgalteriyada asosiy vositalar kartotekasi (AV-6 va AV-8 shaklidagi inventar kartochkalar) va komp’yuterda yoki qo’lda baja-riladigan variantdagi aniq inventar ro’yxati (AV-9 shakl) yuri-tilishiga ishonch hosil qilish lozim;
  
• 
  ishdan bo’shab ketgan moddiy javobgar shaxslar haqida ma’lumotlar (buyruqlar, xodimlar ro’yxati)ni o’rganish ;
  
• 
  asosiy vositalar hisobini yuritish qoidalari bayon qilin-gan amaldagi me’yoriy hujjatlar va asosiy vositalar hisobiga doir yagona shakldagi (unifikatsiyalangan) idoralararo dastlabki hujjatlarning shakllari bilan korxona buxgalteriyasi qay dara-jada ta’minlanganligini aniqlash.
  

Shu tarzda olingan ma’lumotlar auditorga mazkur korxonada asosiy vositalar hisobining tashkil etilishi haqida umumiy tasavvurga ega bo’lish imkonini va tekshiruvda maxsus e’tibor berish lozim bo’lgan masalalarni aniqlashga yordam beradi.
Auditor asosiy vositalar hisobiga doir muomalalarni tek-shirishni boshlashidan oldin ichki nazoratning ahvolini test usu-lida aniqlashi maqsadga muvofiqdir. Bu nafaqat ichki nazorat tizimining ishonchliligini baholash, balki auditorlik tekshiruvi o’tkazish dasturiga tuzatish kiritishga ham imkon yaratadi.

Asosiy vositalar hisobini tekshirish bo’yicha ichki nazorat tizimining ahvolini aniqlash testi.

№