Р. Халимметова илмий тадқИҚот методологияси

 
Тушунтиришнинг муддати, кўлами, узатиш воситалари, вервол ва 
новервал нутқ турлари устиворлиги билан бир-биридан фарқ қилади. 
 
 
8.2.4.-Чизма
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тушунтиришнинг нутқдаги турлари
1. Вербаль 
Тил орқали 
2. 
Новерваль 
Имо-ишора орқали 
ТУШУНТИРИШ ВА ТУШУНИШНИНГ ЎЗАРО НИСБАТИ 
Тушуниш ва тушунтириш бир-бири 
билан 
чамбарчас 
боғлиқ. 
Аммо 
тушуниш 
тушунтиришни, 
яъни 
ўрганилаётган ҳодисани қонунга ва 
сабабга 
боғлашни 
назарда 
тутмаслигини 
унутмаслик 
керак. 
Бундан 
ташқари, 
тушунишни 
тушунтиришга қарама-қарши қўйиш, 
шунингдек, 
инсон 
билиш 
фаолиятининг ҳар қандай соҳасида 
фаолият кўрсатувчи ва бир-бирини 
тўлдирувчи 
би 
икки 
тадқиқот 
процедураларини 
бир-биридан 
ажратиш мумкин эмас.
Мазкур 
процедураларни 
фарқлаб, 
ММ.Бахтин шундай деб ёзган эди: 
“Тушунтиришда фақат бир онг, бир 
субъект, тушунишда эса –икки онг, 
икки субъект қатнашади. Объектга 
нисбатан диалогик муносабат бўлиши 
мумкин эмас, шунинг учун ҳам 
тушунтириш диалогик жиҳатларга эга 
эмас 
(формал-риторик 
жиҳатдан 
ташқари). Тушунтириш ҳар доим 
маълум даражада диалогик хусусиятга 
эга”.
ХУЛОСА 
Тушунтириш- инмоннинг ҳамкорлик фаолиятида билиш жараёнлари 
объектига кирган нарса ва ҳодисаларнинг моҳиятини фикр узатиш, 
ўзаро таъсир ўтказиш, таъсирланиш, мулоқот, тақлид ёрдами билан 
ойдинлашириш, хотирадаги билимлар ва ижтимоий тажрибалар 
билан уларни уйғунлаштирган ҳолда тушуниш сари етакловчи ақлий 
фаолият. Тушунтириш ҳамкорлик фаолиятида (фикрни изоҳловчи –
фикрни қабул қилувчи иштирокида) индивидуал, триалогик, 
полилогик шаклларда амалга оширилади. Ўзининг муддати, кўлами, 
узатиш воситалари, вервал ва новервал нутқ турлари устиворлиги 
билан бир-биридан фарқ қилади.

---

133