R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

1-bob. INNOVATSION MENEJMENT 
ASOSLARI VA XORIJ TAJRIBASI
1.1. INNOVATSION MENEJMENT ASOSLARI
R eja: Innovatsion m enejm ent fanining predm eti va uslubi; inn o v at­
sion m enejm en tn in g m aqsad va vazifalari, tashkil etish va nazorati; in- 
novatsiyani klassifikatsiyasi; investitsion m enejm entning m ohiyati.
Tayanch iboralar: innovatsiya, innovatsion m enejm en t, investitsion 
m enejm ent, innovatsiyani klassifikatsiyasi, endogen uyg‘unlik.
1.1.1. Innovatsion menejment fanining predmeti va uslubi
1. 
Yangiliklar kiritish innovatsion m enejm entning obyekti sifatida. In ­
novatsion m enejm ent 0 ‘zbekistondagi tadbirkorlarga va ilmiy om m aga nis- 
b atan yangi tu sh u n ch ad ir. A ynan shu vaqtda 0 ‘zbekistonda yangiliklar 
ko'payib ketm oqda. Iqtisodiyotni boshqarish formalari o'rniga boshqa yan­
gi uslublar va shakllar paydo b o ‘lm oqda. Bunday sharoitda m azkur faoliyat 
bilan davlat organlaridan tortib pastki tabaqalardagi korxonalar ham kichik 
biznes shaklida shug'ullanm oqlari lozim . Maxsus adabiyotlarda va rasmiy 
hujjatlarda k o 'p hollarda iqtisodiyotning m arkazdan boshqarishga taalluqli 
bo ‘lgan tushunchalar, ya’ni ilmiy-texnikaviy progresslarni boshqarish, ilmiy- 
texnik yutuqlarni ishlab chiqarishda q o ‘llash kabi tushunchalar q o ‘llanilar 
edi. B ozor iqtisodiyoti sharoitida tijorat korxonalari yuridik va iqtisodiy 
erkinliklaiga ega, shu sababli hech qanday kiritishlar haqida (davlat to m o ­
nidan) gap bo'lishi m um kin em as. Bu prinsip orqali innovatsion m enej­
m ent oblastidagi alohida tushunchalardagi farqlarni tushunish m um kin.
Innovatsion so 'zining m a ’nosi ingliz tilidagi «innovatsion» so‘zidan 
olingan b o ‘lib, yangilik va yangilik kiritish degan m a’noni bildiradi. Bu 
yangilik zam irida yangi tartibni, yangi odatni, yangi uslubni, kashfiyotni 
tushunish lozim . Yangilikni bozorga kiritish jarayonini tijoratlashish jarayoni 
deb atash lozim . Yangilikning paydo b o ‘lishi va uni hayotga tatbiq etilishi 
oralig‘idagi vaqt innovatsion loyihasi deb ataladi. Kunlik am aliyotda, odat- 
da, yangiliklar, yangilik kiritish, innovatsiya tushunchalarini o'xshatish ko‘p 
uchraydi, qachonki h a r qanday kashfiyotlar, yangi voqealar, xizm atlar va 
m e to d la r xillari tarqalishiga qabul qilinsa (tijoratlashish) o ‘shand a xalq 
om m asi to m o n id a n tan olinadi.

---

Bizga m a ’lum ki, m ah su lo t sifatini yoki xizm at sifatini o ‘zgartirish 
resurslar sarflanishini (energiya, vaqt m oliya va boshqalar) talab qiladi. 
Y angilikni (novatsiya) kiritish jarayoniga (innovatsiya) o ‘tkazish jarayo ni 
h am h a r xil resurslarni talab qiladi, u lard a n m uhim i investitsiya va vaqt 
hisoblanadi. Iqtisodiy m uno sab atlar tizim iga o ‘xshash b o zo r sharoitlarida 
to v am in g xaridi va sotuvi ram kasida sh akllanadigan talab, tak lif va narx- 
larda, asosiy innovatsion faoliyat k o m p o n en ti sifatida yangilik, innovatsi­
ya — yangilik kiritish n am oyon b o ‘ladi. Y angiliklar bozorini shakllantira- 
di, investitsiyalar kapital bozorini, yangilik kiritish esa bozordagi so f raqo- 
batn i shakllantiradi.
Investitsiya keng m a’no d a yangi texnologiyalar, tu rli m ah sulo tlar va 
xizm atlar, tashkiliy texnik va ijtim oiy iqtisodiy q aro rlar shaklida ishlatili- 
shi tu sh u n ila d i. Y angilikning tu zilish i, yaratilishi va tarqalishi jaray on i 
innovatsiyaning hayotiy sikli deyiladi.
Yangiliklar bozori (novatsiyalar). Bozom ing asosiy mahsuloti b o ‘lib, in- 
tellektual faoliyatning ilmiy va ilmiy texnikaviy-natijaviy produkti hisoblanadi. 
U nga mualliflik va shunga o ‘xshash huquqlar (bu huquqlar xalqaro, respublka, 
korporativ va boshqa qonuniy, m e’yoriy aktlar doirasida bo'ladi) taalluqlidir.
D u n y o tajribasida ilm iy (ilm iy -tad q iq o t), ilm iy-texnik faoliyat va shu 
b ilan birga tajribaviy (k o n stru k to rlik ishlari) kash fiyotlar o ‘rtasida farq 
m avjud. Ilm iy (ilm iy-tadqiqot) faoliyat yangi bilim larni egallash, taq sim - 
lash va q o ‘llashga qaratilgandir.
1.1-chizma. Innovatsion faoliyat sxemasi.
Y angiliklar bozori ilmiy tashkilotlar, vaqtinchalik ilmiy jam o alar, il­
m iy xodim larning uyushm alari, tijorat tashk ilotlari, m ustaqil ilm iy labo- 
ratoriyalar va b o lim la r, milliy va a n ’anaviy yangilik yaratuvchilarni shakl­
lantiradi.
11

---