R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

M E H N A T U N U M D O R L I G I N I O S H I R I S H B O ‘Y IC H A  
M E H N A T N I M O T I V L A S H T I R I S H
M ehnat unumdorligini oshirish bo‘yicha m ehnatni motivlashtirish quyidagilar 
bilan aniqlanadi:
a) xizmat mavqeyini mustahkamligi;
b) o ‘z firmasiga ixlosmandligini tarbiyalash;
d) foydalanish va rivojlantirish;
e) xodimlar malakasini m untazam oshirish va qayta tayyorlash;
f) xodimlami m untazam bandligini ta ’minlash;
g) turli ijtimoiy-iqtisodiy dasturlami ishlab chiqish va amalga oshirish. 
Hozirgi sharoitda xodimlarga rahbarlikni motivlashtirish m a’lum darajada
o ‘zgardi: ijtimoiy-iqtisodiy va ijtimoiy-ruhiy boshqarish m a’muriy uslublarini 
siqib chiqardi. Rahbarlik endi xodimlar va m a’muriyatni belgilangan maqsadlarga 
erishish uchun hamkorligini amalga oshirishga qaratilgan. H ar qanday ishlab 
chiqarishning yangi shakli, agar u yuqori m ehnat unumdorligini ta ’minlasa,
152

---

mustahkamlashib qoladi. Mos ravishda m ehnat unumdorligi darajasi yuqori 
tashkil etish shaklini tavsiflaydi. U num dorlik ko‘rsatkichi — boshqarish uslublari 
taraqqiyligining eng yaxshi m ezonidir. H ar qanday korxona faqat m ehnat 
unumdorligini oshirish uchun yashamaydi, balki foyda m e’yori (norma)ni oshirish 
uchun yashaydi. Boshqaruvchilar foydaga bog‘langan axborotlar asosida qaror 
qabul qiladi. Ammo inflyatsiya sharoitida foyda uzoq muddatli istiqbol uchun 
ishning mustahkamligi m o‘ljali bo‘la olmaydi. M ehnat unumdorligi asosida 
mezonlash orqali boshqarish ish holatini inflyatsiyaga to ‘g‘rilab tahlil qilish 
imkonini beradi.
M ehnat unumdorligiga tayanish sonda firmaning texnologik va tashkiliy 
holatini raqobatchilarga nisbatan asosiy yo‘nalishni firmaning hozirgi holatini 
baholashdan uning istiqboldagi holatini baholashga o‘zgarishini aks ettiradi va 
m ehnat unumdorligini miqdoriy ifodalaydi. Bozor konyukturasi muvaffaqiyati 
orqali yuqori moliyaviy natijalarga erishgan korxona agar u haqiqatda m ehnat 
unumdorligini oshira olmasa quvonchli istiqbolga ega emas (natija va xarajatlar 
deflyatsiyasidan so‘ng), chunki foyda inflyatsiya ta ’sirida kamayib ketishi mumkin. 
Shunday qilib m eh n at u n u m d o rlig in i oshirish — m eh n at yoki tu b d an
o'zgartirishning asosiy jarayonlariga ta ’sir ko‘rsatish va boshqarish natijasidir. 
M ehnat unumdorligini oshirish boshqarish jarayonida teskari aloqalar boshqarish 
tizimi holatiga baho sifatida foydalanib, m ehnat unumdorligini rag‘batlantirishi 
mumkin. M ehnat unumdorligini boshqarish jarayonining mohiyati shundaki, u 
m ehnat unumdorligini rejalashga va m ehnat unumdorligini o ‘lchash tizimi 
yordam ida tadbirkorlikni am alga oshirishga h arak atlan tirish d ir. M eh n at 
unum dorligini boshqarish sifatini boshqarish (sifatni ta ’m inlash jarayoni), 
rejalashtirish (samaradorlikni oshirish uchun nima qilish kerak, aniqlash jarayoni) 
m ehnat xarajatlarini o ‘lchash va loyiha ishlash (tejamlikka baho berish jarayoni), 
buxgalteriya hisobi va moliyaviy nazorat (foydalanishni baholashni amalga 
oshiradigan xizmat) va kadrlar xizmati (m ehnat hayoti sifati masalalarini olib 
borish) bilan uzviy bog‘liqdir.