Муаммоли схемалар.
Альфа-спектр нозик струк-
турасида a0-энергияси емирилиш
энергия қийматига мос келса, 0,617
қолган a1, a2...- зарралар энер- 0,492
гиялари мос равишда ўйгониш 0,473
энергия кадар кичиқ чиқади. 0,327
Баъзи холларда альфа- 0,040
емирилувчи она ядронинг ўйгон- 0
ган холатидан хосилавий ядро
асосий холатига емирилиш билан 1-расм
рўй бериши мумкин. Бу альфа
зарралар кинетик энергияси ўйгониш энергияси кадар катта бўлади. Бундай альфа-зарралар ўзок чопувчи альфа-зарралар деб аталади
(2-расм). Бунда a1, a2, a 3 лар 10,746
a0-дан ўйгониш энергиялари 10,622
кадар энергиялари ортик. Ўзок 9,675
чопувчи a-зарралар емирилувчи 8,942
ядронинг емирилиш схемасини
аниқлаш имкониятини беради.
2-расм
-
Альфа-зарралар интенсивлиги энергиясига боглиқ бўлиб энергияси ошиши билан интенсивлиги кескин ошаборади.
-
Альфа табиий радиоактив изотоплардан чиқувчи a-зарралар энергиялари 4 МЭВ a<9 МЭВ оралигида, бу ядроларнинг ярим емирилиш даврлари Т1/2 эса 3*10-7с1/2<5*1015 й оралигида. Альфа- зарралар кинетик энергиялари нисбати 2,5 марта ўзгарса, ярим емирилиш даврлари нисбати 1024 маротаба ўзгаради. Лекин шундай катта фарқ бўлишига қарамасдан альфа-емирилиш даври билан энергияси ўртасидаги алоқадорлик мавжуд. Альфа-зарра энергияси 1% камайса ярим емирилиш даври 10 маротаба ошади, агар энергия 10% камайса ярим емирилиш даври 2-3 тартибга ўзгаради. Тажриба натижаларига асосланиб бу богланишни 1911-1922 йиллар Гейгер-Неттоллар аниқлаганлар.
Бу ерда: l-емирилиш доимийси,
А, В – доимий сонлар (радиоактив оилаларга хос бўлган ўзгармас сон)
Ra-a-зарранинг хавода чопиш масофаси.
Альфа зарранинг хавода чопиш масофаси кинетик энергияси оркали Rсм=0,3Тa3/2МЭВ ифодаланади. У холда (7) ифодани
кўринишда ёзамиз.
(8) Гейгер-Неттол формуласи ахамияти шундаки, узоқ яшовчи альфа-емирилувчи ядроларнинг ярим емирилиш вақтини бевосита ўлчаш мумкин бўлмаган ядроларда бу ядролардан чиқаётган a-зарралар кинетик энергиясига кўра емирилиш вақтини аниқлаш мумкин.
-
Алфа-емирилиш энергияси масса сонига боглиқ бўлиб, масса сонининг ошиши билан энергияси ошиб боради, бу ўзгаришда иккита максимум қиймати учрайди: 3-расм, бири А=145 да, иккинчиси А=212 атрофида. Биринчи холда нейтронли яқинида иккинчи холда эса протонлар сони z=82 ва нейтронлар сони N=126 бўлган магик ядролар атрофида кўзатилади. Маьлумки қобиқли моделга кўра 126 ва 82 сонлари тўлдирилган нейтрон ва протон қобиқларига тўгри келади; тўлдирилган нейтрон ва протонларига эга бўлган ядролар кўшни ядроларга нисбатан энг катта богланиш энергиясига эга бўлади. Шунинг учун ана шу ядроларнинг альфа-емирилишида максимал энергия ажралиб чиқади. (Магик сонларга тугри келувчи ядроларда богланиш энергия катта массаси кичиқ дастлабки a-емирилувчи ядро магик ядро бўлса, хосила ядро массалари фарқи ошади, бу эса емирилиш энергияси ошишига ўз навбатида альфа-энергияси ошишига олиб келади).
АДАБИЁТЛАР:
-
Р.Б.Бекжонов. Атом ядроси ва зарралар физикаси. Т.1995. 1-боб, 84-116, 119-128 бетлар.
-
К.Т.Тешабоев. Ядро ва элементар зарралар физикаси. Т.1992. 68-88 бетлар.
-
К.Н.Мухин. Экспериментальная ядерная физика. Т.1, М.1974. 165-206 ст.
-
Ю.М.Широков. Н.П.Юдин. Ядерная физика. М.1980. 201-230 ст.
-
Д.С.Сивухин. Обўий курс физики. ч.2. М.1989. 62-86 ст.
-
П.Е.Колпаков. Основқ ядерной физики. М. 1969, 200-234 бетлар.
-
И.В.Ракабольская. Ядерная физика. 1971, 90-110 бетлар.
Do'stlaringiz bilan baham: |