Радиотехник тизимлар назарияси асослари

f
e~*dt
X
—e"*f 
;
X 
o 
2
r = 1/2
r ning qiymatini (3.1.2) ifodaga qo‘ysak:
N = N0e-X' = N0e-' = NJe.
Demak, o ‘rtacha yashash vaqti radioaktiv yadrolarning 
e marta kamayish 
vaqti ekan.
Shunday qilib, radioaktivlikni yemirilish doimiysi, yarim yemirilish davri 
va o ‘rtacha yashash vaqti bilan xarakterlash mumkin ekan. Bu kattaliklar 
o ‘zaro quyidagicha munosabatda bo‘Iadi:
Tu
1/2
ln 2 _ 0,693
X ~ 
X
0,693 r .
69
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3.2-§. Aktivlik
Radioaktiv namunaning vaqt birligida yemirilishlar soni aktivlik deb 
ataladi.
(3.1.1) formuladan
- d N  = X Ndt;
d t
Aktivlik birligi qilib SI sistemasida bekkerel (Bk) qabul qilingan:
1 Bk = 1 yemir/s. Hosilaviy birliklari kyuri (Ku), rezerford 
(Rd): 1 Ku = 3,7* 1010Bk, 1 Rd = 106 Bk.
Tajribada radioaktiv m anba yarim yem irilish davrining katta yoki 
kichikligiga ko‘ra, turlicha uslublar qo‘Ilaniladi. M asalan, aktivlikning 
pasayishi (
Tm soat, kun, oylarda boTsa), qisqayashovchi boTsa, hosil boTgan 
ion toklariga ko‘ra, radiometr, mos tushish usullari va h.k.
Radioaktivlik hodisasining eng ajablanarli tomoni yadro ta'sirlashuv 
vaqtiga nisbatan juda katta kechikishidir. Haqiqatan ham yemirilishlaming 
barcha turlari yadroda kechadi. MaTumki, yadro kuchlari uchun ta’sirlashuv 
vaqti ~ 10'21c, lekin radioaktivyemirilish davri esa 1010yiIlar(Masalan: 238 
U 
uchun 
Tm = 1010yil, bu 1017s) boTadi. Ya’ni 238[/yadrosidanchiquvchi a -
zarra yadroda 1038 m arotaba aylanadi, navbatdagi 1038+1 aylanishda 
yadrodan chiqishi mumkin ekan.
Radioaktiv yemirilishlarda nurlanishlaming kechikishi quyidagi sabab- 
larga ko‘ra, deb qaraladi:
1) Zaryadli zarralar yadrodan chiqishda kulon to‘sig‘iga uchrashligi. 
(Kulon to‘sig‘i og‘iryadrolarda~30 
MeV, yemirilish energiyasi —-4 MeV. 
Klassik fizika qonunlari bo‘yicha yadrodan zarra chiqishi mumkin emas, 
kvant mexanikasi bo‘yicha zarra to‘siqdan sizib o‘tishi mumkin).
2) Radioaktivlik kuchsiz ta’sirlashuvga ko‘ra, ro‘y berishi (Yadroda beta- 
yemirilish kuchsiz ta’sirlashuvga ko‘ra, amalga oshadi, shunga ko‘ra, yadro 
ta’sirlashuvdan kuchsiz ta’sirlashuv necha marta kechik boTsa, yemirilish 
vaqti shuncha marotaba kechikadi).
3) Y em irilish energiyasining kichik boTishi radioaktivlik vaqtini
70
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kcchiktiradi. (Masalan, yuzta nuklonli 
A = 100 yadro uyg‘onish energiyasi 
10 M ? F b o ‘lsin. Har bir nuklonga 0,1 
MeV to ‘g ‘ri keladi, bu energiya 
solishtirm a b og ‘lanish energiyasidan kichik, lekin ham m a uyg‘onish 
cnergiyani birorta nuklonga berishi, bu bilan nuklon chiqib ketishi ehtimoligi 
bor).
4) 
Radioaktiv yadro va maxsul yadrolar kvant xususiyatlarining (spin, juftlik, 
orbital m om ent,...) keskin farq qilishi. Masalan, dastlabki yadro 
hua holatda, 
mahsul yadro S holatda bo‘lsin, bunda dastlabki yadro uchun / = 1/2, / =
5, 
P = -l,m a h s u ly a d ro u c h u n / = 1/2,/ = 0, P = +1, A / = 5, A / = 5 
ju ftlik o ‘zgaradi. D em ak, spin, orbital m om ent, ju ftlik saqlanm asligi 
yemirilishni taqiqlaydi.