Ranglar va raqamlarning ramziy ma’nolari

Sab’ai sayyor” dostonining beshinchi hikoyati bo‘lmish “Mehr va Suhayl” hikoyatida moviy rang bilan bog’liq tasvirlar berilgan. Uning sarlavhasi quyidagicha: “Chorshanba kuni
Sab’ai sayyor” dostonining beshinchi hikoyati bo‘lmish “Mehr va Suhayl” hikoyatida moviy rang bilan bog’liq tasvirlar berilgan. Uning sarlavhasi quyidagicha: “Chorshanba kuni
Bahromning moviy kisvat bila gunbadi nilufariyg’a mayl qilib, xurshidi osmoniy libos bila jomi firuzagun aro kabudon mayidek boda solib no‘sh qilg’oni va no‘shono‘sh unin toqi nilufaridin oshurg’oni”.
raqam zamirida yashiringan u yoki bu ma'no va haqiqatni anglamasdan, badiiy matnni tahlil qilish ancha mushkul. Sharq she'riyatida qollanilgan raqamlar faqatgina aniq son qiymatini emas, balki aksariyat paytlarda biror bir ramziy-ilohiy, falsafiy, dunyoviy mazmunni ham ifoda etgan. Raqam ramzlaridan mohirona foydalanish ijodkordan din, mifologiya, falsafa, tarix, tasavvufga doir bilimlarni har bir raqam ortida berkingan mazmunlarni ochish, to'g'ri talqin qilish uchun ham ma'lum tayyorgarlik va malaka lazimdir. Raqam arabcha so'z bo'lib, «yozuv», «bo’lish», «son» ma'nolariniifodalaydigan, miqdorni anglatadigan harfli belgidir.
Sharq shoirlari poetik ma'no va mantiq talablariga asoslanib raqamlarga murojaat qilganda, bevosita u yoki bu raqam «chegara»sida an'anavoylashgan haqiqatlarni ham inobatga olganlar. Buni ikki raqamidan foydalanishda ham kuzatish mumkin. Dunyo va oxirat xususidagi fikr-mulohazalar asosan «ikki dunyo», «ikki jahon»> iboralari vositasida ifodalangan va ular kopincha tazodiy xarakter kasb etgan.
Sharq shoirlari poetik ma'no va mantiq talablariga asoslanib raqamlarga murojaat qilganda, bevosita u yoki bu raqam «chegara»sida an'anavoylashgan haqiqatlarni ham inobatga olganlar. Buni ikki raqamidan foydalanishda ham kuzatish mumkin. Dunyo va oxirat xususidagi fikr-mulohazalar asosan «ikki dunyo», «ikki jahon»> iboralari vositasida ifodalangan va ular kopincha tazodiy xarakter kasb etgan.
Alisher Navoiy Xazoyin ul-maoniy» va «Xamsa»sida oltmishga yaqin o'rinda «ikki olam» (dashr, jahon, dunyo, da oltmishga yaqin orinda ikki ) birikmasi ishlatilgan. Haqiqiy ishq sohiblari, ya'ni Haqqa oshiq bolganlar visolga yetihish uchun ikki dunyo noz-nematlaridan ham kechishni afzal bolganlar: Arz etsalarki, yor kerak yo iki Jahon, Yor aytqumdurur beri, ikki jahon nari. Ikki dunyo ne'matlari vaslga yetihish uchun to'sqinlik qiladi. Shuning uchun oshiq bu ne'matlardan kongil uzishi, qalbini Olloh ishqiga bog'lashi lozim: Ikki jahonni ko'rar vasl mone'i solik, Murod yor esa, ham mundinu, ham andin kech.
Alisher Navoiy Xazoyin ul-maoniy» va «Xamsa»sida oltmishga yaqin o'rinda «ikki olam» (dashr, jahon, dunyo, da oltmishga yaqin orinda ikki ) birikmasi ishlatilgan. Haqiqiy ishq sohiblari, ya'ni Haqqa oshiq bolganlar visolga yetihish uchun ikki dunyo noz-nematlaridan ham kechishni afzal bolganlar: Arz etsalarki, yor kerak yo iki Jahon, Yor aytqumdurur beri, ikki jahon nari. Ikki dunyo ne'matlari vaslga yetihish uchun to'sqinlik qiladi. Shuning uchun oshiq bu ne'matlardan kongil uzishi, qalbini Olloh ishqiga bog'lashi lozim: Ikki jahonni ko'rar vasl mone'i solik, Murod yor esa, ham mundinu, ham andin kech.
Uch raqamiga qaraganda tort raqami xalqning o'z ijtimoiy qarashlari, an'analari va kundalik turmushida ancha keng qollanilgan. Dunyo xalqlari mifologiyasida olamning tuzilishi, uning tort tomoni mavjudligi, bir oy tort haftadan, bir yil to'rt fasldan iboratligi, Oyning har oyda oz tusini to'rt marta almashtirib turishi kabi holatlar bu raqamning ananaviylahishiga sabab bo'lgan. Islom dunyosida osida ham to'rt ragami eng kop ishlatiluvchi raqamlardan biri bolib, to’rt dost - choryor, to’rt muqaddas kitob, tort farishta singari birikmalarda bu raqam bilan bog'liq ifodalamni uchratish mumkin.
Mumoz she'riyatda raqam asos bolgan badiiy san'atlarda bir, ikki, uch, to'rtdan boshlab tokim yuz minggacha yetib boradigan raqamlarga duch kelinadi: Kirdi tufroqqa hilol, ochdi tilun oyg'a jamol, O'n tilun oyning qirog’idan chu oldong o’n hilol. Alisher Navoiyning ushbu baytida ma'shuqaning to'lin oyga o'xshab husn-Jamoli ochilgani ta'riflangan. Lekin shoir ta'rifda «o’n» raqamiga tayanib, hilol shunchaki to'lin oyga aylanmadi, balki «o’n tilun oyning» chetidan olingan o’n hilol goyoki birlashdi, deydi. Bu esa oquvchida taassurotning kuchayishini ham ta'minlaydi.
Ramz
Ramz (arab. — ishora qilmoq) (badiiy adabiyotda) — voqelikni badiiy aks ettirishning shartli usuli; badiiy shartlilik shakllaridan. Ramz majozdan farq qilib, mazmuni obrazli qurilishi bilan bogʻliq boʻladi va koʻpmaʼnoliligi bilan ajralib turadi.
Ramziy obrazlar muayyan tizimni tashkil etadi va ayrim hollarda koʻpchilik xalqlar adabiyoti va sanʼatida mushtarak mazmunni ifodalaydi. Mas, sher — mardlik, tulki — makkorlik, boʻri — ochkoʻzlik va boshqa Adabiyot tarixida asrlar davomida ishlatilib kelinayotgan ramziy obrazlar tizimi ham mavjud; gul — goʻzallik, maʼshuqa; bulbul — oshiq; sariq rang — mahzunlik, qora rang — motam ramzi va boshqa Ijodkorlar anʼanaviy Ramzlar bilan bir qatorda tabiatdagi har bir hodisa va detal (Mas, bulut, buloq, chaqmoq va boshqalar)dan ramziy tasvir uchun foydalanadilar. Bunda u yoki bu narsa tasvir jarayonida yozuvchi maqsadiga xizmat qiluvchi muayyan ramziy maʼnoga ega boʻladi.a
E’tiboringiz uchun rahmat!