Rangtasvir texnikasi va ashyolar texnologiyasi

I bob. Suvda eriydigan yelimli bo'yoqlar 

1-mavzu. AKVAREL BO'YOQLAR 

Akvarel bo'yoqlar qadimgi Misr musavvirlariga tanish edi. Bizgacha 

ular papirusda ishlangan naqshlar orqali yetib kelgan. Ushbu bo'yoqlar 

bog'lovchi moddasining kelib chiqishi suvda eriydigan o'simlik yelimlari 

bo'lgan. Ushbu turdagi akvarel tarki- bida oq bo'yoq bo'lganligi uchun u 

zamonaviy guashga yaqin edi. 

Akvarelli  rangtasvirning  rivojlanishi  XII  asrda  kitob  rang-  tasviri 

bezagi  bilan  bog'liq.  Buni  fors  miniaturalari  misolida  ko'rishimiz 

mumkin.  Bu  usul  keyinchalik  Sharq  davlatlariga  tarqalib  ketgan.  XV 

asrlarga  kelib  toza  yelimli  suv  bo'yoqdan  foydalanilgan  (qo'shimcha 

moddasiz).  Ushbu  bo'yoqlar  o'zining  tozaligi,  shaffofligi  bilan  ajralib 

turgan.  Asr  o'rtalari-  ga  borib  musavvirlar  nafaqat  kitob  muqovasi 

bezagida, hatto rasm va badiiy bezaklarda ham yelimli, suvda eriydigan 

bo'yoq-  lardan  foydalanishgan.  G'arbda  akvarel  bo'yoqlarining  texnik 

imkoniyatlari birinchi bo'lib Albrext Dyurer (1471 — 1528) tomonidan 

keng ochib berildi. Buni musavvirning manzarali suratlarida ko'rishimiz 

mumkin. XVII asr boshlarida akvarel mustaqil rangtasvir turiga aylanib, 

XVIII  asr,  va  aynan,  XIX  asrda  ingliz  rangtasvirchilari  sharofati  bilan 

rivoj topib, yuksak darajaga ko'tarildi. 

Akvarel  ikki  xil  usulga  bo'linadi:  1.  Ingliz  usuli  (texnikasi)  — 

namlangan  qog'ozga  rangtasvir  chiziq  qismlarini  umumiy  quyuq  tus 

berib  bo'yaladi  va  yorug'liklar  mo'yqalam  yordamida  yuviladi.  2. 

Italyancha usul — quruq qog'ozga bo'yoqning usma-ust ko'p qatlamini 

ishlash orqali erishiladi. 

Rossiyada  akvarelda  rangtasvir  usulining  jadal  rivojlanishi  XIX 

asrdan  boshlandi.  Bugungi  kunda  akvarelda  rangtasvir-  lash 

texnikasining  rivojlanganini  respublikamizda  namoyish  etilayotgan 

ko'rgazmalardagi  akvarelchi  rassomlar  M.  Sodiqov,  D.  Mursalimov 

asarlarida  ko'rishimiz  mumkin.  Bu  rassomlar  yuqorida  qayd  etilgan 

---

 

5

 

usulda  ishlashadi  va  akvarelli  rangtasvir  usuliga  katta  ahamiyat 

berishadi. 

Akvarel bo'yoqlari yelimli shaffof bo'yoqlar guruhiga kiradi. Akvarel 

so'zi,  lotincha  «akva»  —  «suv»  ma'nosini  bildirib,  uning  erituvchisi 

hisoblanadi. 

O'simlikdan  olingan  yelimlar  akvarel  bo'yoqlarining  bog'-  lovchisi 

hisoblanadi,  bular  gummiarabik  va  dekstrin,  suvda  tezda  eriydigan 

yelimlar.  Akvarel  bo'yoqlariga  plastifikator  sifatida  glitsivirin  va 

invertirlangan  qand,  ayrim  holatlarda  asal  ham  qo'shiladi.  Shunday 

qilinsa, egiluvchanlik sifati oshadi va tez eriydi, ishlash jarayonida ancha 

qulayliklar yaratadi. 

Glitsivirin namlikni uzoq saqlaydi, bo'yoqlarning tez quri- shiga va 

mo'rt bo'lib qolishiga yo'l qo'ymaydi. Akvarel bo'yoq- larga yuza-aktivli 

modda,  buqa  o't  pufagi  moddasi  kiritiladi.  Shu  bilan  qog'ozda  yengil 

bo'yash  imkoniyati  yaratiladi,  chunki  buqa  o't  pufagi  moddasi 

bo'yoqlarning  tomchi  bo'lib  yig'ilib  qolishiga  yo'l  qo'ymaydi. 

Bo'yoqlarning  mog'orlashiga  qarshi  va  buning  oldini  olish  uchun 

antiseptik fenol qo'shiladi. 

Akvarel  —  yagona  bo'yoq  turi,  o'ziga  xos  toza,  tiniq  va  yorqin 

rangliligi  bilan  ajralib  turadi.  Bunga  nafaqat  toza  ma-  teriallardan 

foydalanish bilan, balki dispersli, pigmentlarni maxsus ishqalash, tuyush 

orqali juda ham mayin kukunga aylanishi orqali erishilgan,