Раннее царство Египет

2.1 Qadimgi qirollik Misrining rivojlanish xususiyatlari

Qadimgi qirollik davrida (miloddan avvalgi XXIVIII-XXIII asrlar) Misr Sinay yarim oroli, janubiy Falastin va Nubiya hududlariga oʻz taʼsirini kengaytirgan yirik markazlashgan davlat boʻlgan.

Qirollar doimiy urushlar olib borganlar. Ma'lumki, masalan, IV sulola asoschisi Sneferu (miloddan avvalgi XXIVIII asr) Nubiyadagi yurish paytida 7000 mahbus va 200 ming bosh qoramol, liviyaliklarga qarshi yurish paytida esa 1100 kishi olib ketilgan. IV sulola hukmronligi davrida Misr Sinay yarim orolidagi mis konlari hududining suveren egasiga aylandi. Savdo ekspeditsiyalari Nubiyaga qurilish toshlari, fil suyagi, akatsiya va qora daraxt (u Nubiyaga Afrikaning ichki qismidan yetkazilgan), qimmatbaho toshlar, tutatqilar, pantera terilari va ekzotik hayvonlar uchun yuborilgan. Puntdan xushbo'y qatronlar va "engil oltin" keltirildi. Finikiyalik Byblosdan Misrgacha yog'och - sadr daraxti bor edi.
Katta hokimiyat qirol qo'lida to'plangan bo'lib, uning asosini keng er fondi, katta mehnat va oziq-ovqat resurslari tashkil etdi. Davlat keng byurokratik apparatga asoslangan markazlashgan despotizm xususiyatlariga ega bo'ldi. Fir'avndan keyin ierarxik zinapoyada birinchi bo'lib, u bir qator davlat lavozimlarini birlashtirgan va iqtisodiyotning ko'plab tarmoqlarini boshqargan bosh sudya bo'lgan oliy martaba edi. Qirollik, ma'bad va xususiy uy xo'jaliklari mavjud bo'lganda, ayniqsa 5-6 sulolalar davrida mamlakat iqtisodiyotida hal qiluvchi rolni zodagonlar egallagan, bu erda, aftidan, mehnatga layoqatli aholining katta qismi ishlagan.
Qadimgi qirollik davrida keyingi rivojlanish, ayniqsa Quyi Misrda bog'dorchilik, bog'dorchilik, uzumchilik oldi. Misrliklar asalarichilikni kashf etish sharafiga ega. Delta yaylovlari chorvachilikni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratdi. Uning xarakterli xususiyati chorva mollari bilan bir qatorda to'liq yoki yarim qo'lga olingan cho'l hayvonlari: antilopalar, echkilar va jayronlarni podada boqishdir. Yuqori Misrning asosiy boyligi don, birinchi navbatda arpa va bug'doy edi. Uning bir qismi Nil bo'ylab shimolga tashilgan. Shunday qilib, Janubiy va Shimoliy Misr bir-birini to'ldirdi.
Qadimgi podshohlik davri tosh qurilishning jadal rivojlanishi bilan tavsiflanadi, uning avj nuqtasi qirol qabrlari - dafn ibodatxonalari bo'lgan ulkan piramidalar va olijanob qabrlar "shaharlari" qurilishi edi. Asosan mis qurollar yordamida amalga oshirilgan podshoh Jozer (III sulola) piramidasi qurilishi bilan Misr nihoyat mis davriga kirdi. Ammo tosh qurollardan keyin ham foydalanish davom etgan.
5-sulolaning oxirida fir’avnlarning kuchi zaiflasha boshladi. Shu bilan birga, nom dvoryanlarning mavqelari mustahkamlandi. Ijtimoiy qarama-qarshiliklar tufayli parchalanib ketgan piramidalar qurilishidan charchagan Misr VI sulola hukmronligining oxiriga kelib yarim qaram nomlarga parchalana boshladi. Keyingi, VII sulolaning 70 Memfis shohlari, Maneto tomonidan saqlanib qolgan afsonaga ko'ra, bor-yo'g'i 70 kun hukmronlik qildi. XXIII asrning o'rtalaridan boshlab. Miloddan avvalgi e. Misrning tanazzul davri, uning ichki parchalanishi boshlandi.
Miloddan avvalgi III ming yillikning oxiriga kelib. e. Misrning iqtisodiy ahvoli mamlakatni birlashtirishni talab qildi; notinchliklar davrida sug'orish tarmog'i yaroqsiz holga keldi, aholi ko'pincha qattiq ochlikdan aziyat chekardi. Bu vaqtda Misr taxtiga ikkita birlashtiruvchi markaz da'vogarlik qildi. Ulardan biri mamlakat shimolida, Nil daryosining g'arbiy sohilidagi Fayum vohasidan unchalik uzoq bo'lmagan unumdor pasttekislikda joylashgan Gerakleopolis edi. Gerakleopolis nomarxi Xeti I (Axtoy) bir vaqtning o'zida Osiyo ko'chmanchilariga qarshi kurash olib borgan holda, yaqin atrofdagi viloyatlar hukmdorlarini o'z hokimiyatiga bo'ysundirdi. Butun Misr hukmdorlari ham Fibaning nomarxlari bo'lishga intildilar. Fiba hukmdorlari gʻalaba qozonib, Mentuxotep I davrida mamlakat birlashgan edi. Bugungi kungacha saqlanib qolgan relyeflardan birida bu hukmdor misrliklar, nubiyaliklar, osiyoliklar va liviyaliklarning zabt etuvchisi sifatida tasvirlangan. Ammo erishilgan birlik hali uzoq davom etmadi.

2.