Raqamli iqtisodiyot shartlarida ta'lim faoliyati

OLIY TA'LIM TIZIMINING RIVOJLANISHI VA

O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA INSON POTENTSIALI


Komilova Nargiza AbduqahorovnaIqtisodiyot nazariyasi kafedrasi dotsenti, t.f.n. Samarqand iqtisodiyot va servis instituti
Nasimov Ikrom XusanovichSamarqand davlat universiteti “Sanoat iqtisodiyoti” kafedrasi dotsenti
Bugungi kunda oliy ta’limning globallashuv jarayoniga faol ishtirok etayotgan davlatlar soni ortib bormoqda va ular jahon tajribasidan qanchalik muvaffaqiyatli foydalana olishi ma’lum bir davlatdagi oliy ta’lim darajasiga bog‘liq bo‘ladi. O‘zbekiston ham bundan mustasno emas, mamlakatimizda oliy ta’limni xalqarolashtirish, uning sifatini oshirish va ta’limning xalqaro standartlarini joriy etish bo‘yicha keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 20-apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilinib, 2017-2021-yillarda oliy ta’lim tizimini kompleks rivojlantirish dasturi tasdiqlandi. Qariyb 1,7 trillion so‘mga yaqin moliyaviy resurslar bilan O‘zbekiston Respublikasida oliy ta’limni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi qabul qilindi va uni amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” 2019-yilda tasdiqlandi.
Mazkur hujjatlarda O‘zbekistonda oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, kadrlar tayyorlash dasturlari mazmunini tubdan qayta ko‘rib chiqish va uni xalqaro standartlar darajasiga yaqinlashtirish asosiy maqsadlardan iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun mamlakatimiz oliy ta’lim muassasalari oldiga quyidagi ustuvor vazifalar qo‘yilgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: oliy o‘quv yurtlari professor-o‘qituvchilari malakasini oshirish; ta’limning turli yo‘nalishlari bo‘yicha yangi o‘quv dasturlarini, zamonaviy o‘quv-metodik adabiyotlarni yaratish; o‘quv jarayonini bosqichma-bosqich kredit-modul tizimiga o‘tkazish: EI va ECTS tajribasini hisobga olgan holda kreditlarni hisoblash metodikasini ishlab chiqish, talabalar uchun Yevropa Ittifoqi universitetlari bilan o‘xshashlik asosida o‘quv fanlarini tanlash imkoniyatini belgilash; respublika professor-o‘qituvchilari va talabalarining valyuta almashinuv dasturlari va treninglarida keng ishtirok etishi; o‘quv jarayonini takomillashtirish va tajriba almashish maqsadida xorijlik o‘qituvchi va professorlarni respublika oliy o‘quv yurtlariga ishlashga taklif etish;
maqolalarga havolalarni ko‘paytirish, shuningdek, respublika ilmiy jurnallarini ilmiy-texnikaviy ma’lumotlarning xalqaro ma’lumotlar bazasiga bosqichma-bosqich kiritish; oliy o‘quv yurtlarining akademik mustaqilligini ta’minlash; oliy ta’limning investitsion jozibadorligini oshirish, xorijiy ta’lim va ilmiy texnologiyalarni jalb etish, universitetlarda texnoparklar va startaplarni tashkil etish; oliy o‘quv yurtlarining infratuzilmasi va moddiy-texnik bazasini yaxshilash, shu jumladan xalqaro moliya institutlarining imtiyozli mablag‘larini keng jalb etish, oliy o‘quv yurtlarini bosqichma-bosqich o‘zini-o‘zi moliyalashtirish tizimiga o‘tkazish va ularning moliyaviy barqarorligini ta’minlash; universitetlarni dunyoning eng yaxshi 1000 ta jahon akademik reytingi (Academic Ranking of World Universities) universitetlari qatoriga kiritish chora-tadbirlarini amalga oshirish;
Belgilangan vazifalarni amalga oshirish uchun O‘zbekistonda oliy ta’lim xalqaro hamkorlikni faol rivojlantirmoqda. Shunday qilib, qo‘shma ta’lim muassasalari tashkil etilmoqda, respublika oliy o‘quv yurtlarida o‘quv jarayoniga chet ellik o‘qituvchilar va olimlar jalb etilmoqda: ham o‘qituvchilar, ham talabalarning akademik harakatchanligi rivojlanmoqda; hamkorlikda ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmoqda, oliy ta’lim, axborot texnologiyalari, resurslar va energiyani tejash sohasidagi dolzarb masalalar bo‘yicha xalqaro konferensiyalar tashkil etilmoqda.
Bu chora-tadbirlar respublikada oliy o‘quv yurtlari sonini sezilarli darajada oshirish imkonini berdi. Agar 2016-yilda OTMlar soni 70 ta boʻlgan boʻlsa, bugungi kunda ularning soni 93 taga yetdi, shundan 19 tasi xorijiy oliy taʼlim muassasalari filiallaridir. Xalqaro Vestminster universiteti, Singapur menejmentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika universiteti, Inha universiteti, Aju universiteti, Plexanov nomidagi Rossiya iqtisodiyot universiteti filiali, M.V.Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti filiali, Rossiya davlat universiteti filiali shular jumlasidandir. I. M nomidagi neft va gaz. Gubkina va boshqalar.O‘zbekiston oliy o‘quv yurtlari xorijiy universitetlar filiallari bilan yonma-yon faoliyat yuritib, o‘qitishning ilg‘or texnologiyalarini, boshqaruvning ilg‘or usullarini o‘zlashtirmoqda; o‘qituvchilar ushbu universitetlarda ishlash va malaka oshirish imkoniyatiga ega.

Xalqaro hamkorlikni rivojlantirishning muhim chora-tadbirlaridan biri kredit mobilligidir. O‘zbekistonda talabalarning harakatchanligi siyosiy, iqtisodiy va universitetlararo akademik hamkorlik doirasida amalga oshirilib, talabalar o‘z tashabbusi bilan xorijiy universitetlarga kirishlari mumkin. Bundan tashqari, Oʻzbekiston talabalari va oʻqituvchilarining harakatchanligi TEMPUS va ERASMUS+ kabi xalqaro dasturlar doirasida amalga oshirilmoqda.Evropa Ittifoqining Boloniya jarayoni doirasida, AQShning Fulbrayt talabalari ta'lim almashinuv dasturi, Germaniyaning DAAD, Germaniya xalqaro hamkorlik jamiyati GIZ dasturi, Buyuk Britaniyaning Chievening dasturi, Buyuk Britaniyaning ta'lim almashinuv dasturlari. Yaponiya Ta'lim, madaniyat, sport, fan va texnologiya vazirligi (MEXT), shuningdek, Xitoy, Ispaniya, Rossiya Federatsiyasining turli dasturlari.
Mazkur dasturlar tufayli O‘zbekistonning yuzlab o‘qituvchi va talabalari oliy ta’lim tizimidagi ilg‘or xalqaro tajribalar bilan tanishish, yangi bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lish, jahonning yetakchi universitetlarida malaka oshirish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Bu O‘zbekistonda ilmiy faoliyat statistikasini yaxshilashga yordam beradi. 2017-yilgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekiston Web of Science ma’lumotlar bazasida chop etilgan maqolalar bo‘yicha dunyoda 99-o‘rinni egalladi.
2019-yil oktabr oyida Toshkentda “Yangi iqtisodiyot uchun yangi kadrlar” shiori ostida o‘tkazilgan birinchi O‘zbekiston-Rossiya ta’lim forumi davomida O‘zbekiston va Rossiya oliy o‘quv yurtlari o‘rtasida 130 ga yaqin shartnoma va shartnoma imzolanganini alohida ta’kidlamoqchiman. Ushbu kelishuvlar doirasida filiallar va qo‘shma ta’lim dasturlarini yaratish bo‘yicha aniq “yo‘l xaritalari” ishlab chiqildi.
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti (SamIES) ana shu o‘zgarishlarni faol amalga oshirayotgan universitetlardan biridir. Institut mamlakatimizdagi xizmat ko‘rsatish sohasi uchun iqtisodchi kadrlar tayyorlashga ixtisoslashgan yagona oliy o‘quv yurti bo‘lib, xorijiy oliy o‘quv yurtlari bilan ikki tomonlama diplom dasturlarini faol amalga oshirmoqda. Shunday qilib, 2019-2020 o'quv yilidan boshlab institut Qozon federal universiteti va Vladimir davlat universiteti bilan "savdo ishi" ta'lim yo'nalishi bo'yicha qo'shma o'quv dasturlarini amalga oshirmoqda. Kelgusida institut Tambov va Kuban davlat universitetlari bilan ikki tomonlama diplom dasturlari bo‘yicha kadrlar almashinuvi bo‘yicha memorandum va tegishli shartnomalar imzolangan holda kadrlar tayyorlashni tashkil etishni rejalashtirmoqda.
SamIES O‘zbekistondagi boshqa ko‘plab universitetlar singari Tempus va Erasmus+ dasturlarida ishtirok etadi. Shu bois so‘nggi yillarda mazkur dasturlar doirasida UQASE – O‘zbekiston oliy ta’lim sifatini ta’minlash tizimi, PERSEUS – “Tadqiqot-ilm-ishlab chiqarish” tamoyili bo‘yicha davlatga foydali universitetlarni yaratish, QAPD kabi loyihalar amalga oshirildi. - Akademik yetakchilarning malakasini oshirish orqali ta’lim sifatini ta’minlash tizimini takomillashtirish, UZDOC - O‘zbekiston universitetlarida doktorantura sifatini oshirish, CANEM I va CANEM II – Markaziy Osiyo iqtisodiyot va boshqaruv tarmog‘i, KA 107 – Xalqaro kredit mobilligi ( Granada universiteti va Las-Palmas universiteti), Buyuk Ipak yo‘li – Rossiya xalqlar do‘stligi universiteti, DECIDE – nogironlar uchun xizmatlarni rivojlantirish.
O‘zbekistondagi universitetlarning xalqaro hamkorligini tashkil etish masalalarini o‘rganish ular oldida turgan asosiy muammolarni aniqlash imkonini berdi. Bu, birinchi navbatda, o‘qituvchilar va talabalarning chet tilini, birinchi navbatda, ingliz va rus tillarini bilish darajasining pastligi bo‘lib, ularning akademik almashinuv jarayonida faol ishtirok etishini qiyinlashtiradi. Suhbatdoshlar muloqot qilish uchun umumiy tilga ega bo'lmaganda, til to'siqlari samarali muloqotga to'sqinlik qiladi. Ushbu muammoni hal qilish uchun talabalar va o'qituvchilarni ingliz va rus tillarida doimiy ravishda tizimli o'qitish talab etiladi. Bizning fikrimizcha, institutning o‘quv jarayoniga xorijlik o‘qituvchi va xorijlik talabalarning ishtiroki samarali bo‘lishi mumkin.
Oʻqituvchilar, doktorantlar, talabalarning qoʻshma xalqaro ilmiy-texnikaviy, taʼlim loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirishda tajribasi yoʻqligi va malakasining pastligi muhim muammo hisoblanadi. Bu muammoni hal qilish uchun ilmiy sohada innovatsion texnologiyalar bo‘yicha uzluksiz malaka oshirish tizimini tashkil etish zarur. O‘qituvchilarning ta’lim dasturlarini hamkor oliy o‘quv yurtlari bilan muvofiqligini ta’minlash bo‘yicha tajribasi yo‘qligi, kredit birliklarini qayta hisoblash va jamg‘arish bo‘yicha ishlab chiqilgan tizim yo‘qligi ham qayd etilishi kerak. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, xalqaro hamkorlik murakkab va qisqa vaqt ichida erishish yoki uni saqlab qolish oson emas. Bizning fikrimizcha, xalqaro hamkorlikka tayyorgarlik malaka va texnologik darajaning muvofiqligi, shuningdek, xulq-atvori kabi omillar ta'sir qiladi. xalqarolashtirishga erishish uchun ishlab chiqilishi kerak bo'lgan qadriyatlar va ishonch; xorijiy hamkorlar uchun ta'lim dasturlarini ishlab chiqishda professor-o'qituvchilarning past motivatsiyasi yoki boshqacha aytganda, o'qituvchilarning institutsional o'zgarishlarga qarshiligi; axborotning tez oqimida ta'lim tizimi tomonidan bilimlarni sekin o'zlashtirish.