bob. Doppler effekti va uning tarxi Doppler effekti mohiyati

Mavzu: Optikada Doppler effekti va uning qollanilishi
Reja:
Kirish
Asosiy qism
1-bob. Doppler effekti
1.1 Doppler effekti va uning tarxi
1.2 Doppler effekti mohiyati
1.3 Doppler effektini kuzatish
2- Bob.Dopler effektining qo'llanishilishi
2.1. Dopler effektining meditsinada qo'llanishilishi
2.2. Dopler effektining texnikada qo'llanishilishi
2.3. Dopler effektini buzuvchi to'lqinlar
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli islohotlar milliy davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquqtartibotni, davlatimiz chegaralari daxlsizligini, jamiyatda qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi.

Mamlakatimizni ilm-fan yutuqlari, yuqori texnologiyalar asosida modernizatsiya qilish va yangilash eng muhim vazifaga aylannda. 2018 yilni yurtimizda Faol tadbirkorlik, innovatsion gʻoyalar va texnologiyalarni qoʻllab-quvvatlash yili, deb eʼlon qilindi.Bu borada qabul qilingan Davlat dasturida 11 trillion 200 milliard soʻm va 1 milliard 300 million AQSH dollari hajmidagi ishlarni amalga oshirish koʻzda tutildi. Dastur ijrosini taʼminlash uchun keng koʻlamdagi ulkan ishlar olib borildi.O’zbekistonda faol investitsiya siyosati yuritilib, zamonaviy korxonalar barpo etildi, soliq tizimi tubdan isloh qilinib, tadbirkorlik va xususiy mulkni rivojlantirish, barcha soha va tarmoqlarda innovatsiya, ilm-fan yutuqlari, yangicha va ijodiy yondashuvlarni joriy etishga alohida eʼtibor berildi. Qishloq xoʻjaligida zamonaviy, istiqbolli tarmoqlarga asos solish, klaster tizimini yoʻlga qoʻyish, fermer xoʻjaliklarining natijadorligini kuchaytirish boʻyicha amaliy ishlar olib borildi.Dasturlar doirasida 416 ta qishloq va 105 ta mahallada qurilish va obodonlashtirish ishlari amalga oshirilib kelinmoqda. Hozirgi kunga qadar qishloqlarda 40 mingta oila yangi xonadonlarga koʻchib kirdi. Mamlakatimizda yangi oliy oʻquv yurtlari,
xorijdagi nufuzli universitetlarning filiallari tashkil etilayotgani, qabul kvotalari oshirilgani, koʻpgina yoʻnalishlar boʻyicha sirtqi boʻlimlar ochildi.
Jamiyatimizda “Qonun va adolat – ustuvor”, “Jinoyatga jazo muqarrar” degan muhim prinsiplarni taʼminlash, sud, prokuratura, ichki ishlar organlari, advokatura tizimi faoliyatini takomillashtirish,
Ularni tom maʼnoda inson huquq va manfaatlari himoyachisiga aylantirish boʻyicha Hamisha amalga oshirildi. Prezident farmoniga binoan qilmishiga chin dildan pushaymon boʻlgan va tuzalish yoʻliga qatʼiy oʻtgan, ozodlikdan mahrum etish jazosini oʻtayotgan 261 nafar shaxs Mustaqillik bayrami munosabati bilan afv etildi.Yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirish maqsadida biz “Yoshlar – kelajagimiz” Davlat dasturini qabul qilindi. Ushbu dastur ijrosi uchun shu yilning oʻzida 786 milliard soʻm mablagʻ yoʻnaltirildi. Buning natijasida, jumladan, 100 mingdan ortiq yoshlarimizning bandligi taʼminlanadi.Yosh oilalarni zamonaviy uy-joylar bilan taʼminlash, yoshlarni ishga joylashtirish, kasb-hunarga tayyorlash va qayta tayyorlash ishlsri amalga oshirildi.
2. Ayni vaqtda mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining tahlili, bugungi kunda jahon bozori talabi keskin o‘zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuvni ishlab chiqishni taqozo etdi. Mamlaktning 2016-yilda saylangan Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning tashabbusi bilan olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama va jadal rivojlanishi uchun shartsharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7fevraldagi farmoni bilan 2017–2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi tasdiqlandi. Strategiya dolzarb hamda aholi va tadbirkorlarni tashvishga solayotgan masalalarni kompleks o‘rganish, qonunchilik, huquqni muhofaza qilish amaliyoti va xorijiy tajribani tahlil qilish yakunlari bo‘yicha ishlab chiqilgan. Harakatlar strategiyasi 5 bosqichda amalga oshirilib, ularning har biri bo‘yicha yil nomlanishidan kelib chiqqan holda alohida bir yillik davlat dasturini tasdiqlashni nazarda tutadi.
Dopller effekti
To`lqin manbai va kuzatuvchining o`zaro yaqinlashish yoki uzoqlashish vaqtida qayd qilinadigan to`lqin chastotasi (uzunligi)ning o`zgarishi Doppler effekti deb ataladi. Tajribalarning ko`rsatishicha, manba va kuzatuvchi bir-biriga yaqinlashayotgan holda qayd qilinadigan to`lqin chastotasi manba chiarayotgan nurlanish chastotasidan kattaroq bo`ladi. Aksincha manba va kuzatuvchi bir-biridan uzoqlashayotgan holda qayd qilinadigan chastota kichikroq bo`ladi. Lorens almashtirishlaridan foydalanib manba chiqarayotgan yorug`lik to`lqin chastotasi 0 bilan kuzatuvchan qayd qilayotgan nurlanish chastotasi  orasidagi bog`lanishni hosil qilish mumkin.
(1)
Manba va kuzatuvchining bir-biriga nisbatan harakatlanish tezligi 0 yorug`likning vakuumdagi tezligi c dan ancha kichik (0c) bo`lganda (1) ifoda taqriban quyidagi shaklda yoziladi:
) (2)
Doppler effektidan zarralar, samoviy jismlar harakatini o`rganishda hamda harakatlanuvchi ob’ektlar uzoqligini radiolakatsion o`lchashlarda keng foydalaniladi.
Dopller effekti - bu kuzatuvchi (qabul qiluvchi) tomonidan qabul qilinadigan nurlanish chastotasining va shunga mos ravishda nurlanish manbasining kuzatuvchiga (qabul qiluvchiga) nisbatan harakati tufayli to'lqin uzunligining o'zgarishi. Effekt avstriyalik fizik Kristian Doppler sharafiga nomlangan.
Doppler effektining sababi shundaki, to'lqin manbai kuzatuvchi yo'nalishi bo'yicha harakat qilganda, har bir keyingi to'lqin tepasi kuzatuvchiga oldingi to'lqin cho'qqisiga qaraganda yaqinroq joydan chiqadi. Shunday qilib, har bir keyingi to'lqin kuzatuvchiga oldingi to'lqinga qaraganda bir oz kamroq vaqt kerak bo'ladi. Shunday qilib, kuzatuvchiga ketma-ket to'lqin cho'qqilari kelishi orasidagi vaqt qisqaradi, bu chastotaning oshishiga olib keladi.
Suvdagi to'lqinlarni o'z kuzatishlariga asoslanib, Doppler shunga o'xshash hodisalar to'lqinlar bilan havoda sodir bo'lishini taklif qildi. To'lqinlar nazariyasiga asoslanib, 1842 yilboshqada u yorug'lik manbasining kuzatuvchiga yaqinlashishi kuzatilgan chastotani oshiradi, uzoqlashish esa uni kamaytiradi, degan xulosaga keldi ("Osmondagi qo'sh yulduzlar va boshqa ba'zi yulduzlarning rangli nurlari to'g'risida" maqola (inglizcha) ruscha”). Doppler kuzatuvchi tomonidan qabul qilinadigan tovush va yorug'lik tebranishlari chastotasining to'lqinlar manbai va kuzatuvchining bir-biriga nisbatan harakat tezligi va yo'nalishiga bog'liqligini nazariy asosladi. Keyinchalik bu hodisa uning nomi bilan atalgan.
Toʻlqinlar — fazoda chekli tezlik bilan tarqaluvchi modda yoki muhitning holat oʻzgarishlaridir. Toʻlqinlarning tarqalish jarayonida energiya fazoning bir nuqtasidan ikkinchi nuktasiga uzatiladi, lekin zarralari koʻchmaydi. Turli xil mexanik, issiqlik, elektromagnit holat oʻzgarishlariga turli xil toʻlqinlar mos keladi. Elastik toʻlqin, sirtiy toʻlqin, elektromagnit toʻlqin turlari keng tarqalgan. Elastik deformatsiyalarni gaz, suyuqlik va qattiq jismlarda tarqalishi elastik toʻlqin deyiladi. Tovush toʻlqini va Yer qobigʻidan seysmik toʻlqin elastik toʻlqinning xususiy holi hisoblanadi. Ikki muhit chegarasi sirti boʻylab tarqaluvchi toʻlqinlar sirtiy toʻlqinlardir. Elektromagnit toʻlqinlar — xususan radio toʻlqinlar, yorugʻlik toʻlqinlari, ultrabinafsha toʻlqinlar, rentgen va gamma toʻlqinlar — tarqalayotgan oʻzgaruvchi elektromagnit maydonlardan iborat. Bulardan tashqari gravitatsion toʻlqinlar ham mavjud. Toʻlqin jarayonlari fizik hodisalarning deyarli barcha sohalarida uchraydi. Toʻlqinlarni oʻrganish fizika va texnika fanlari uchun muhim. Muayyan vaqt oraliqlarida takrorlanib turadigan harakatlar tebranishlar deyiladi. Tebranishlar toʻlqin tarqalish yoʻnalishi boʻyicha boʻlsa, boʻylama toʻlqin, tarqalish yoʻnalishiga perpendikulyar boʻlsa, koʻndalang toʻlqin deyiladi. Boʻylama toʻlqinlar tarqalayotganda muhit zarralari toʻlqin tarqalayotgan yoʻnalish boʻylab tarqaladi. Koʻndalang toʻlqinlarda esa muhit zarralari toʻlqinlar yoʻnalishiga perpendikulyar yoʻnalish boʻylab tebranadi. Gazlar, suyuqliklardagi elastik toʻlqinlar boʻylama toʻlqinlardir. Qattiq jismlardagi elastik toʻlqinlar, jumladan, Yerning seysmik toʻlqinlari boʻylama toʻlqinlar shaklidagina emas, koʻndalang toʻlqinlar ham boʻlishi mumkin. Muhit zarralarining tebranishlari toʻlqinlar tarqalishi yoʻnalishiga perpendikulyardir. Elektromagnit toʻlqinlar koʻndalang toʻlqinlardir, ularda tebranuvchi elektr maydon va magnit maydon kuchlanganliklarining yoʻnalishlari toʻlqinlar tarqalishi yoʻnalishiga perpendikulyar boʻladi. Mexanik toʻlqinlar manbai tashqi kuch taʼsirida holati oʻzgarishga moyil boʻlgan chekli jism va moddalar boʻlib, elektromagnit toʻlqinlar manbai tebranish konturi va harakatlanayotgan zaryadlar hisoblanadi. Toʻlqinlarning xossalarini oʻrganishda uning parametrlaridan, yaʼni amplitudasi, uzunligi, chastotasi, uning tarqalish tezligi, fazasi, toʻlqin vektori va boshqa kattaliklardan foydalaniladi. toʻlqinlar chastotasi, fazasi yoki amplitudasining oʻzgarishini toʻlqinlar modulyatsiyasi deyiladi. Aniq parametrning oʻzgarishiga qarab moye modulyatsiya — chastota modulyatsiyasi, faza modulyatsiyasi, amplituda modulyatsiyasi roʻy beradi.
Ixtiyoriy shakldagi har qanday toʻlqinlar garmonik toʻlqinlar yigʻindisi deb qaralishi mumkin. Vaqtning har bir momentida fazoning cheklangan kichik qismidagi juda yaqin chastotalarga ega toʻlqinlar tizimi toʻlqinlar guruhi yoki toʻlqinlar paketi deyiladi. Umuman toʻlqinlar fronti va toʻlqinlar paketining biror, masalan, maksimal amplitudasi turli tezliklar bilan tarqaladi. Toʻlqinlar fronti tezligi biror oʻzgarmas faza tezligidir, shu sababli bu tezlik fazaviy tezlik deyiladi. Toʻlqinlar paketiga tegishli aniq amplituda tezligi guruhli tezlik deyiladi. Toʻlqinlar tarqalishida energiya guruhli tezlik bilan tarqaladi.
Turli toʻlqinlar uchun interferensiya, difraksiya,sinish, qaytish, qutblanish va boshqa hodisalar bir xil qonuniyatlar asosida boradi. Toʻlqinlarning gravitatsion va glyuon turlari tajribada tasdiqlanmagan.
Doppler astronomiyada ushbu printsipdan foydalangan va akustik va optik hodisalar o'rtasida parallellik chizgan. U barcha yulduzlar oq yorug'lik chiqaradi deb hisoblardi, lekin rangi ularning Yerga qarab yoki undan uzoqlashishi tufayli o'zgaradi (bu ta'sir Doppler tomonidan ko'rib chiqilgan qo'sh yulduzlar uchun juda kichik). Garchi rangdagi o'zgarishlarni o'sha vaqtdagi jihozlar bilan kuzatish mumkin bo'lmasa-da, tovush nazariyasi 1845 yildayoq sinovdan o'tkazildi. Faqat spektral analizning kashfiyoti optikada effektni eksperimental tekshirish imkonini berdi. 1845 yilda Utrextlik gollandiyalik meteorolog Kristofer Henrik Diederik Buys-Ballot Utrext va Amsterdam o'rtasidagi temir yo'lda tovush uchun Doppler effektini tasdiqladi. O‘sha paytda aql bovar qilmaydigan tezlikka soatiga 40 milya (64 km/soat) yetgan lokomotiv bir guruh trubachilar bilan ochiq vagonni tortib oldi. Saylov byulleteni mashinaning kirib-chiqib ketishida go‘zgarishiga quloq tutdi. Xuddi shu yili Doppler ikkita trubachilar guruhi yordamida tajriba o'tkazdi, ulardan biri stantsiyadan uzoqlashdi, ikkinchisi esa harakatsiz qoldi. U tasdiqladiki, orkestrlar bitta notani ijro etganda, ular dissonansda bo'ladi. 1846 yilda u o'z nazariyasining qayta ko'rib chiqilgan versiyasini nashr etdi, unda u manbaning harakatini ham, kuzatuvchining harakatini ham ko'rib chiqdi. Keyinchalik, 1848 yilda frantsuz fizigi Armand Fizo Doppler ishini umumlashtirib, o'z nazariyasini yorug'likka kengaytirdi (osmon jismlari spektrlaridagi chiziqlar siljishini hisoblab chiqdi). 1860 yilda Ernst Max yulduzning o'zi bilan bog'liq bo'lgan yulduzlar spektrlaridagi yutilish chiziqlari Doppler effektini ko'rsatishi kerakligini bashorat qildi va bu erdan kelib chiqqan spektrlarda Doppler effektini ko'rsatmaydigan yutilish chiziqlari mavjud. Birinchi tegishli kuzatuv 1868 yilda Uilyam Huggins tomonidan qilingan .
Yorug'lik to'lqinlari uchun Doppler formulalarining to'g'ridan-to'g'ri tasdig'i 1871 yilda G. Vogel tomonidan quyosh ekvatorining qarama-qarshi qirralaridan olingan spektrlardagi Fraungofer chiziqlarining pozitsiyalarini solishtirish orqali olingan. G. Vogel tomonidan oʻlchangan spektral intervallarning qiymatlaridan hisoblangan qirralarning nisbiy tezligi quyosh dogʻlarining siljishidan hisoblangan tezlikka yaqin boʻlib chiqdi. Doppler effekti sirena yoqilgan holda kuzatuvchi yonidan avtomobil o‘tganda amalda kuzatish oson. Aytaylik, sirena ma'lum bir ohang beradi va u o'zgarmaydi. Mashina kuzatuvchiga nisbatan harakat qilmasa, u sirena chiqaradigan ohangni aniq eshitadi. Ammo agar mashina kuzatuvchiga yaqinlashsa, u holda tovush to'lqinlarining chastotasi ortadi va kuzatuvchi sirena chiqaradigandan balandroq ohangni eshitadi. O'sha paytda, mashina kuzatuvchining yonidan o'tib ketganda, u sirena chiqaradigan ohangni eshitadi. Va mashina uzoqroqqa ketayotganda va allaqachon uzoqlashsa va yaqinlashmasa, kuzatuvchi tovush to'lqinlarining past chastotasi tufayli pastroq ohangni eshitadi.
Muhitda tarqaladigan to'lqinlar (masalan, tovush) uchun to'lqinlar manbai va qabul qiluvchining ushbu muhitga nisbatan harakatini hisobga olish kerak. Tarqalishi uchun muhit kerak bo'lmagan elektromagnit to'lqinlar (masalan, yorug'lik) uchun vakuumda faqat manba va qabul qiluvchining nisbiy harakati muhimdir [10].
Zaryadlangan zarrachaning nisbiy tezlik bilan muhitda harakatlanishi ham muhim ahamiyatga ega. Bunday holda, laboratoriya tizimida Doppler effekti bilan bevosita bog'liq bo'lgan Cherenkov nurlanishi qayd etiladi.
Hodisa har qanday to'lqinlar va zarrachalar oqimiga xos bo'lganligi sababli, uni tovush uchun kuzatish juda oson. Ovoz tebranishlarining chastotasi quloq tomonidan tovush balandligi sifatida qabul qilinadi. Tez harakatlanuvchi mashina yoki poezd sizning yoningizdan o'tib, tovush chiqaradigan, masalan, sirena yoki shunchaki ovozli signal beradigan vaziyatni kutish kerak. Eshitasizki, mashina sizga yaqinlashganda ovoz balandligi balandroq bo'ladi, keyin mashina sizga yaqin bo'lsa, u keskin pasayadi, keyin esa uzoqlashayotganda mashina pastroq notada signal beradi. Dopler effekti Bu qabul qiluvchi va to'lqinlar manbai nisbiy harakatga ega bo'lganda paydo bo'ladigan va qabul qiluvchining chastotasining manba chastotasiga nisbatan o'zgarishini keltirib chiqaradigan jismoniy hodisa.
Uning nomi 1842 yilda, hozirgi Chexiya Respublikasining Praga shahrida bo'lib o'tgan tabiatshunoslik kongressida, er-xotin yulduzlar rangiga bag'ishlangan ishni taqdim etishda ushbu hodisani tasvirlab bergan va tushuntirgan avstriyalik fizik Kristian Dopler (1803-1853) nomi bilan atalgan.
Dopler effekti qayerda mavjud? Dopler effekti manba va qabul qilgich bir-biriga nisbatan harakat qilar ekan, nurdan tovushgacha to'lqinlarning barcha turlarida paydo bo'ladi. Va manba va qabul qiluvchining nisbiy tezligi to'lqinning tarqalish tezligi bilan taqqoslaganda juda ham ajoyibdir.
Faraz qilaylik, kosmosda harakatlanadigan tebranish. Tebranish muntazam vaqt oralig'ida takrorlanadi, bu vaqt atama va uning teskari tomoni chastota, ya'ni vaqt birligida tebranishlar soni.
Ushbu hodisa nima uchun ro'y berayotganini tushunish uchun biz o'xshashlikdan foydalanamiz: to'p otayotgan ikki kishi. Kastryul ularni tekis chiziq bo'ylab erga ko'tarib sherigiga qarab aylantiradi.
Agar uloqtirayotgan kishi har soniyada to'p yuborsa, tutuvchi, agar u sobit tursa, har soniyada to'pni ushlaydi. Hammasi yaxshi, kutilganidek.
Qabul qilgich harakatda
Endi faraz qilaylikki, to'pni ushlayotgan kishi skeytbordda va doimiy tezlikda ko'zani yaqinlashishga qaror qildi. Bunday holda, siz to'plar bilan uchrashmoqchi bo'lganingiz uchun, bitta to'p bilan keyingi to'p o'rtasida bir soniyadan kamroq vaqt bo'ladi.
Shuning uchun, qabul qiluvchiga soniyada unga bir nechta to'p etib kelayotgandek tuyuladi, ya'ni uning qo'liga etib borish chastotasi oshgan.
Aksincha, agar qabul qiluvchi kishi emitentdan uzoqlashishga qaror qilsa, ya'ni to'plarning kelishi vaqti to'plar kelishi chastotasining pasayishi bilan ortadi.
Formulalar
Oldingi bobda tasvirlangan chastotaning o'zgarishini quyidagi formuladan olish mumkin:

Bu yerda:

Fyoki manbaning chastotasi.
-f - qabul qilgichda ko'rinadigan chastota.
-v - to'lqinning muhitda tarqalish tezligi (v> 0).
-vr qabul qiluvchining muhitga nisbatan tezligi va
-vs manbaning muhitga nisbatan tezligi
E'tibor bering vr qabul qilgich manbaga yaqin bo'lsa, aks holda salbiy bo'lsa ijobiy bo'ladi. Boshqa tomondan, vs manba qabul qiluvchidan uzoqlashsa ijobiy, yaqinlashganda esa salbiy.
Oxir oqibat, agar manba va kuzatuvchi yaqinlashsa, chastota ko'payadi va agar ular uzoqlashsa kamayadi. Buning teskarisi qabul qilgichda ko'rinadigan to'lqin uzunligi bilan sodir bo'ladi (1-mashqga qarang).
Dopler effekti bo'lgan holatlar
Manba va qabul qiluvchining tezligi to'lqindan ancha past
Tez-tez sodir bo'ladiki, to'lqin tezligi manbaning harakatlanish tezligidan yoki qabul qiluvchining harakatlanish tezligidan kattaroqdir.
Bu holda formulani manba (lar) ga nisbatan qabul qiluvchining (kuzatuvchining) nisbiy tezligining funktsiyasi sifatida yoziladigan tarzda taxmin qilish mumkin.
Bunday holda formulalar quyidagicha bo'ladi:
f = [1 + (Vrs / v)] ⋅fyoki
Qaerda Vrs = vr- vs.
Qachon vrs ijobiy (ular yaqinlashadi), f chastotasi f dan kattayoki, manfiy bo'lganda (ular uzoqlashadi), f f dan kam bo'ladiyoki.
Nisbiy holatga burchak ostida nisbiy tezlik
Oldingi formula faqat manba to'g'ridan-to'g'ri kuzatuvchidan yaqinlashganda (yoki uzoqlashganda) amal qiladi.
Agar manba transversal yo'l bo'ylab harakatlansa, qabul qiluvchining nisbiy tezligi bilan hosil bo'lgan burchakni - manbaga nisbatan - kuzatuvchidan manbaga o'tadigan vektor yo'nalishini hisobga olish kerak.
Bunday holda biz murojaat qilishimiz kerak:
f = [1 + (Vrs ⋅ Cos (θ) / v)] f yoki
Shunga qaramay, V gars unga qabul qiluvchi va manba yaqinlashayotgan bo'lsa, unga ijobiy, aksincha bo'lsa, salbiy belgi beriladi.
Dopler effektiga misollar
Kundalik misol - tez yordam yoki politsiya mashinasining sirenasi. Bizga yaqinlashganda, u yanada keskinroq seziladi va uzoqlashganda u yanada jiddiyroq bo'ladi, ayniqsa farq eng yaqinlashish vaqtida seziladi.
Dopler effekti bilan izohlanadigan yana bir holat bu yulduzlarning spektral chiziqlarining ko'k yoki qizil tomon siljishi, agar ular biz tomon yaqinlashayotgan bo'lsa yoki uzoqlashayotgan bo'lsa. Buni yalang'och ko'z bilan ko'rish mumkin emas, lekin asbob deb nomlangan spektrometri.
Dopler effekti ko'plab amaliy dasturlarga ega, ba'zilari quyida keltirilgan: Radarlar
Radarlar xuddi shu harakat bilan aniqlangan narsalarning masofasi va tezligini o'lchaydilar va aniq Dopler effektiga asoslangan.
Radar aniqlanadigan ob'ekt tomon to'lqin chiqaradi, keyin bu to'lqin orqaga qaytariladi. Nabzni oldinga va orqaga qaytarish uchun zarur bo'lgan vaqt ob'ektning qanchalik uzoqligini aniqlash uchun ishlatiladi. Va aks ettirilgan signaldagi chastotaning o'zgarishi, ko'rib chiqilayotgan ob'ektning radardan uzoqlashayotganini yoki unga yaqinlashayotganligini va qanchalik tezligini bilib olishga imkon beradi.
Radar to'lqini oldinga va orqaga qarab ketganligi sababli, er-xotin Dopler effekti paydo bo'ladi. Bunday holda, ob'ektning radarga nisbatan tezligini aniqlash formulasi:
Vo / r = ½ c ⋅ (ff / fyoki)
Qaerda:
-Vo / r ob'ektning radarga nisbatan tezligi.
-c chiqarilgan to'lqin tezligi va keyin aks ettirilgan.
-Fyoki radarda emissiya chastotasi.
-Δf chastotali siljish, ya'ni f - fyoki.
Astronomiya
Dopler effekti tufayli olam kengayib borayotganini aniqlash mumkin edi, chunki uzoq galaktikalar chiqaradigan yorug'lik spektri qizil tomonga (chastotaning pasayishi) qarab siljiydi.
Boshqa tomondan, kuzatilgan galaktikalar uzoqroq bo'lganligi sababli chekinish tezligi oshishi ham ma'lum.

Qarama-qarshi holat mahalliy guruhning ba'zi galaktikalarida, ya'ni bizning Somon Yo'lining qo'shnilarida uchraydi.

Masalan, bizning eng yaqin qo'shnimiz Andromeda Galaxy ko'k rangga ega (ya'ni chastotaning ko'payishi), bu bizga yaqinlashayotganligini ko'rsatadi.
Doppler effektining mohiyati
Dopller effektining mohiyatini tushuntiruvchi eng mashhur va eng oddiy dumba - bu itoatsiz posterigach va sirenali mashina. Ruxsat etilgan, siz tishlarga turasiz. Sizning oldingizda, ko'cha bo'ylab, sirena yoqilgan Shvidkoy aravasi qulab tushmoqda. Mashinaning atrofidagi dunyoda siz sezadigan tovush chastotasi bir xil emas.
Boshning orqa tomonida, agar mashina tishdan harakatlansa, ovoz eng yuqori chastotali bo'ladi. Siz lilac tovushiga to'g'ri chastotani his qilasiz va siz uzoqda bo'lganingizda tovush chastotasi pasayadi.