Raqamli texnologiyalari vazirligi

Tanlash opеratori
Juda ko’p tarmoqlanish jarayonlarida tarmoqlanish ikki yoki undan ortiq
tarmoqqa ajraladi. Umuman olganda, buni bizga tanish shartli o’tish opеratori
yordamida amalga oshirish mumkin:
IF B1 THEN A1 ELSE
IF B2 THEN A2 ELSE
…………………
…………………
IF BK THEN AK;
Lеkin bu hollarda shartli o’tish opеratorlarining yozilishi noqulay.
Ko’p hollarda dasturchi uchun shartli opеratorning umumiylashgan ko’rinishi -
tanlash opеratorini ishlatish qulay. Tanlash to’plami uchun ‘case’ komandasi
ishlatiladi.
CASE opеratori tarmoqlanish jarayonini bеrilgan bir nеcha opеratordan
birini tanlash yo’li bilan amalga oshiradi. Tanlash opеratorida barcha opеratorlar,
shu jumladan bajarilishi uchun tanlangan opеrator ham aniq ravishda kеltiriladi
(bеrilgan opеratorlar kеtma-kеtligi chеgaralangan).
Tanlash operatori CASE mavjud variantlardan tanlash imkoniyatini beradi. U har biriga tanlash o’zgarmaslari ro’yxati (ro’yxat bitta o’zgarmasdan iborat bo’lishi mumkin) tegishli selektor deb nomlangan ifodadan va parametrlar
ro’yhatidan iborat.
Massivlarni tashkil etish
Xotirada ketma-ket (regulyar) joylashgan bir xil turdagi qiymatlarga massiv deyiladi. Odatda massivlarga zarurat, katta hajmdagi, lekin cheklangan miqdordagi va tartiblangan qiymatlarni qayta ishlash bilan bogʻliq masalalarni yechishda yuzaga keladi. Massiv - bu fiksirlangan miqdordagi ayrim qiymatlarning (massiv elementlarining) tartiblangan majmuasidir. Barcha elementlar bir xil turda boʻlishi kerak va bu tur element turi yoki massiv uchun tayanch tur deb nomlanadi. Dasturda ishlatiladigan har bir konkret massiv oʻzining individual nomiga ega boʻlishi kerak. Bu nomni toʻliq oʻzgaruvchi deyiladi, chunki uning qiymati massivning oʻzi boʻladi. Massivning har bir elementi massiv nomi, hamda kvadrat qavsga olingan va element selektori deb nomlanuvchi indeksni koʻrsatish orqali oshkor ravishda belgilanadi. Murojaat sintaksisi: [] Bu koʻrinishga xususiy oʻzgaruvchi deyiladi, chunki uning qiymati mas-sivning alohida elementidir. Bizning misolda Reyting massivining alohida komponentalariga Reyting[1],…,Reyting[N] xususiy oʻzgaruvchilar orqali murojaat qilish mumkin. Boshqacha bu oʻzgaruvchilar indeksli oʻzgaruvchilar deyiladi. Massiv indeksi sifatida butun son qoʻllaniladi. Umuman olganda indeks sifatida butun son qiymatini qabul qiladigan ixtiyoriy ifoda ishlatilishi mumkin va uning qiymati massiv elementi nomerini aniqlaydi. Ifoda sifatida oʻzgaruvchi ham olinishi mumkinki, oʻzgaruvchining qiymati oʻzgarishi bilan murojaat qilinayotgan massiv elementini aniqlovchi indeks ham oʻzgaradi. Shunday qilib, programmadagi bitta indeksli oʻzgaruvchi orqali massivning barcha elementlarini belgilash (aniqlash) mumkin boʻladi. Masalan, Reyting[i] oʻzgaruvchisi orqali i oʻzgaruvchining qiymatiga bogʻliq ravishda Reyting massivining ixtiyoriy elementiga murojaat qilish mavjud. Umuman olganda massiv quyidagi xususiyatlari keltirilgan.
 Massiv - bu elementlar toʻplamidir.
 Massivdagi barcha elementlar bir xil turda boʻladi.
 Bunday toʻplam toʻliq toʻplamni tashkil qiladi.
C++ da massivlar ma‟lum turdagi ma‟lumotlar elementlarini xotirada ketma-ketlikda saqlashga imkon beradi.
Massiv deb – bir nom bilan murojaat qilish mumkin bo‘lgan bitta tipga tegishli
indekslangan o‘zgaruvchilar to‘plamidir. C # da massivlar bir o'lchovli yoki ko'p
o'lchovli bo'lishi mumkin. Ko‘p hollarda bir o‘lchovli massivlardan foydalaniladi.
Massivlar turli maqsadlarga xizmat qiladi. Ular o‘zgaruvchilarni birbiriga bog'lash
uchun qulay vositalarni ta'minlaydi.Masalan, siz massivda saqlashingiz mumkin
maksimal kunlik haroratni qayd etib borishni, bir oy ichida birja kurslari ro'yxati
yoki uy kutubxonasidagi dasturiy kitoblarning nomlarini.
Kompyuterdan foydalanishning asosiy yo`nalishlaridan biri bu ma`lumotlarni to`plash va qayta ishlashdir - turli jadvallar, kataloglar, lug`atlar va boshqa ma`lumotlar. Bunday ma`lumotlarni dasturda aks ettirish uchun massivlardan foydalanish qulay. Qoida tariqasida, bunday ma`lumotlarni qayta ishlash xuddi shu qonunga muvofiq amalga oshiriladi, buning uchun siklik algoritmlardan foydalanish qulay. Massivning har bir alohida tarkibiy qismi element deb ataladi. Elementlar soniga massivning kattaligi deyiladi. Elementlar turi qator turini aniqlaydi. Massivning o`lchami va turi uning tavsifida ko`rsatiladi va o`lcham malum qiymat yoki oldindan belgilangan doimiy tomonidan ko`rsatilishi mumkin. Element raqami indeks deb ataladi. Indekslar musbat doimiy yoki butun o`zgaruvchilar bo`lishi mumkin. Massivning ba`zi elementlariga murojaat qilish uchun, elementning indeksini yonidagi qavs ichida element indeksini ko`rsatish kerak. Ammo ko`pincha ma`lumotlar jadval (matritsa) shaklida tashkil etilishi mumkin, bu yerda har bir o`zgaruvchining joylashishi qator raqami va ustun raqami bilan belgilanadi. Masalan, auditoriya ichidagi joy qatorning raqamini va ushbu qatordagi orindiqlar sonini ko`rsatib belgilanadi. Bunday ma`lumotlarni ikki o`lchovli qator sifatida tavsiflash qulay. Bir olchovli qatordan farqli olaroq, ikki o`lchovli massivning har bir elementi indekslar juftiga mos keladi. Birinchi indeks qator raqami, ikkinchisi esa qator elementi joylashgan ustun raqami. Mаssiv elеmеntlаri аvvаldаn tаyyor bеrilgаn vа dаstlаbki kеtmаkеtliklаrgа bo’linаdi. I=2 dаn bоshlаb, hаr bir qаdаmdа dаstlаbki kеtmа -kеtlikdаn I-elеmеnt chiqаrib оlinаdi hаmdа tаyyor kеtmа-kеtlikning kеrаkli o`rnigа kiritib qo`yilаdi. Kеyin I bittаgа ko`pаyadi vа h.k.
Massivdagi ma’lumotlar uning elementlari deb ataladi. Biror elementga murojaat qilish uchun uning m. ssivda tutgan o‘midan (indeksidan) foydalaniladi. Massivlaming nomi ikki qismdan iborat bo‘lgan hamda bir xil lipdagi o‘zgaruvchilar guruhi (jadvali) deb qaraladi. Nomning birinchi qismi - massiv nomi bu guruhdagi hamma m a’lumotlar uchun bir xil, ikkinchi qismi esa elementlaming massivda tutgan o ‘rnini bildiradi. Bir o‘lchovli massivlar umumiy ko‘rinishda quyidagicha e’lon qilinadi: tip massiv nomi [A]; bu yerda A - massivdagi elementlar sonini bildiradi. Shu bilan birga bu son massiv elementlari indekslarining o‘zgarish diapazonini ham anglatadi.
Ikki o ‘lchovli massivlar esa tip massiv nomi [A][B]; ko‘rinishda e’lon qilinadi. Bu yerda A soni massiv satrlari sonini (diapazonini), B esa ustunlar sonini (diapazonini) anglatadi. Bunday usulda e’lon qilingan massiv elementlarining soni A x B ga teng bo‘ladi. Masalan : float Z[100] ; int baho[6]][4]: e’loni yordamida 100 ta elementli X hamda elementlari soni 24 ta bo‘lgan 6 ta satrli va 4 ta ustunli baho massivlari e’lon qilinmoqda. E ’lon qilingan har bir massiv uchun m a’lum bir hajmda xotira yacheykalari (o‘zgaruvchi tipiga bog‘liq ravishda) ajratiladi va kompyuter bu yacheyka adreslarini xotirasida saqlab turadi. Massivlar uchun kompyuter faqat birinchi element turgan adresni “eslab qoladi”, qolgan elementlaming xotirada tutgan o‘rinlarini ana shu adresga massiv tipini hisobga olgan holda m a’lum bir sonni qo‘shish orqali hosil qiladi. Biror elementiga murojaat qilish massiv nomi va kvadrat qavs ichida shu elementning massivdagi o ‘rnini (indeksini) ko‘rsatish orqali (masalan: X[4], baho[3][2\ kabi) amalga oshiriladi. Bir o‘lchovli massiv elementlarining boshlang‘ich indeksi 0 ga, oxirgi indeksi esa massiv elementlari sonidan bittaga kam bo‘ladi. Ikki o‘lchovli massivlar uchun esa satr va ustunlaming oxirgi indekslari mos ravishda satr va ustun sonlaridan bittaga kam bo‘ladi Massiv elementining indekslari kvadrat qavslar ichida ko'rsatilgan sonlar orasidan chetga chiqmasligi kerak. Masalan, yuqorida e’lon qilingan massivlar uchun .¥[100] yoki baho\6\[3] kabi elementlar mavjud emas. Chunki bu elementlaming indekslari e’lon qilingan diapazonga kirmaydi. Massiv elementlarining indekslari o‘mida ixtiyoriy tartiblangan tipdagi (masalan, integer) va qiymati indekslar diapazonidan chetga chiqmaydigan turli ifodalar ham kelishi mumkin. R[12*8-3] bilan R[93] yozuvlari bitta elementni anglatadi.