Расулов Рохит Ўзбекистонда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатини яратиш

Расулов Рохит

Ўзбекистонда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари кафолатини яратиш

Нақша:

1 Ўзбекистонда шахс эркинлиги, инсон ҳуқуқлари ҳимояси ва кафолати.

2 Демократияи давраи нав дар Ӯзбекистон шарти асосии ҷараёнҳои демократӣ мебошад

3 Ислохоти бунёди дар низоми хуќуќу озодихои шахсии инсон дар давлати мустаќил.

4 Xulosa

Солҳои истиқлолияти таърихи Ӯзбекистон аз давраи қаблӣ бо фароҳам овардани шароити зарурӣ барои таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон дар кишвари мо фарқ мекунад.

Пеш аз хама бояд гуфт, ки ин дар Конститутсияи Узбекистон кам ифода ёфтааст. Дар он на сохти давлатию чамъиятй, балки хукуки инсон хамчун арзиши олй кафолат дода мешуд. Конституциямизнинг 13-моддасида “Ўзбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга мувофиқ инсон, унинг ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият ҳисобланади”, деб белгиланган.

Инчунин, ќисми дуюми Конститутсия «Хуќуќ, озоди ва вазифањои асосии инсон ва шахрванд» ном гирифтан аз адамияти Ќонуни Асоси гувохи медихад. Дар хар як моддаи он асосхои сохиб шудан ва аз даст додани шахрвандй, хукуку озодихои шахей, хукукхои сиёсии шахрвандон, кафолатхои онхо ифода ёфтаанд.

Шаҳрвандоне, ки дар ҳудуди Ҷумҳурии Ӯзбекистон зиндагӣ мекунанд, дар ҳама соҳаҳои ҳаёт, муносибатҳои иқтисодӣ, сиёсӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ, ҳуқуқӣ ва дигар муносибатҳо бо ҳамдигар ҳуқуқ доранд.

Конун имкониятхоеро, ки шахсони алохида бояд истифода баранд, муайян намуда, нишон дода шудааст, ки онхо танхо ба принципхои адолати ичтимой асос ёфта метавонанд.

Аз ҷумла, интихоби эътиқод ё эътиқод ба дину мазҳаби шаҳрвандонро қонун кафолат дода, ба ихтиёри онҳо додааст ва истифодаи ин ҳуқуқ бо қонунҳои меъёрӣ тақвият дода шудааст. Аз љумла, муносибати шањрвандон ба дин бо Ќонуни Маљлиси Олии Љумњурии Ўзбекистон «Дар бораи озодии виљдон ва ташкилотњои динї» (1998) танзим гардида, дахлнопазирии онхо таъмин карда мешавад.

Яке аз дастовардҳои бузурги солҳои истиқлолият он аст, ки озодии шахс, ҳифз ва кафолати ҳуқуқи инсон, ҳуқуқи озодона интихоб кардани дин, касбу кор, таҳсил, ҳифзи иҷтимоӣ ва дигар имкониятҳо тавассути қонун ҳифз карда шуданд. Вобаста ба ин, бояд гуфт, ки дар замони ҳозираи душвору пурихтилоф дар Узбакистон дар наздикии марзҳои кишвари мо ҷангу ҷанҷолҳо ҷараён дошта, хунрезиҳо мерезанд, мардуми бегуноҳ кушта мешаванд, шумораи бехонумонҳо меафзояд, олитарин неъмат барои инсон хукуки зиндагонй ва хукуки зиндагии осоишта мебошад. Хулоса, дар ин солҳои душвор дар Ӯзбекистон авлавияти арзишҳои умумибашарӣ мустаҳкам гардида, равандҳои нави демократӣ дар тафаккур ва қалби одамон ҷой гирифта, ба ҳаёт торафт амиқтар ворид мешаванд.

Дар Ӯзбекистон усулҳои замонавие, ки ба стандартҳои ҷаҳонии давлатдории соҳибистиқлолӣ мувофиқанд ва дар асоси таҷрибаи пешқадам офарида шудаанд, ҷорӣ карда шуданд. Таъсиси заминаи ҳуқуқӣ барои таъмини афзалияти ҳуқуқ ва озодиҳои инсон оғоз гардид. Институтҳои нави ҳуқуқӣ таъсис дода шуданд, ки дар асоси принсипҳои дар сатҳи байналмилалӣ қабулшуда амал мекунанд.

Дар солхои истиќлолият зиёда аз 300 ќонуни инъикос ва хифзи хуќуќхои шахрвандон, танзими фаъолияти онхо дар сохахои гуногун, низоми ќарорхои парлумони баробар ба Ќонун таъсис дода шуд. Қабули беш аз якуним ҳазор фармону қарори Девони Вазирон дар ин давраи таърихӣ хеле кӯтоҳ аз ҳаҷми корҳо шаҳодат медиҳад. Аксари онҳо ба ҳимояи ҳуқуқи шаҳрвандон, амиқтар кардани муносибатҳои бозорӣ ва таъмини ҳифзи иҷтимоию иқтисодӣ, ҳуқуқӣ ва сиёсии шаҳрвандон да асоси қабули қарорҳо нигаронида шудаанд.Акнун танхо ичрои ин конунхо, карорхо, фармону фармонхо ва бемайлон ичро намудани онхо мемонад. Ин процесси мудим аст, ки ба дарачаи камолоти маънавй ва ахлокии табакадои гуногуни гражданиндо, чукур фахмидани мо-хияти ислодоти куллии ондо, кабули принципдои чамъияти навшуда, тайёрии васеи сиёсй вобаста аст.

Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин инсон ҳуқуқлари тамойилларига содиқ эканлигини мамлакатларда демократик тараққий этган давлатларда намоён этиб келмоқда.

Дар солхои истиќлолият дар чумхури як ќатор њуљљатњои байналмилали оид ба хуќуќу озодињои инсон эътироф гардида, дар байни мардум таблиѓу тарѓиби онњо шурўъ гардид. “Эъломияи умумии ҳуқуқи башар”, “Паймони байналмилалӣ дар бораи ҳуқуқҳои иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ”, “Паймони байналмилалӣ дар бораи ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ ва протоколи факултативӣ” аз ҷумлаи онҳост. Онхо дар процесси демократиконии давлатдории чахонй ва чамъиятии чахон асоси мустахкам намудани хукуки инсон мебошанд.

Ҳозирги кунда Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари бўйича 30 дан ортиқ йирик шартнома ва конвенцияга қўшилган. Дар робита ба ин, бояд гуфт, ки дар моҳи апрели соли 1996 Узбакистон матни эъломияи миллиро ба Комиссияи СММ оид ба татбиқи меъёрҳои Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои сиёсӣ ва башар пешниҳод карда буд.

Ўзбекистонда истиқомат қилаётган ҳар бир фуқаро жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ёки демократик ҳуқуқий институтлар, жумладан, вакилларни сайлаш, озчиликларни бошқариш, референдум ўтказишда иштирок этади. Вай хукукхои сиёсии худро бо иштироки хакикй дар иттифокхои касаба, хизбхои сиёсй ва дигар ташкилотхои чамъиятию чамъиятй истифода бурда метавонад. Ин аст, ки фармон дар бораи таъсиси Маркази миллии Ҷумҳурии Тоникистон, ки дар асоси «Эъломияи умумии ҳуқуқи башар» ва дигар санадҳои ҳуқуқии байналмиллалӣ эътироф шудаанд, боз як қадами муҳими дар ин роҳ гузошташуда мебошад. Мазкур Фармон инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилишнинг самарали воситаларини жорий этиш, республика фуқароларида ҳуқуқий маданиятни шакллантиришга ​​хизмат қилади. Дараҷаи баланди фарҳанги ҳуқуқӣ хусусияти хоси давлати ҳуқуқии демократӣ мебошад.

Мазкур фармонда Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий марказининг мақсад ва вазифалари аниқ белгиланган. Аз чумла

нақшаи чорабиниҳои миллӣ. инчунин таҳияи стратегияи татбиқи муқаррароти Конститутсия, қонунҳо ва меъёрҳои ҳуқуқи байналмилалӣ дар соҳаи ҳуқуқи инсон;

Рушди ҳамкории Ҷумҳурии Ӯзбекистон бо созмонҳои байналмилалӣ ва миллӣ дар соҳаи ҳуқуқи инсон вазифаи муҳим аст.

Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 13 ноябридаги қарори билан тасдиқланган Низомга мувофиқ Миллий марказ таҳлилий, тавсия этувчи, муассасалараро мувофиқлаштирувчи давлат органи ҳисобланади ва умумий эътироф этилган принцип ва меъёрларга амал қилади. ҳуқуқи байналхалқӣ дар соҳаи ҳуқуқи инсон, Конститутсия ва қонунҳои Ҷумҳурии Ӯзбекистон, муқаррароти фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ин самт сиёсати давлатиро амалӣ менамояд. Дар баробари ин, Марказ дар самтҳои тарбиявию таблиғотӣ, таҳлил, баррасии муроҷиатҳои шаҳрвандон фаъолият дорад.

Масалан, дар давоми солхои 1997-1998 зиёда аз 20 рисола оид ба тахќиќоти таълими ва таълими ба табъ расидаанд. Дар васоити ахбори омма мақолаҳо чоп шуданд. Барномахои телевизионй тайёр карда шуданд. Барномаҳои омӯзишӣ, семинарҳо, конфронсҳо, курсҳои омӯзишӣ ва сафарҳои омӯзишӣ дар сатҳи байналмилалӣ ва миллӣ оид ба ҷанбаҳои гуногуни ҳифзи ҳуқуқи инсон ташкил карда мешаванд. Конрад Аденауэр фонди ва БМТ тараққиёт дастури билан ҳамкорликда Андижон, Фарғона, Бухоро, Самарқанд, Навоий, Жиззах ва Наманган шаҳарларида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ходимлари учун махсус ўқув семинарлари бекор қилинди.

Миллий таҳлил маркази Олий Мажлисда муҳокама қилинаётган инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир барча норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар муҳокамасида фаол иштирок этиб, мазкур қонун лойиҳаларининг очиқ муҳокамасини ташкил этади.

.Аз ҷумла, «Дар бораи намояндаи ҳуқуқи инсон (Омбудсмен)-и Маҷлиси Олӣ», «Дар бораи воситаҳои ахбори омма», «Дар бораи ҳифзи фаъолияти касбии журналист», «Дар бораи кафолатҳои озодии иттилоот», «Дар бораи маориф» ва як қатор дигар қонунҳо конференсияҳои илмию амалӣ оид ба муҳокима бекор карда шуданд. Бундан ташқари, Миллий марказ Олий Мажлисда муҳокама қилинаётган турли қонунлар, Ўзбекистон Республикаси қўшилиши лозим бўлган халқаро шартномалар юзасидан мунтазам хулосалар чиқаради.
Дар масъалаи кабули гражданинхо низ пай дар пай кор карда истодаем.
Шу билан бирга, Ўзбекистон Республикаси Инсон ҳуқуқлари бўйича Миллий маркази ташкил этилгани Ўзбекистонда инсон ҳаёти, эркинлиги, шаъни, қадр-қиммати ва бошқа дахлсиз ҳуқуқлари олий қадрият сифатида эътироф этилаётганининг яна бир яққол далилидир. Хамаи ин аз он гувохи он аст, ки ин масъала ахамияти баланди умумидавлатй дорад ва шахсан Президент ба ин соха таваччух дорад. Ҳимояи ҳуқуқи инсон падидаест, ки мо то ҳол аз сар нагузаронидем, барои мо танҳо ба тарзи ҳаёти мо ҳамчун як навоварӣ ворид шуда истодааст, аз ин рӯ, давлат ташаббускор ва пешвои он аст. Ин натичаи сиёсати хеле инсондустона дар мамлакати мост. Ин аломати дар Узбекистон ташаккул ёфтани чамъиятест, ки инсонро хамчун сохиби табиат ва сохиби коинот эхтиром мекунад.

Инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга қаратилган чора-тадбирлар орасида 1997 йил апрелда Ўзбекистон Республикасининг «Олий Мажлисда Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсмен) тўғрисида»ги Қонун қабул қилингани алоҳида аҳамиятга эга.

Дар робита ба ин, бояд гуфт, ки дар аксари кишварҳое, ки ин ниҳод аз иттиҳоди собиқ ҷудо шудааст, бахусус дар кишварҳои Осиёи Марказӣ чунин шакли дунявии ҳифзи ҳуқуқи инсон вуҷуд надорад. Бо итминон метавон гуфт, ки Узбакистон дар ин замина аз андак “муттаҳидон”-и худ хеле пеш рафтааст. Қонуни мазкур сатрҳои зеринро дар бар мегирад: «Намояндаи ҳуқуқи инсон (омбудсмен)-и Маҷлиси Олӣ барои ҳимояи ҳуқуқи инсон, ирода ва манфиатҳои қонунии шахсони мансабдор, ташкилотҳо ва мақомоти давлатӣ аз ҷониби давлат мусоидат мекунад».

Шу билан бирга, мамлакатимиз мустақилликка эришгандан кейин инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга қаратилган бир қатор амалий чора-тадбирлар бекор қилинди. Аз љумла, дар моњи майи соли 1996 анчумани чумхуриявии хуќуќшиносон бахшида ба мавзўи «хифзи хуќуќии шањрвандон ва баланд бардоштани маданияти хуќуќии ахоли» баргузор гардид. Як катор масъалахои актуалй мухокима карда, тачриба чамъбаст карда шуд, программа ва накшаи чорабинихо барои солхои 1996—1997 мохи августи соли 1997 кабул карда шуд.