Ravshan rajabov qadimgi sharq harbiy san’ati yangi asr avlodi toshkent 2018 uo‘K: 94(100) (075)

Piyoda armiya. Dastlab mamlakatga tashqi dush­
man hujum qilgan paytda aholining turli qatlamla- 
ridan yig'iladigan armiya tuzildi. Mamlakat himoya- 
si uchun to‘plangan bu armiya qoliga nima tushsa 
(oddiy tayoq, bolta, pichoq va h.k.), shu bilan qurol- 
langan piyodalar bolgan. Asta-sekin o‘q-yoy, kalta va 
uzun nayza paydo boladi. Bu armiya harbiy boshliq 
boshchiligida dushman kuchlari bilan duch kelgan 
joyda tartibsiz urushga kirgan.
Yollanma askarlar. Dunyo tarixida ilk yollan- 
ma askarlar Misrda paydo bolgan. Misrning g'arbiy 
qo‘shnisi - liviyaliklar, janubiy qo‘shnisi - efiopiyalik- 
lar Misr armiyasida yangi podsholik davridan bosh- 
lab, m alum bir haq evaziga yollanma askar bolib 
xizmat qila boshlaganlar. Lekin yollanma askarlar
5

---

ishonchli bolmaganlar, aksariyat hollarda ular dush­
man armiyasi ko‘proq haq tolashni va’da qilsa, o‘sha 
tomonga o‘tib ketganlar.
Otliq armiya. Otliq qismlar birdan paydo bolma- 
di. Otlarning biologik tur sifatida genezisi 56 mln yil 
davom etdi. Bundan 2 mln yil oldin hozirgi otlarning 
tezyurar o ‘txo‘r podalari janubiy Sibir, 0 ‘rta Osiyo 
dashtlarida kezib yurar edi. Ot bronza davrida yoki 
undan oldinroq xonakilashtirilgan bolishi mumkin. 
Madaniylashgan otlar janubiy va sharqiy Sibir, eh- 
timol 0 ‘rta Osiyodan G'arbiy Osiyoga, mil.aw. XV1I1 
asrda Afrikaga tarqalgan. Ilmiy adabiyotda ekvus deb 
ataladigan otning ajdodlaridan Prjevalskiy oti, yow o- 
yi eshak va zebraning uch turi saqlanib qolgan. Ot- 
lardan ilk bor ko'chmanchi chorvadorlar foydalalan- 
dilar va o‘troq jamiyatlarga uzatdilar. Mil. aw . II ming 
yillikdan boshlab otlardan yuk tashish, transport 
vositasi sifatida foydalanilgan. Otlardan ilk bor 
ko'chmanchi qabilalar harbiy maqsadlarda foydalan- 
ganlar. Mil. aw . II ming yillikning I yarmida old Osi- 
yodagi barcha qudratli davlatlar jang aravalariga ot- 
larni qo‘shdilar. Old Osiyoda ilk bor otliq qismlar Mi- 
tannida, mil. aw . IX asrda Osuriyada paydo bolgan. 
Otliq qismlar vaqt o'tishi bilan jang aravalarini siqib 
chiqardilar. Jang aravalari mil. aw . I ming yillikning
II asrigacha davlatlar armiyasining zarbdor qismini 
tashkil etgan. Ayniqsa, Ahmoniylar Eroni armiyasida 
jang aravalarining glldiraklariga o‘roqlarning o'rnati- 
lishi jang aravasini yanada dahshatli qilgan. O'roqlar 
dushman askarlarining oyoqlarini kesib tashlagan, 
bu dushman saflarida dahshat tug'dirgan. Lekin ot­
liq qismlar jang aravalarini siqib chiqardi.
Arabiston yarim orolidagi arab qabila va davlatla- 
ri, Ahmoniylar Eroni, keyinchalik Hindistonda tuya- 
lar minib jang qiladigan harbiy qismlar mavjud b o l­
gan. Tuyaning vatani Amerika hisoblanadi, uchlam-
6

---

chi bosqichdan keyin tuya hozirgi joylarga tarqaladi. 
Amerikada esa о lib ketadi. Tuyaning ikki o‘rkachli 
(Camelus bactrianus) va bir o'rkachli (camelus dro- 
medarius) turlari xonakilashtirilgan. Ikki o'rkachli tu- 
yalarning vatani Gobi chollari, bir o'rkachli tuyaning 
vatani Arabiston yarim oroli hisoblanadi. Tuyaning 
xonakilashtirilgan joyi Turon va Eron hisoblanadi.
Harbiy ishda quruqlik armiyasi bilan birga dengizga 
yaqin joylashgan davlatlarda harbiy dengiz floti ham 
shakllanib borgan. Ilk bor kemasozlik bilan Sharqiy 
O'rtayer dengizi qirg‘og‘ida yashagan finikiyaliklar 
shuglillanganlar. Dengiz qirg‘og‘ida finikiyaliklar- 
ning Tir, Sidon, Bibl va Arvad shaharlarida hunar- 
mandchilik va savdo gullab yashnaydi. Finikiyaliklar 
dunyo tarixida birinchi bolib kemalar qurib, dengiz 
sayohatiga chiqadilar, ular dengiz orqali savdoni yol- 
ga qo“yganlar. Dengiz sayohati xavfli bolgani uchun 
ular kemalarni harbiy maqsadlarga moslab jihoz- 
laydilar. Finikiya harbiy kemasi tor va uzunligi 30 
metr atrofida bolib, ikki qator eshkakli va tezyurar 
bolgan. Tezyurar finikiya kemasining asosiy quro- 
li bronza bilan qoplangan og‘ir taran edi. Finikiya- 
liklam ing kemalaridan old Osiyo davlatlari harbiy 
maqsadlarda foydalanganlar. Finikiya harbiy floti 
m alum bir haq evaziga boshqa davlatlarning dengiz- 
dagi urushlarida ishtirok etganlar. Qadimgi Misr, 
Osuriya, Eron, Hindiston va Xitoy o‘z harbiy dengiz 
flotini shakllatirganlar.