Reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi qurilmalarni hisoblab chiqish bo‘yicha hisob-kitoblar metodikasi

3-§. Reaktiv quvvatning iqtisodiy va texnikaviy qiymatlarini hisoblab chiqish
11. Elektr tarmoqlarining katta yuklamali soatlarida maksimal elektr energiyasi uchun haq to‘laydigan I tarif guruhidagi iste’molchilar uchun reaktiv quvvat Q_ei va energiyaning W_Qe iqtisodiy va texnikaviy qiymatlari hamda II, III va IV-tarif guruhlaridagi iste’molchilar uchun W_Qe qiymatlari i-chorakning oylari uchun quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi:

P_i va P_IV — iste’molchining i va IV-choraklarda energiya tizimini maksimum yuklamali soatlaridagi aktiv yuklamalari;
W_Pi — i-chorakda aktiv energiya iste’moli;
tgφ_Ei — i-chorak uchun reaktiv quvvatning iqtisodiy koeffitsiyenti;
k_li — kompensatsiyalovchi qurilma o‘rnatilganida reaktiv quvvat grafigi maksimal yuklama soatlari sonining o‘zgarishini hisobga oluvchi koeffitsiyent;
tgφ_nat — tabiiy reaktiv yuklamaga to‘g‘ri keluvchi reaktiv quvvat koeffitsiyenti IV chorakda.
Barcha formulalarda dastlabki parametrlar sifatida ma’lumotlar hamma choraklar uchun ma’lum bo‘lgan yaqin yildagi yuklamalar to‘g‘risidagi hisobot ma’lumotlari qabul qilinadi.
Iste’molchining minimal va maksimal sutkalik yuklamalarining nisbati to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lganda Wⁱ_Qe ning qiymati yanada aniqroq hisoblanishi mumkin (hisoblash misollari quyida keltirilgan).
12. tgφ_Ei ni qiymati quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

tgφ_Ei — IV chorakdagi iqtisodiy koeffitsiyentning qiymati;
K_i — iste’molchining i va IV-choraklarda energiya tizimini maksimum yuklamali soatlaridagi aktiv yuklamalarini nisbati (ma’lumotlar bo‘lmaganida quyidagi formula bo‘yicha aniqlashga yo‘l qo‘yiladi K_i=W_pi / W_{p IV});
tgφ_nat — reaktiv quvvatning natural koeffitsiyenti, tgφ_nat qiymati qishki nazorat o‘lchovlarining ma’lumotlari bo‘yicha quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

Q_{f IV} — energiya tizim iste’molchisining maksimum yuklamali soatlarida amaldagi maksimal reaktiv yuklamasi;
Q_k — o‘lchovlar vaqtida tarmoqqa ulangan kompensatsiyalovchi qurilmalarning quvvati, shu jumladan 6 — 10 kV sinxron yuritgichlar tomonidan generatsiya qilinadigan reaktiv quvvat.
O‘lchov ma’lumotlari bo‘lmaganda tgφ_nat = 0,8 ga teng yoki energiya tizimi bilan iste’molchi o‘rtasida kelishilgan qiymat qabul qilinadi.
Agar (3) formula bo‘yicha olingan tgφ_ei qiymati noldan kichkina bo‘lsa, u nolga teng deb qabul qilinadi.
13. k_l koeffitsiyenti quyidagi ma’lumotlarga muvofiq qabul qilinadi:

tgφe	0,05	0,10	0,15	0,20	0,25	0,30
kl	0,50	0,52	0,54	0,56	0,58	0,60
tgφe	0,35	0,40	0,45	0,50	0,55	0,60
kl	0,63	0,66	0,70	0,75	0,8	0,85

Agar tgφ_ei ning qiymati yuqorida keltirilgan qiymatlarga to‘g‘ri kelmasa, k_l ning qiymatini o‘rtacha qiymat olish asosida aniqlanadi.
14. Agar energiya tizimining maksimum yuklamali soatlari iste’molchining maksimum yuklamali soatlariga to‘g‘ri kelmasa, u holda (1) va (2) formulalarda tgφ_ei o‘rniga iste’molchining maksimum yuklamali soatlariga to‘g‘ri keladigan va quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadigan qiymatlaridan foydalaniladi:

K_Ri — iste’molchining uch oylik maksimal aktiv yuklamasini i-chorakda energiya tizimining maksimum yuklamali soatlaridagi yuklamasiga nisbati qiymatlarining ichidan eng kichigi (maksimum yuklama koeffitsiyenti).
(1) formulada P_IV va R_i ning qiymatlari o‘rniga iste’molchining maksimal yuklamasidan foydalaniladi:

K_ri ning qiymatlari yuklamlarni maxsus o‘lchovlarining natijalari bo‘yicha yoki o‘tgan yilning nazorat kunlarida o‘tkazilgan o‘lchovlarning natijalari bo‘yicha belgilanadi va elektr ta’minoti shartnomasida qayd etiladi.
15. Mavsumiy iste’molchilar uchun (oktyabrdan martgacha bo‘lgan davrda ishlamaydigan) W_Qe^j ning oylar bo‘yicha qiymatlari quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

W_P^j — ko‘rib chiqilayotgan oy uchun aktiv energiyaning iste’moli;
tgφ_e.n. — normativ qiymat.
16. Elektr tarmog‘ining katta yuklamali soatlarida reaktiv quvvat va energiyani iste’molining hamda uni tizimning kam yuklamali soatlarida energiya tizimining tarmoqlariga generatsiya qilinishini texnikaviy chegaralarining qiymatlari quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi:

W_{P IV} — IV-chorakda iste’mol qilingan elektr energiyasi.
17. Iste’molchining minimal va maksimal sutkalik yuklamalarining nisbati to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lganda W_Qe ning iqtisodiy qiymatlarini hisoblab chiqish uslubiyoti.
Hisob-kitoblar uchun dastlabki ma’lumotlar qilib quyidagilarning choraklik qiymatlari olinadi:
sutkalik minimal reaktiv yuklamaning koeffitsiyentlari

maksimal reaktiv yuklamadan foydalanish soatlarining soni

Qⁱ_P min i Qⁱ_P max — elektr tarmoqlarining minimum va maksimum yuklamali soatlarida iste’molchining o‘rtacha yuklamalari.
Qⁱ_P min va Qⁱ_P max qiymatlarini sutkalik nazorat o‘lchovining ma’lumotlari bo‘yicha aniqlashga yo‘l qo‘yiladi.
Agar kⁱ_minQ va T_Qi qiymatlari bo‘lmasa, ular aktiv yuklamalarning kⁱ_minP va T _Pi qiymatlarining o‘xshash ma’lumotlaridan kelib chiqqan holda quyidagi formulalar bo‘yicha aniqlanadi:

T_i chorakdagi soatlarning kalendar soni.
kⁱ_minQ va T_Qi ma’lumotlaridan kelib chiqqan holda ketma-ket quyidagilar aniqlanadi:
reaktiv yuklamaning to‘ldirish koeffitsiyenti

reaktiv yuklama grafigining shaklini tavsiflovchi parametr

i-chorakda maksimal reaktiv yuklamadan foydalanish soatlarining soni, quyidagi formulalardan biri bo‘yicha iqtisodiy kompensatsiya qiymatiga muvofiq bo‘ladi:

i-chorakning j-oyida reaktiv energiya iste’molining iqtisodiy qiymati

Q_Ei — (1) ifoda bo‘yicha aniqlanadigan qiymat.
1 va 2-jadvallarda uzatilayotgan aktiv va to‘liq quvvatning o‘zgarmas kattalikda reaktiv va to‘liq hamda reaktiv va aktiv toklarning cos ts ga qarab nisbatlari bo‘yicha aktiv energiyani iste’mol qilishdagi qayta hisob-kitoblarda foydalaniladigan ma’lumotlar keltirilgan.
Masalan, energiya ta’minoti tashkiloti yoki “O‘zdavenergonazorat” inspeksiyasi tomonidan nazorat tekshiruvini o‘tkazishda cosφ 1dan 0.8 gacha kamayganligi aniqlangan bo‘lsa, yo‘qotishlar 1/(0.8)² = 1.56 barobar oshadi, va aksincha — ular 0.8 dan 1 gacha ko‘tarilgan bo‘lsa, tarmoqdagi quvvatning yo‘qotishlari 50 foizdan ko‘proq kamayadi.

1-jadval