Realzim va idealizm

3-3a-17

Shoxijaxon Madaminov

Mardonov Shaxzod

Abbosov Abdullo

Realzim va idealizm

Idealistik internatsionalizm va xavfsizlik dilemmasi

John Herz

John Herzning idealistik internatsionalizm va xavfsizlik dilemmasi asarida keltirilgan fikrlarga ko`ra xavfsizlik shunday masalaki, u qurollanish poygasini o`z ichiga oluvchi qudrat uchun kurash musoboqasiga sabab bo`ladi. Uning bu fikri mutlaqo to`g`ri. Misol uchun ma’lum bir davlat o`zining mudofaa tizimini yuksaltirish uchun o`z armiyasini yangi harbiy texnika va qurollar bilan ta’minladi deylik. Garchi bu ish xavfsizlik va miudofaa yo`lida amalga oshirilgan bo`lsa ham birinchi o`rinda uning harbiy qudrati oshdi. Shu davlatga raqobatchi yoki tarixiy dushmanlik kayfiyatida bo`lgan davlatlar bundan tashvishlanadi hamda ular ham o`z xavfsizlik va mudofaasidan xavotirlangan holda zudlik bilan armiyasining harbiy qurollarini va texnikasini yangilashga kirishadi. Ko`rib turganimizdek bir mamlakat o`z xavfsizligi uchun amalga oshirgan islohot boshqa bir davlatga tahdid bo`lib tuyiladi. Realizm maktabi xavfsizlik va hokimiyat va qudrat uchun kurash mutloq tan oladi ammo idealizm esa ratsional yondashuv bilan umumbashariy farovonlik va hamjihatlik borligiga ishonadi va bashariyat buni oxir oqibat anglab yetadi deb hisoblaydi. Idealizmga ko`ra qudrat inson manfaatlari, huquqlari va umumjahon farovonligi yo`lida foydalanish kerak bo`lgan va inson tomonidan osonlik bilan boshqariladigan kuchligiga ishonadi. Realizmning mutlaqo bir-biriga qarama-qarshi ta’limot ekanligini yuqoridagi farqlar isbotlaydi. Idealistlar realistlarni zulmat farzandlari, o`zlarini esa yorug`lik farzandlari deb ataydilar. Idealistlar insondagi egoistic instinktni yengib o`tish mumkin deb ishonadilar. Idealistlar harchand urinishmasin inson tabiatiga tug`ma singdirilgan egoistik intinktni yenga olishmaydi. Chunki inson tabiati uning tafakkur va dunyo qarashidan farqli o`laroq o`zgarmasdir. Ibtidoiy davrdan buyon dunyo qarashda katta o`zgarishlar qila olgan inson o`z tabiatida o`zgarish qilishga qodir emas. Realizm ham inson tabiatini o`zgarmas deb hisoblaydi. Inson tabiatini o`zgartirishsiz esa idealistlarning g`oyalarini amalga oshirish imkonsiz. Bundan kelib chiqadiki idealistlarning qarashlari va ta’limotlari utopiyadan boshqa narsa emas. Agarda inson tabiatidagi egoistic intinktdan qutilish mumkin bo`lganida ikkinchi jahon urushi va uning oqibatlaridan so`ng insoniyat o`zgargan bo`lar edi.

John Herz ham idealistik internatsionalizm va xavfsizlik dilemmasi asarida idealizmni utopiya ekanligini tasdiqlaydi. “Xalqaro siyosatning tendensiyasiga teskari mukammallikni ilgari surganligi idealizmning utopiya ekanligini isbotlashi kerak”, - deydi J.Herz. Natsionalizm haqida so`z yuritilganda ham realizm va idealizm tomonidan uning ikki xil talqin qilinishini ko`rishimiz mumkin. Realizm milliy davlat tushunchasi paydo bo`lgan davrdayoq o`sha davr xalqaro munosabatlar tabiati va kayfiyatiga xolis baho bergan holda milliy davlatlarning tashqi siyosatini agressiv ekspansion imperialistic deb baho beradi va bu zamon va makon qonunlaridan qat’i nazar shundayligicha qolishini ilgari surib keldi. Idealizm esa ularni o`zaro, teng, erkin va o`z-o`zini boshqaruvchi millatning yaxlitligi negizida tuziladigan davlat deb hisobladi. Bu natsionalizmning idealizm ta’limotidagi talqini edi. Albatta, bu talqin ham utopiadan boshqa narsa emas. Ayniqsa XVII asrda bunday tenglik haqida gapirish noo`rin. Agarda idealizm tarafdorlari ilgari surgan fikrlar rost bo`lganida, insoniyat hali hanuz tog`li Qorabog`, Kashmir, Jo`lon kabi qurolli mojarolarda aziyat chekmagan, insoniyatga qarshi kimyoviy va bio qurollar qo`llanmagan, davlatlar esa BMT ning talab va ta’qiqlariga so`zsiz bo`ysungan bo`lar edi. Umamman olganda bundan keyin ham shundayligicha qoladi realizm hech qachon o`z o`rnini idealizmga bo`shatib bermaydi. Chunki inson tafakkuri va dunyo qarashi o`zgarsa ham uning tabiati o`zgarmaydi va egoistic instinkt o`lmaydi.

Edward Karr bobni ko'plab mutafakkirlarning ilmiy asarlarini tanqid qilishdan boshlaydi. Xususan, u "fan qonunlari" haqida huddi ilmiy qonunlar kabi gapiradigan ba'zi mualliflarni eslatib o'tadi. U Nyuton va Galiley davridan beri ilmiy qonunlarning obro'siga ishora qiladi va ba'zi olimlarning "Ilmiy qonuni" haqida gapirishga harakat qilganlariga, ilm-fan "Evolyutsiya qonuni" ga o'xshash tarzda murojaat qiladi. . Anri Puankare va uning ajoyib "Ilmiy va gipoteza" asari va uning konvensiyaviy ilm-fan haqidagi qarashlari haqida gapirgandan so'ng, Karr ilmiy uslubning bir qismi sifatida induksiya haqida gapiradi. Ma'lum bir nuqtada, Karr olimlar aniq va umumiy qonunlarni asoslaydigan yangi bilimlarni kashf etmaydilar, balki yangi tekshiruvlarga yo'l ochadigan farazlarni aytadilar. Ko'p o'tmay, u induksiya va gipotetik bayonotlar tarkibiga kiradigan va keyinchalik o'zgartirilgan, rad qilingan yoki empirik sinovlardan so'ng qabul qilingan "ilmiy uslub" ni aniq qilib eslatib o'tdi.

Edward Karr haqli ravishda Hans Morgenthau asarini haddan tashqari realizm va juda oz utopik deb ta'riflagan bo'lar edi. Ushbu nuqson Morgentau asarining qiymatini yo'q qilmaydi, lekin ikkita muhim savolni tug'diradi: utopiya va realizm o'rtasidagi to'g'ri munosabatlar qanday? Ushbu munozara xalqaro munosabatlar intizomi uchun nimani anglatadi? Birinchi savolga mening javobim shuki, ikkalasi ajralmas va simbiotikdir. Ikkinchi savolga mening javobim shuki, Karr-Morgentau munozarasi intizom sifatida xalqaro munosabatlardagi fraksiyalizmni ochib beradi.

Leonard Woolf: Utopia and Reality, Political Quarterly

Siyosiy choraklik ongli ravishda ratsionallik vositasi sifatida o'ylab topilgan munozara va jamoatchilik forumi etishmayotgan degan fikrga javoban zamonaviy siyosat haqidagi xavotirlarni oqilona o'rganish mumkin edi. Yigirma etti yil davomida "Quorterly" ni Vulf bilan tahrir qilgan koiditor Uilyam Robsonning so'zlariga ko'ra jurnal "moribund" va inert holatiga aniq munosabat sifatida tashkil etilgan Fabian Jamiyati, tashqi siyosat, urushdan keyingi hukumatlarning muvaffaqiyatsizligi haqidagi tashvishlar Lloyd Jorj, Bonar Lou, Bolduin va Ramsay Makdonald adolatsizlik, ishsizlik, 1926 yildagi umumiy ish tashlash va ayollarning mavqei masalalarini etarli darajada hal qilish uchun. Shuningdek, u bir muncha vaqt ichida Britaniya jamoatchilik fikri iqlimi haqidagi xavotirlarga javob berdi bu har qachongidan ham muhimroq edi.
Choraklik risolasi yangi jurnalni shu asosda asoslab berdi hech qachon "juda ko'p siyosiy va iqtisodiy tajribalar o'tkazgan davr bo'lmagan "ularning ahamiyati va qiymatini baholash" uchun deyarli hech qanday jiddiy urinishlarsiz amalga oshirildi.
Kundalik gazetalar "bir nechta millionerlar tomonidan nazorat qilingan" yoki aniq siyosiy edi partiyalar, mavjud bo'lgan oylik sharhlar va oltita jurnallarda siyosiy yoritilmagan yoki bunday muhim tarixiy daqiqada etarli darajada ijtimoiy savollar. 2006 yilda Viktoriya Glendinning Leonard Vulf, Bernardning keng qamrovli biografiyasini ko'rib chiqish 1967 yildan 1980 yilgacha Siyosiy chorakda muharrirlik qilgan Krik Stefandan qarz oldi.

Siyosiy chorakda bitta misol keltirilgan:tobora demotiklashib borayotgan siyosiy madaniyatga intellektual munosabat va aniqlik beradi.

Vulfning oqilona siyosati va jamoatchilik fikri sivilizatsiyasi bilan bog'liqligini ifodalash edi.

Abbosov Abdullo.