Refarat jumisi

O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI
JOQARI TA’LIM, PA’N HA’M INNOVACIYALAR MINISTIRLIGI
NO’KIS INNOVACIYALIQ INSTITUTI



Baslawish ta’lim bag’dari student
Gayupbaeva Shinardin’ Ana tili oqiw sawatlilig’i ha’m oni oqitiw metodikasi pa’ninen
REFARAT JUMISI


Orinlag’an:____________________________
Qabillag’an: ___________________________


No’kis 2023

REJE:
1.Kitap qumarliq manawiy jetiklik belgisi
2. Kitap ruwxiyatimizdin’ sarqilmas bo’legi
3. Kitap-ruwxiy dunyamizdi bayitiwshi ku’sh

Adamzat payda bolǵannan beri, tábiyiy ráwishte kámillikke umtılıp jasaydı, sol tiykarda teoriyalar, táliymatlar, jol-jobalar jaratılıp, kámil, mánawiy jetik insan haqqındaǵı kóz-qaraslar milliy mánawiy miyrasımızda, xalqımız turmısında ázel-ázelden keń tarqalıp kelmekte. Kámil insandı tábiyalaw milliy ideologiyamızdıń jeti tiykarǵı ideyalarinan biri esaplanadı. Solay eken, hár bir insannıń shaxs sıpatında kámilligine erisiwinde mánawiyattıń ornı ózgeshe. Insanlardı basqa janzatlardan ajıratıp, onı ústin qılıp turatuǵın barlıq pazıyletler jıyındısına «mánawiyat» deymiz. “Mánawiyat –insanǵa ana súti, ata ulgisi, babalar úgiti menen birge sińedi… Ayawsız dáwir sınaqlarınan aman qalǵan, áyyemgi tas jazıwlar bitiklerden baslap bugin kitapxanalarımız ǵáziynesinde saqlanıp atırǵan 20 mıń nan aslam qol jazbalar hám olarda jámlengen 10 mıń lap shıǵarmalar biziń óshpes mánawiy baylıǵımız”. Álbette jámiyettiń rawajlanıwında siyasattı‎ń da, ekonomikanıń da óz aldına ornı bar. Biraq mánawiyat ámelde siyasattıń da ekonomikanıń da ózeginde turadı. Sonıń ushın da mánawiyat sociallıq tarawdı rawajlandırıwshı kúsh esaplanadı. Búgin mánawiyattı ańlaw onıń mazmun-mánisin túsiniw insannıń tábiyiy mútájligine aylandı. Shaxstiń, millettiń hám xalıqtıń ullılıǵı, eń aldı menen, mánawiyatı menen ólshenedi. Birinshi prezidentimiz Islam Karimovtıń “Joqarı mánawiyat – jeńilmes kúsh” shıǵarmasında mánawiyatqa táriptiń anıq sheshimi ilgeri súrilgen. Bunda «Insanǵa tán arzıw — umtilislardi júzege shıǵarıw, onıń sanalı turmıs keshiriw ushın zárúr bolǵan materiallıq hám ruwxıy álemdi misli párwaz qılıp atırǵan qustıń eki qanatına teńlestirsek, orınlı boladı» dep aytıp ótken edi.
Insannıń ruwxıy álemi qorshaǵan ortalıqqa bolǵan kóz qarası, onıń kitap oqıwı menen tıǵız baylanıslı. Bala mektepge qádem qoyar eken, onda kitapqa degen muhbabbatı oyana baslaydı. Biraq, tilekke qarsı, házirgi waqıtta oqıwshı jaslar arasında kitap oqıwǵa degen qızıǵıwshılıq páseyip barmaqta. Bunıń tiykarǵı sebeplerinin` biri ásirese jaslar arasında kitaptıń ornın tez pát penen rawajlanıp

baratırǵan texnologiyalar (kompyuter, telefon h.t.b) basıp baratırǵanlıǵı sebeplı kitap olardıń keleshegi ushın aqırǵı orında ekenligi ko`zge taslanadı. Bunday dep aytıwımızdıń sebebi házirde “kitap dúkánǵa barıp kitap satıp alǵannan kóre, internetten tezirek, ańsat ǵana oqıp alǵan abzal” dep pikir ju’ritiwshiler kóbeymekte. Durıs kompyuterden, internetten, oqıp, bilim alıwdı biykarlay almaymız, bıraq kitaptıń ornın basa almaytuǵının da umıtpawımız kerek. Bugingi kunde mámleketimizde de jámiyetshilikke, ásirese jaslar arasında kitap oqıwdı úgit-násiyatlaw, olardı qızıqtırıw, insan menen kitap ortasındaǵı qatnasıqtı ashıp beriw boyınsha bir qansha ámeliy ilajlar qılınbaqta. O’zbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017-jıl 12-yanvardaǵı «Kitap ónimlerin basıp shıǵarıw hám tarqatıw sistemasın rawajlandırıw, kitap oqıw hám kitapqumarlıq mádeniyatın arttırıw jáne úgit-násiyatlaw boyınsha komissiya dúziw haqqında» ǵı biyligi bul boyınsha júzege kelgen máselelerdi sheshiwge qaratılǵanı menen áhmiyetge iye. Bul biylikte kórsetilip ótilgenindey búgingi kúnde baspasóz,baspa uyi hám informatsiya tarawına tiyisli huqıqıy tiykarlar jaratılıp, 10 nan artıq nızam, 30 dan artıq nızam astı hújjetleri qabıl qılınǵan. 118 baspa uyi mámleket dizimine alınıp, 14 walayat informatsiya kitapxana orayı, sonıǹ ishinde Qaraqalpaqstan respublikasında 188 kitapxana, 72 informatsiyalıq resurs orayı, 1008662 kitap hám jurnallar jaslardıǹ bilim alıwı ushın xızmet etpekte. Ortalıq insannıń fizikalıq rawajlanıwı ushın qánshelli áhmiyetli bolsa, kitap da, mánawiy barkamallıqqa erisiwinde sonshelli áhmiyetke iye. Dúnyadaǵı eń jaqın, eń sadıq dos bul- kitap, ol jankúyer, mehriban hám keleshektiń shamshıraǵı bolıp tabıladı. Birinshi Prezidentimiz Islam Karimov atap ótkenindey «Kitaplar insanlar mánawiyatın, mádaniyatın, sana hám oy-pikirin joqarılatıwǵa tiykarǵı derek bolıp xızmet qıladı. Oqıǵan sayın bilim dárejemiz asıp, aqılımız jetilisip, jaqsılıqqa qaray umıtıla beremiz, kewlimiz jaqsılıq qaley beredı, qálbimizde xalıs niyetler oyanadı» degen edi. Haqiyqatında da, kitap barlıq iygilikli isler hám jaqtılı mánzillerge baǵdarlap turadı, aqıl beredi.

Dúnyadaǵı eń ullı dóretiwshilik, bul kitap basıp shıǵarıw bolsa, haqıyqatında da dúnyanıń rawajlanıwında kitap basıp shıǵarıwdıń rawajlanıwı menen baylanıslı. Solay eken, ilim, bilim bulaǵı bolǵan kitaplardı ózinde jámlegen zamanagóy málimleme resurs orayı búgingi kúnde oylap tabılıwlar menen ilim-bilimniń tırnaq tası bolıp xızmet etpekte.

Xalqımızda “ kitap — bilim bulaǵı, bilim- ómir shıraǵı”, “Kitaptı qádirlew — nandı qádirlew” siyaqlı ájayip hikmetli sózlerdiń astında tereń máni bar, álbette. Kitap oqıw ruwxıy álemdi bayıtıp qoymastan bálki, hár bir insannıń biliw processleriniń rawajlanıwına da tásir jasaydı.
Kitap ata-anamız siyaqlı bizlerdi tárbiyalaydi, turmıstı úyretedi. Neshe ásirler aldın o`tken ata-babalardıń turmısı hám olardaǵi úrip-ádet dástúrler, kóz-qaraslar bizge shekem kitap arqalı jetip kelgen. Buni jaslarımız ádebiy kitaplardı oqıǵanda insannıń, bilim sheńberi, intelektuallıǵı asadı, aqıl oyı hám de ishki ruwxıy dúnyası bayıp baradı. Bunda insannıń barlıq biliw processleri rawajlanadı, dıqqatı jámlenedi hám de este saqlaw qábileti rawajlanadı, nátiyjede aqlıy tárbiya júzege keledi. Sonı anıq aytıw kerek, zamanagóy insan keleshektiń adamları kitapsız jasawı mumkin emes. Kitaptı oqıw-bul insanniń turmıstaǵı ósiw ilgerilew rawajlanıw, kamal tabıw ózin-ózi tárbiyalaw ǵárezsiz tálim alıwdan ibarat. Bul bolsa eń aldı menen shańaraqta payda boladı. Ata-ana, perzentine eń birinshi qiziqli ertekler oqıp bergen kunnen baslanadı.
Demek ruwxiyat túsinigi tálim menen baylanıslı, sol sebeplı tálim ruwxiyat tu’sinikleri bir-birin tolıqtırıwshılar dep aytıw múmkin. «Tálim» sózi kóplik hám jeke mánilerde qollanılıp arab tilinen alınǵan bolıp, “biliw”, “bilim” “taniw” siyaqlı mánilerdi bildiredi, kóplik mánide bolsa “aǵartıwshı” degendı

bildiredi. Ruwxıy álemi bay insan bilimli insan, bilim alıw, sawat ashıw túrli tarawlarda ruwxıy hám materiallıq jetiskenlik ushın zárúr. Sol sawatı arqalı insan o`z sanasın bayıtadı hám bárshe ruwxıylıq hám materiallıq baylıqlardan paydalanıladı.

Mámleketimizde bul boyınsha úlken itibar qaratılıp atırǵanlıǵı bızdı quwandıradı, álbette. Ózbekstan Respubikası Prezidenti Sh. Mirziyoevtiń «Búgingi kúnde xabar kamunikatsiya tarawındaǵı aqırǵı jetiskenliklerdi ózlestırıw menen birge, jaslardıń kitap oqıwǵa bolǵan qızıǵıwshılıǵın asırıwǵa, olardı kıtap penen dos bolıwǵa, xalıqtıń kitapqumarlıq dárejesin asırıwǵa ayrıqsha itibar qaratıw lazım» dep aytqan sózleri bız jaslardıń ruwxıy álemimizdi bayıtıwǵa qaratılǵan itibarınan derek beredi.
Ullı oyshıl babalarımızdıń biri Axmed YUgnakiy: