Referat mavzu: Antropogenez bajardi tekshirdi

SAMARQAND SIYOB ABU ALI IBN SINO NOMIDAGI JAMOAT SALOMATLIGI TEXNIKUMI

REFERAT

MAVZU: Antropogenez


BAJARDI _______________________________
TEKSHIRDI: ______________________________
SAMARQAND-2023
Antropogenez atamasi, ehtimol ko'pchilik uchun maktabdan tanish. Bu ikki yunoncha so'zdan kelib chiqadi: antropos - odam va genezis - kelib chiqishi. Hammasi birgalikda "insonning kelib chiqishi" deb tarjima qilinadi va biologik evolyutsiyaning zamonaviy odam turi (Homo sapiens) ning kelib chiqishi va shakllanishiga taalluqli qismini anglatadi.
Antropogenez nima?
Hozirgi vaqtda fanlarning butun spektri antropogenez muammolarini o'rganmoqda: antropologiya, genetika, paleoantropologiya, tilshunoslik, paleolitik arxeologiya, etnografiya, primatologiya, evolyutsion morfologiya va embriologiya. Bundan tashqari, bu erda olimlarning qiziqishi nafaqat insonning jismoniy turini shakllantirishga, balki uning dastlabki mehnat faoliyati jarayoniga, nutq va aloqa tizimini rivojlantirishga, jamiyatning rudimentlariga ham tegishli. Antropogenezning asosiy muammolari quyidagilarni o'z ichiga oladi: birinchi qadimgi odamlarning paydo bo'lish joyi va vaqti, antropogenezning asosiy bosqichlari, uning harakatlanish kuchlari alohida bosqichlarda, inson evolyutsiyasi jarayoniga ta'sir etuvchi omillar, ibtidoiy jamiyatlarning rivojlanishi va nutq, insonning jismoniy turi evolyutsiyasi va madaniy-tarixiy taraqqiyotning o'zaro bog'liqligi … Antropogenez tadqiqotlarining ilmiy asoslari Charlz Darvin tomonidan yaratilgan evolyutsiya nazariyasiga asoslanadi. Uning zamonaviy fandagi qoidalariga muvofiq, kollektiv mehnat faoliyati ta'sirida tabiiy tanlanish natijasida zamonaviy insonni bosqichma-bosqich shakllantirish g'oyasi mavjud. Uzoq yillik izlanishlar natijasida zamonaviy fan ishonchli tarzda Homo sapiensning eng qadimgi vakillari er yuzida 400-250 ming yil oldin paydo bo'lganligini isbotladilar. Aksariyat olimlarning fikriga ko'ra Afrika qit'asi insoniyatning ajdodlar uyiga aylangan. Markaziy Afrikadan kelib chiqqan qadimgi odamlarning birinchi jamoalari butun dunyoga tarqalib, asta-sekin neandertallarni va Homo erectus (Homo erectus) turlarining vakillarini ko'chirishni boshladilar, ammo shuni ta'kidlash kerakki, bu hozirgi kungacha bo'lgan yagona faraz emas. Yangi tug'ilgan insoniyat boshqa turlarni siqib chiqarmaganligi to'g'risida ko'p mintaqaviy gipoteza mavjud. Buning o'rniga, Homo erectus-dan beri gen oqimlari erkin aylanishi mumkin bo'lgan bitta turning evolyutsiyasi mavjud. Bu oxir-oqibat zamonaviy jismoniy tipdagi shaxsni shakllantirishga olib keldi. Shu o'rinda, hukmronlik qilayotgan ushbu ikki nazariyaning qaysi biri to'g'ri ekanligini aniq aytish mumkin emas. Tadqiqotchilar uchun mavjud bo'lgan paleoantropologiya materiallari birma-bir baho bermaydi. Shu bilan birga, genetika ma'lumotlari ko'proq darajada afrikalik gipotezani qo'llab-quvvatlaydi, bu ham tanqidga moyil.
Antropogenez jarayonlari. Hozirgi kunda ibtidoiy jamoa tuzumining turli bahslarga sabab bulayotgan muammolaridan biriantropognez-odamning paydo bo’lishi va rivojlanishidir. Fan insoniyat hayvonat olishdan ajralib chiqqandegan fikrni ilgari suradi. Insonning paydo bo’lishi millionlab yillar davom etgan rivojlanish jarayonining natijasidir.
O’rta tosh davrida, birinchi navbatda mehnat jarayonida inson tafakkurining rivojlanishi natijasida neandertal qiyofasidagi odamlar hozirgi qiyofadagi odamlarga aylana boshladilar. Ular jismoniy jixatdan kamol topib, hozirgi qiyofadagi kishilar vujudga keldi va shu bilan antropogenez jarayoni tugadi (kroman’on ko’rinishidagi odamlar). Odamning paydo bo’lishi yerdagi eng buyuk hodisalardan biri bo’lib, u dastlab toshdan oddiy to’qmoq yasagan bo’lsa, uzluksiz mehnat, intilish natijasida yuksak madaniyat yaratish darajasiga yetib keldi.
Dunyo tarixida ibtidoiy tasviriy san’at, xususan, g’orlarning devorlariga turli tasvirlar chizish so’nggi paleolit davriga oiddir. O’rta Osiyoda g’orlar, ungurlar va qoyatoshlarga ishlangan rasmlar mezolit davrida paydo bo’ladi.
O’zbekistondagi qoyatosh rasmlarining eng nodir namunalari Zarautsoy, Sarmishsoy, Birinsoy, Ko’ksaroy, Takatosh, Teraklisoy kabilar bo’lib, ular yuzdan ziyoddir. Bu yerdagi qoyatoshlarda O’zbekistonning qadimgi va hozirgi hayvonot olami vakillarining rasmlarini kuzatish mumkin. Ulardan ibtidoiy buqalar, sherlar va yo’lbarslar, qoplon, tulki va bo’rilar, bug’u va jayron kabilardir.
Eng qadimgi rasmlar Zarautsoy (Surxondaryo) bo’lib, bu rasmlar mezolit-neolit, ya’ni, mil.avv. VIII-IV ming yilliklarga oiddir. Qoyatosh rasmlari orqali o’sha davr odamlarining ov, mehnat va jangovar qurollarini bilib olishimiz mumkin. Qoyatosh rasmlar qadimgi avlodlarimizning g’oyaviy qarashlari va diniy e’tiqodlarini o’rganishda ham muhim ahamiyatga ega.
Ko’pchilik tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda bronzaning vatani Kichik Osiyo va Mesopotamiya bo’lgan. Mil. avv. III ming yillikka kelib O’rta Osiyo xududlarida ham bronza qurollar keng tarqaladi. O’zbekiston xududlarida bronza davri yodgorliklari ko’plab uchraydi.
Ulardan eng yiriklari Tazabog’eb. Zamonbobo, Sopollitepa, Jarqo’tan, Churs, Amirabod yodgorliklaridir. Bronza davrida kishilik jamiyati madaniy tarakkiyotida katta-katta o’zgarishlar sodir bo’ladi. Aholi xo’jalik yuritishning muayyan ko’inishlariga, ya’ni vohalarda, ko’llar, daryolar va soylar bo’ylarida dehqonchilikka, dasht va tog’oldi xududlarida chorvachilikka (mehnatning dastlabki yirik taqsimoti) o’tib oldi.
Bu davrga kelib O’rta Osiyoning ijtimoiy tuzumida ham o’zgarish jarayonlari bo’lib o’tdi. Urug’chilik tuzumi bronza davrida ham davom etgan bulsada, ona urug’ining mavqeyi yo’qolib bordi. Metall eritish va xujalikning rivojlanishi jatijasida jamiyatda erkaklar mehnat va mavqeyi birinchi darajali ahamiyatga eg’a bo’lib bordi.
Antropogenez jarayonlari. Ishlab chiqarishda hukmronlik qilish erkaklar qo’liga o’tadi va ona urug’i tuzumi o’rnini ota urug’i (patriarxat) tuzumi egallaydi dastlab mulkiy tabaqalanish, keyin esa ijtimoiy talabaqalanish natijasida urug’chilik tuzumi harobalarida sinfiy jamiyat paydo bo’ladi.
Qoraqalpog’iston xududida bronza davrining eng yirik yodgorligi bu Tazabog’eb madaniyati deb nomlangan yodgorlikdir. Tazabog’eb madaniyati mil. avv. 2 ming yillikning o’rtalariga oid bo’lib u Qoraqalpog’istonning sug’orma dehqonchilik rivojlangan.
Bronza davrining oxirida yerni sug’orib ekish yanada rivojlandi. Qoraqalpog’istonning janubida hozirgi Turtkul tumani xududida Amirobod deb nomlangan yodgorlik qoldiqlari topilgan. Bu yerdan tarixchi-arxeologlar uzunligi bir kilometrga yetadigan sug’orish kanallari izlarini topganlar.