Referat mavzu: Axborotni kriptografik muhofaza qilish qurilmalari, ularda qo’llanilgan kriptografik usullar (Jefferson, Enigma, Hagelin m-209 kabi qurilmalar). Bajardi: Ibragimov Abror Toshkent-2021 Re’ja

D	D D	D D	D D
D
E	E E	E E	E E	E
F	F F	F F	F F	F
G	G G	G G	G G	G
H	H H	H H	H H	H
I	I I	I I	I I	I
J	J J	J J	J J	J
K	K K	K K	K K	K
L	L L	L L	L L	L
M	M M	M M	M M	M
N	N N	N N	N N	N
O	O O	O O	O O	O
P	P P	P P	P P	P
Q	Q Q	Q Q	Q Q	Q
R	R R	R R	R R	R
S	S S	S S	S S	S
T	T T	T T	T T	T
U	U U	U U	U U	U
V	V V	V V	V V	V
W	W W	W W	W W	W
X	X X	X X	X X	X
Y	Y Y	Y Y	Y Y	Y
Z	Z Z	Z Z	Z Z	Z

Z

P

H

N

M

S

W

C

I

Y

T

Q

E

D

O

B

L

R

F

K

U

V

G

X

J

A

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Q

W

E

R

T

Y

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Z

X

C

V

B

N

M

Q

W

E

R

T

Y

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Z

X

C

V

B

N

M

4-rasm.Enigma kriptografik shifrlash qurilmasi ishlash prinspi

T harfini shifrlashni ko‘rib chiqamiz.1)Klaviaturada T harfini bosganimizda algoritm quyidagicha bo‘ladi.T harfi K ga o‘zgaradi va g’ildiraklardan o‘tishni boshlaydi.K harfi Statik g‘ildirakdan O‘ng g‘ildirakga o‘z holicha o‘tadi.K harfi o‘ng g‘ildirakda 10 birlik oldinga suriladi ya’ni U harfiga o‘tadi.U harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik orqaga suriladi va P harfi hosil bo‘ladi. P harfi chap g‘ildirakda 8 birlik orqaga surilib H harfiga o‘zgaradi va Reflektor uni 4 birlik orqaga surib D harfiga o‘tkazadi.Qaytish jarayoni boshlanadi: Chap g‘ildirakda D harfi 3 birlik oldinga surilib G bo‘ladi. O‘rta g‘ildirak G harfini 11 birlik oldinga surib R hosil qiladi va R harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik oldinga surilib W hosil qilinadi.W harfi Statik g‘ildirakda o‘zgarmasdan o‘tadi va jadvalga ko‘ra G harfiga aylanadi.Natijada T harfi shifrlanib G harfiga aylanadi.

Xulosa
Qadimdan, kriptografik shifrlash qurilmalari muhim ahamiyatga ega hisoblanib kelgan. Ayniqsa urush davrlarida maxfiy ma‘lumot dushmanga ma‘lum bo‘lib qolmasligi uchun uni yashirish talab qilingan. Bu qurilmalar hozirgi zamon hujumlariga bardoshsiz hisoblansada, uning avlodlari hali hanuzgacha qo‘llanib kelinmoqda. Takidlash joizki, kriptografiya uzoq vaqt davomida davlat organlari aloqa tarmoqlarida almashinadigan ma'lumotlar muhofazasining ta’minlanishida qo‘llanib kelindi. Kompyuter tarmoqlari va elektron hujjat almashinuvi texnologiyalarining rivojlanishi moliya, bank ishlari, savdo-sotiq kabi sohalarda qo‘llanilishi axborot muhofazasining kriptografik usullarini umumjamiyat faoliyatining turli sohalariga keng kirib borishiga sabab bo‘ldi. Haqiqatan ham, aloqa tarmoqlarida axborotni muhofaza qilinishi, kriptografik usulda ta'minlash umumjamiyat taraqiyotining rivojlanish bosqichlari bilan bog‘liq bo‘lgan uzoq tarixiy manbalariga ega bo‘lib, umuminsoniyat jamiyatiga xizmat qilmasligi (ya'ni kriptografik usullarni keng omma tomonidan foydalanilishining cheklanishi) taajublanarli holat bo‘lar edi.


Foydalanilgan manbalar

1. 
   David Kahn, The Codebreakers
   1967. pp. 192-195.
   
2. 
   Mavis Batey, Dilly, The Man Who Broke Enigmas
   2009. Hard cover, ISBN 978-1-906447-01-4.
   
3. 
   Frode Weierud, Personal correspondence
   August 2017.
   
4. 
   Dennis Richie, Dabbling in the Cryptographic World - A Story
   Updated 5 May 2000. Retrieved November 2011.
   
5. 
   Collection of M-209 patent and license agreements
   A66684. Declassified by NSA on 11 June 2014 (EO 13526). 
   
6. 
   Jean-Francois Bouchaudy, M-209 Cryptanalysis
   Retrieved July 2016.
   

Internet saytlar:

https://www.cryptomuseum.com/crypto/usa/jefferson/index.htm

https://www.cryptomuseum.com/crypto/enigma/hist.htm

https://www.cryptomuseum.com/crypto/hagelin/m209/index.htm