Referat mavzu: Birlamchi va ikkilamchi manba turlari Bajardi: Abdug'aniyeva Nargiza Tekshirdi: Mirzayev Bekzod Jizzax 2023

Birlamchi manbalar – bu original manbalar bo‘lib, ular axborotni izohlamaydi. Bu tadqiqot hisobotlari, prays-varaqlar, nutq matnlari, elektron xabarlar, original san’at asarlari, qo‘lyozmalar, fotosuratlar, kundaliklar, shaxsiy maktublar, og‘zaki hikoya/intervyu yoki diplomatik hujjatlar bo‘lishi mumkin. Aksariyat holatlarda va muayyan vaziyatlarda imkon qadar birlamchi axborot manbalaridan foydalanish tavsiya etiladi.
Ikkilamchi manbalar sifatida axborotni yetkazib beruvchilar maydonga chiqadi. Bu holatda axborot o‘zgarishi, tahlil qilinishi yoki umumlashtirilishi mumkin (masalan, ilmiy kitoblar, jurnallar, tanqidiy tahlil yoki ma’lumotlar talqini). Foydalanishga tavsiya etiladigan birlamchi manbalar ikkilamchi manbalarga nisbatan har doim ham o‘zida nufuzli yoki xolis axborotni mujassam etmaydi. Axborotni sub’ektiv baholash holatlarini tekshirilgan ikkilamchi manbalardan foydalanib 16 bartaraf etish mumkin. Ikkilamchi manba muayyan soha yoki muayyan vaziyatdan kelib chiqqan holda belgilanishi mumkin.
Uchlamchi manbalar – bu tashkil etilgan va o‘zida birlamchi hamda ikkilamchi manbalardagi axborotni qayta ishlab, o‘zida mujassamlagan (masalan, referatlar, bibliografiya, turli qo‘llanmalar, ensiklopediyalar, ko‘rsatkichlar, xronologik jadvallar, ma’lumotlar bazasi va h.k.) manbalardir.
1.5. MAS: kompetensiyalar va asosiy unsurlar
Axborot savodxonligi
Jurnalistning axborot savodxonligi qaror qabul qilish va borliqning dolzarb muammolarini tahlil qilish maqsadida ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan axborotni olish, tushunish, baholash, moslash, generatsiya qilish, saqlash va namoyish qilish uchun kerak bo‘lgan bilimlar, ko‘nikmalar va mahorat majmuasini bildiradi. Bunday bilimga ega bo‘lgan jurnalist quyidagi bazaviy ko‘nikmalarga ega bo‘ladi:
–tanqidiy tafakkur,
– axborotni tahlil qila bilish va undan keyingi bosqichda materialda ko‘tarilgan muammoni hal etishda foydalanish,
– mustaqil ta’lim olish qobiliyati,
– davlat faoliyati va demokratik jarayonlarda ishtirok etishga imkon beruvchi shaxsiy media-resurslarni yaratish. Kasbining ustasi bo‘lgan jurnalist o‘z oldiga qo‘yigan maqsad- vazifalaridan kelib chiqqan hamda axloqiy qoida va me’yorlarga tayangan holda axborotni qanday to‘plash, undan foydalanish, uni sintezlash va tashkil etishni yaxshi biladi.
Jurnalistning axborot savodxonligi o‘z ichiga qo‘yidagi ko‘nikmalarni oladi:
– OAV kanali axborot ehtiyojlarini aniqlash/anglash: Unga nima kerak? U qandday muammoni hal qilishga urinmoqda?
– Aniqlangan axborot manbalaridan samarali foydalanish: rasmiy hujjatlar, ekspert fikrlari, voqea ishtirokchilari, Internet ma’lumotlari, radio- va telesyujetlar, kitoblar va h.k. Birlamchi, ikkilamchi yoki uchlamchi manbalarning qaysi biridan foydalanish zarur? Bu ham axborot izlash jarayoniga kiradi: Axborotni qaerda izlash maqsadga muvofiq? Yordam olish uchun kimga murojaat qilish lozim?
– Axborot sifatini tahlil qilish va uni baholash: axborotning ishonchliligi va haqqoniyligini aniqlash.
– Axborotni tashkil etish, saqlash yoki arxivlash: ko‘plab axborot manbalaridan olingan axborotni qanday qilib samarali tashkil etish mumkin? Ya’ni jurnalistning shaxsiy arxivini yaratish haqida gap boradi.
– Axborotdan foydalanishda axloq me’yorlariga rioya qilish.
– Shaxsiy axborot kontentini yaratish va uni taqdim etish usullari.
Axborot savodxonligi jurnalist materialini tayyorlashda zarur bo‘lgan muayyan hajmdagi axborot to‘planganini anglash imkonini beradi

2. Ikkilamchi manba va uning xususiyatlari

Boshlang'ich manbalar bo'yicha boshqa akademiklarning kuzatuvlari
Tadqiqot faoliyatida asosiy manbalardan farqli o'laroq, ikkilamchi manbalar boshqa tadqiqotchilar tomonidan to'plangan va ko'pincha kitoblar, maqolalar va boshqa adabiyotlarda saqlanadigan ma'lumotlardan iborat.
Natali L. Sproul o'zining "Tadqiqot usullari" kitobida " ikkinchi darajali manbalar" asosiy manbalardan ko'ra mutlaqo yomon emas va juda qimmat bo'lishi mumkinligini ta'kidlaydi. Ikkinchi bir manba, voqea haqida ko'proq ma'lumotni o'z ichiga olishi mumkin, . "
Ko'pincha, ikkilamchi manbalar o'rganish sohasidagi taraqqiyotni muhokama qilish yoki muhokama qilishning yo'lidir, bu erda yozuvchi, gapni yanada rivojlantirish uchun masalada o'z nuqtai nazarlarini umumlashtirishi uchun boshqa birovning kuzatuvlaridan foydalanishi mumkin.