Referat mavzu: Boshqaruvning ilmiy maktablarining tahlil qilish Bajardi: B. Norxujayeva

Boshqarishning iqtisodiy usullari - iqtisodiy manfaatlardan foydalanishga
asoslanadi. Zero, har qanday jamiyatning iqtisodiy munosabatlari, eng avvalo
manfaatlarda namoyon bo’ladi. Manfaatlar uch xil bo’ladi:
 umumjamiyag manfaatlari;
 jamoa manfaatlari;
 shaxsiy manfaatlar.
Bu manfaatlarni uyg’un sur'atda bog’lab olib borish muammosi bir qator
muammolarni hal qilishga, har bir davr sharoitlariga muvofiq keladigan
munosabatlarni o’rnatishni talab qiladi.
Masalan, bozor iqtisodiyoti sharoitida umumjamiyag manfaatlarini ro’yobga
chiqarish maqsadida quyidagi iqtisodiy boshqaruv usullariga, ya'ni:
 korxonalar va xo’jaliklarga faoliyat yuritishlarida erkinlik va mustaqillik
berish;
 xo’jaliklarni pirovard natijalariga binoan moddiy rag’batlantirish, soliq
imtiyozlarini berish;
 korxona va xo’jaliklar o’rtasidagi o’zaro shartnomalarning bajarilish
intizomini mustahkamlash va ularning rolini oshirish;
 moliya-kredit munosabatlarini takomillashtirish;
 bozor munosabatlari mexanizmlari: baho, foyda, soliq, rentabellik, raqobat
va hokazolarga keng e'tibor beriladi.
Iqtisodiy boshqaruv usullarining asosiy vazifasi ishlab chiqariladigan
mahsulot (xizmat) birligiga sarflanadigan xarajatni kamaytirishga imkon beruvchi
xo’jalik mexanizmlarining yangi usullarini, shuningdek, manfaatdorlik muhitini
vujudga keltirish va ulardan samarali foydalanishdir.
Bu usulda kishilarning shaxsiy va guruhiy manfaatlarini yuzaga chiqarish
orqali ularning samarali ishlashi ta'minlanadi. Bu maqsadga qo’shimcha ish xaqi
to’lash, mukofotlar berish, bir yo’la katta pul bilan taqdirlash kabilar muhim
ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiy metodlar boshqarishning barcha metodlari ichida
etakchi o’rinni egallaydi. Har qanday darajadagi rahbar bu usulning mazmunini
yaxshi bilishi va ularni to’gri qo’llay olishi kerak. Boshqariluvchi ob'ektga
iqtisodiy usullar orqali ko’rsatiladigan ta’sir korxonalarni:
 jiddiy rejalar qabul qilishga:
 mehnat va moliya resurslaridan yanada unumliroq foydalanishga;
 yangi texnologiyalarni joriy qilishga;
 mehnat unumdorligini oshirishga;
11
 raqobatbop mahsulotlarni ishlab chiqarishga rag’batlantiruvchi va shunga
da'vat etuvchi bo’lishi kerak.
Shu bilan birga iqtisodiy metodlar shunday tanlanishi va qo’llanilishi
kerakki, bunda jamoalar va har bir xodimning manfaatlarigagina emas, balki butun
jamiyat manfaatlariga rioya qilinadigan bo’lsin. Bir korxona uchun foydali tadbir
davlatga ham foydali bo’lsin.
Boshqarishning iqtisodiy usullari jumlasiga:
 kredit va foiz stavkasi;
 soliq va soliq yuki;
 boj to’lovlari;
 subsidiya va sanktsiya;
 litsenziya;
 transfert to’lovlari;
 narx-navo va hokazolar kiradi.
Boshqaruv organlari, xususan, davlat bu usullarni qo’llab, bozorni
shakllantirish chog’ida ham, uning o’zini o’zi boshqarishi bosqichida ham g’oyat
muhim jarayonlarni boshqaradi.
Agar ma'muriy boshqarish usullari o’zini o’zi boshqaradigan bozor
mexanizmlariga qarshilik ko’rsatsa, ularga to’sqinlik qilsa, iqtisodiy usullar esa
aksincha, ulardan foydalanishga tayanadi. Xo’jalik sohasiga davlatning ta'siri ham
tubdan o’zgaradi. Binobarin, ma'muriy boshqarish usulida davlat korxonalarga o’z
ta'sirini qat’iy belgilangan reja orqali o’tkazadi.
2.

Anri Fayol, kon muhandisi tayyorlash va amalda tomonidan, mumtoz maktab asoschisi sifatida jahon iqtisodiy fan tarixiga kirgan zamonaviy boshqaruv. Mashhur tamoyillari Fayol bugun bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat deyarli har qanday tashkilotning rejalashtirish va boshqarish asosiy yozuvlar nuqtasi bo'lib. kon kompaniyasi direktori, u ham, Fayol uning 14 tamoyillarini ochib bo'lgan 1916 yilda bir qog'oz nashr boshqarish nazariyasi rivojiga qo'shgan hissasi uchun tan uning nomini olgan.

Bu ishda u kon operatsiyalarini turli xil boshqaruv lavozimlarda sifatida qo'llaniladi A.Fayol boshqaruv amaliyotini, hulosa. Ularning mantiq qayta ishlash, tasnifi va tizimlashtirish, oxir-oqibat izchil kirib ishlab boshqarish nazariyasi, endi butun dunyoda tan olingan.
Fayol nazariyasi boshlang'ich nuqtasi, ajratish hisoblanadi boshqarish asosiy funktsiyalari faoliyatini mutlaqo aniq, muayyan turdagi sifatida. Ushbu vazifalar, ish jarayonida bir sifat o'zgarishi bor bo'lgan boshqaruv jarayonining muxtor Fayolle yo'nalishi, deb qabul qilinadi. rejalashtirish, muvofiqlashtirish, motivatsiya, nazorat qilish va tashkil etish: Fayol boshqaruv ta'limot quyidagi sohalarni (vazifalari) o'z ichiga oladi. Albatta, bu qoidalarning ayrim Fayol ma'lum qilindi, lekin uning kredit ekanligini u nafaqat tizimga va asosli o'z vaqtida iqtisodiy faoliyat, mehribon, uchun mutlaqo yangi, balki ularning iqtisodiy boshqarish tamoyillari tashqariga olib chiqib, va uni butun olib izchil tizimi tushunchasi. unga tomonidan formuladan Fayolle Qo'ng'iroq vazifalari, boshqaruv tamoyillari, samarali nazorat qilish tizimini qurish ishida bir dasturilamal bo'lib xizmat qilmoqda. samaradorligini oshirish uchun boshqaruv faoliyatini kompaniya xodimlari, Fayolle boshqaruv sifatini yaxshilash, uning o'ziga xos hissa qo'shmoqda har biri boshqarishning 14 tamoyillarini shakllantirish.
mehnat bo'limi, deb tashkiliy tamoyili ma'muriy ierarxiyaning, ayni paytda eng muhim vazifani hal sa'y-harakatlari jamlash tufayli barcha saytlar ishlab chiqarish ish tezligi ortishi beradi. u har doim boshiga alohida qabul qilinishi kerak shunday shakllantirish qilingan yakuniy qaror bilan bog'liq Shunday qilib Fayol boshqarish tamoyillari.
Vakolat va mas'uliyat - iyerarxiya vakolatlarini taqsimlash, mehnat va mas'uliyat aniq chegaralanishi, deb kompaniyasi ierarxiyaning qat'iy boshqarish zarurligini ta'kidlaydi prinsipial.
Tarbiya eng yaxshi boshqaruv tashkil qilmoqda. Fayolle tomonidan ta'kidlaganidek, jarayon mantiq o'zi, eng muhim boshqaruv tarkibiy qismi sifatida bajaradi.
Man boshqaruv qarorlarini qabul qilishda samaradorligini ta'minlaydi va har qanday rahbar o'rta sath mas'uliyatini qilmoqda.
bartaraf etadi va nazorat amri birligini namoyon qaytarur ayrim tarzda yo'nalishi yagonaligi, barcha ishtirokchilar fikr da'vo Fayolle sifatida optimal echimlar topish bosqichida ishni bajarish hisobga oladi.
boshqarish tamoyillari, ular boshqarish bo'yicha, birinchi navbatda e'tibor qaramay, ishning katta qismi xodimlariga qaratilgan bo'lishi kerak, deb taklif. Bu ish va bunday shaxsiy, ish barqarorlik va tartibda, tashabbusi va jamoa ruhi yuqorida korporativ manfaatlarini hukmronligi sifatida tamoyillariga bag'ishlangan. xodimlari bilan ish va ish bog'lovchi eng muhim tamoyillari, adolat va kompensatsiya kabi bo'ladi. nazorat tizimining barqarorligi bir vaziyatni, ya'ni, markazlashtirish prinsiplari va kompaniya skalar zanjir uchun muhtoj rioya etilishini ta'minlaydi qaerda iloji o'tish boshqarish harakatlar tizimida chiquvchi havola bir og'riqsiz almashtirish. Fayolle o'zi boshqarish tamoyillari deyarli universal bo'lgan urg'u, lekin ularning amalga oshirish, moslashuvchan qo'llanilishi uchun maxsus vaziyat hisobga olish hali kerak
3.  Strategik boshqaruvda marketingning vazifasi 
 
Strategik boshqaruvda marketing ikkita asosiy vazifani bajaradi: 
strategiyani aniqlash va ishlab chiqarish uchun informatsiyalarni yig‗ish 
va qayta ishlash vositalari. Strategiyani bajarish vositalari strategik 
menejmentning tashkilotchilik madaniyatini o‗zgartirmay turib umuman 
tatbiq etib bo‗lmaydi. 
Tashkilotchilik madaniyati biznesda «ko‗rinmas faktor» menejment 
uchun «oziqlanuvchi muhit». Ko‗rinmas faktorning kuchli ahamiyatini 
Yaponiya menejmenti erishgan yutuqlarida ko‗rishimiz mumkin. Aynan 
Yaponiya tashkilotlarining tashkilotchilik madaniyatiga katta e‘tibori 
natijasida ikkinchi jahon urushidan so‗ng jahon iqtisodiyotida Yaponiya 
oldingi o‗rinlarga chiqib oldi. 
Tashkilotchilik madaniyati boshqaruvning konseptual yondashuvi 
Yaponiya, Amerika va G‗arbiy Yevropa menejmentining a‘lo darajadagi 
natijalari tahliliga asoslanadi. 

260 

Strategik boshqaruvda uchta aniq daraja ajratiladi: 
1. Boshqaruvning strategik darajasi (yuqori rahbariyat va bir guruh 
mutaxassislar. Ular tashkilot rivojlanishida mas‘uliyatli strategik 
masalalarini hal qiladilar). 
2. Boshqaruvning taktik darajasi (taktik masala hal etiladi). 
3. Boshqaruvning operativ darajasi. 
Boshqaruv strategik darajasining tashkilotchilik madaniyati uchun 
ijobiy yo‗nalishlari quyidagilar hisoblanadi: 

strategik yo‗naltirilganlik – kelajakda korxona raqobatbardosh-
liligini saqlash, boshqaruv faoliyatining ustunligini ta‘minlash; 

innovatsiyalashgan yo‗naltirilganlik - faoliyatning barcha 
sohalarida kelajakda nou-xauni joriy qilishni aniqlash; 

iste‘molchilikka yo‗naltirilganlik - bugungi va kelajakdagi 
iste‘molchilar bilan ishlash, ularning xohish va talablarini bashoratlash, 
ularning kelajakdagi iste‘molini shakllantirish bilan bog‗liq; 

markazlashtirilmaslikka 
(markaziy 
organlarning 
ba‘zi 
vazifalarining mahalliy idoralarga berilishi) yo‗naltirilganlik – quyi 
boshqaruv organlariga rejali vazifalarni bajarishda, qaror qabul qilishda 
aniq erkinlik berish; 

tadbirkorlikka yo‗naltirilganlik - iste‘molchilar bilan o‗zaro 
ta‘sirda bo‗lgan boshliq va barcha xizmatchilarning ishbilarmonligini 
taqdirlash, avtonom guruhlarni (foyda markazlari) tashkillashtirish 
orqali jamoaviy ish yuritish sharoitlarini yaratish; 

gumanitar yo‗naltirilganlik - tashkilotda inson omilini ustun 
qo‗yish; 

ochiq axborot almashuviga yo‗naltirilganlik - barcha martabadagi 
boshqaruv vakillari bilan xizmatchilar o‗rtasidagi samarali axborot 
almashuvini shakllantirish;

demokratiyaga 
yo‗naltirilganlik 
- 
o‗zaro munosabatlarda 
demokratik uslubdan foydalanish va qaror qabul qilishga quyi 
xizmatchilarni ham jalb etish;

261 


liderlikka yo‗naltirilganlik - hozirgi paytda faqatgina liderlar 
mas‘uliyatni o‗z bo‗yniga olib tavakkalchilikka borishi va jamoani o‗z 
orqasidan ergashtirishi mumkin;

jamoaga yo‗naltirilganlik - jamoa bo‗lib ishlash ma‘lum bir 
umumiy maqsad va a‘zolarning malakasi yuqori bo‗lgan sharoitda 
sinergetik samara beradi, ya‘ni juda murakkab muammolar ham osonlik 
bilan o‗z yechimini topadi. 
Ishlab chiqarishdagi zamonaviy tendensiyalari ilmiy-texnikaviy 
yuksalish bilan, raqobatning kuchayishi, ishchilarning professionallik 
talablarining oshishi, ularning madaniy va intellektual darajasi yuqoriligi 
bilan bog‗liq ravishda rahbarlardan boshqaruv operatsiyalarini qayta 
ko‗rib chiqishni talab etmoqda. Ular tarkibiga operativ boshqaruv 
darajasini demokratiyalashgan tashkilotchilik boshqaruv madaniyati 
tomoniga oshirish, ishchilar tashabbuskorligining o‗sishini ta‘minlash 
kiradi. Zamonaviy boshqaruv texnologiyalarini anglash - barcha 
darajadagi menejerlar uchun asosiy vazifa hisoblanadi.